Xəlil Rza Ulutürk: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Geri qaytarıldı Vizual redaktor |
k 212.47.139.98 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq AfraimMammadov tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. Teq: Geri qaytarma |
||
Sətir 32:
}}
'''Xəlil Rza Ulutürk''' ({{DVTY}}) — azərbaycanlı şair, tənqidçi, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, [[1954]]-cü ildən
[[Azərbaycan Yazıçılar Birliyi|rliyi]]nin üzvü, filologiya elmləri doktoru ([[1969]]), Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi ([[1986]]), M.F.Axundov adına ədəbi mükafat laureatı ([[1991]]), Azərbaycan Respublikasının xalq şairi (1992)<ref>[http://e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=7060&doctype=0 ''"X. R. Xəlilova (Xəlil Rza Ulutürkə) "Azərbaycan Respublikasının xalq şairi" fəxri adının verilməsi haqqında"'' Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 aprel 1992-ci il tarixli, 699 nömrəli '''Fərmanı''']{{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }} {{az}}</ref>. Ölümündən sonra [["İstiqlal" ordeni]] ilə təltif
== Həyatı ==
Xəlil Rza Ulutürk 21 oktyabr 1932-ci ildə [[Salyan rayonu|Salyan]]da anadan olmuşdur. 2 saylı şəhər orta məktəbində təhsil almışdır. Salyan şəhər kitabxanasının ədəbiyyat dərnəyinin üzvü olmuşdur. 1948-ci ildə “Abşeron” adlı ilk şeirini yazmışdır. 1949-1954-cü illərdə ADU-nun filologiya fakültəsinin jurnalistlika şöbəsində təhsil almışdır.
1950-1960-cı illərdə Azərbaycan Pedaqoji Universitetində baş müəllim işləmişdir. [[1954]]-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetini bitirən Xəlil Rza əmək fəaliyyətinə "[[Azərbaycan qadını]]" jurnalı redaksiyasında başlamışdır. O burada ədəbi işçi vəzifəsində çaışdığı iki ildə (1955-1957) dövri mətbuatda çap etdirdiyi məqalə və şerlərlə ədəbi ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmişdir. 1954-cü ildə Xəlil Rza SSRİ Yazıçılar ittifaqının üzvü seçilir. Onun ilk şerlər toplusu — "Bahar gəlir" ([[1957]]) kitabı da nəşr olunur. 1957-ci ilin avqust ayında [[Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı]] Xəlil Rzanı [[Moskva]]ya, M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində olan ikiillik Ali Ədəbiyyat kurslarına göndərməsi də gənc şairin gələcəyinə inamla bağlı idi. Xəlil Rza Institutda [[rus]] ədəbiyyatının görkəmli sənətkarı Pavel Antokolskinin rəhbərlik etdiyi bölmədə poeziyanın nəzəri əsaslarını öyrənməklə yanaşı, dünya xalqlarının mədəni irsi ilə yaxından tanış olmuşdur. [[Moskva]]da təhsil illərində görkəmli rus şairi Samuil Marşakın evində və Yasnaya Polyanada dahi [[Lev Tolstoy]]un xatirə muzeyində olması, [[Leninqrad]]a [[Ermitaj]] xəzinəsinə kollektiv səfəri, [[Nazim Hikmət]] və [[Mixail Şoloxov]]la görüşləri gənc şairin xatirəsində dərin izlər buraxmışdır.
Sətir 57 ⟶ 58:
Son günlərini yaşayan sovet imperiyası ömrünü uzatmaq üçün [[1990]]-cı ilin yanvarında Azərbaycanın paytaxtı [[Bakı]]da dinc əhaliyə vəhşicəsinə divan tutdu. Bu qətliam, soyqırım siyasəti [[Qorbaçov]]un və onun əlaltılarının iradəsi ilə icra edilirdi. Bütün dünyanın açıq fikirli adamları bu aksiyanı, bəşər tarixində misli görünməmiş qətliamı lənətlə qarşıladılar. Sovet ordusu tərkibində zirehli tanklarla, hərbi gəmilər və müasir silah növləri ilə yaraqlanıb xüsusi tapşırıqla Bakını gülləbaran edənlərin törətdiyi cinayətlər Xəlil Rzanı sarsıtmışdı. O, bütün qüvvəsi ilə gecə-gündüz dinclik bilmədən, ürəyini məşələ çevirib xalqı düşmənlərə qarşı mübarizəyə səsləyirdi: xarici ölkə jurnalistlərinə verdiyi müsahibələrdə [[Qara Yanvar|20 yanvar hadisələrini]], Qorbaçovun və onun əlaltılarının qanlı əməllərini dünya ictimaiyyətinə çatdırmağa çalışırdı.
[[1990]]-cı il yanvarın 26-da Xəlil Rza [[SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi]]nin əməkdaşları tərəfindən həbs edilib [[Moskva]]ya — Lefortovo həbsxanasına göndərilir. Aramsız sorğu-sual, ağır ittiham şairin iradəsini qıra bilmir, o, zindanda da mübarizəsini davam etdirir. 8 ay 13 gün öz mühitindən təcrid olunmuş şair odlu-alovlu qəlbinin işığında "Lefortovo gündəliyini, 200-dən çox, şeir, poema və məktubunu qələmə alır. Bu əsərlər mübariz şairin ictimai-siyasi dünyagörüşünü əks etdirməklə yanaşı, öz siqləti, bədii dəyəri, məzmunu cəhətdən milli poetik fikri zənginləşdirən misilsiz abidədir. "Lefortovo gündəliyi" şairin qəbul etdiyi Ulutürk təxəllüsünün vəsiqəsidir.
Xəlil Rza [[1990]]-cı il yanvarın 29-dək — 40 illik ədəbi-bədii yaradıcılığı dövründə öz əsərlərini "Xəlil Xəlilov", "Xəlil Xəlilbəyli", "Xəlil Odsevər", "Xəlil Rza" təxəllüsləri ilə çap etdirmişdi. "Xəlil Rza Ulutürk" təxəllüsü isə şairin keçdiyi mübarizə yolunun, ədəbi-mənəvi axtarışlarının məntiqi nəticəsi idi. Şair ömrünün son illərində, dörd il beş ay, 22 gün — 1994-cü il iyun ayının iyirmi ikisinədək, dünyasını dəyişən günədək yazdığı şerlərdə və nəşr etdirdiyi kitablarda Xəlil Rza Ulutürk imzasını qoymuşdur. Şairin vəfatından sonra, onun ömür-gün yoldaşı, vəfadar Firəngiz xanım XX əsrin axırlarından bu günədək Xəlil Rzanın şerlərini, gündəliklərini və tərcümələrini sahmana salıb sanballı kitab halında Xəlil Rza Ulutürk imzası ilə nəşr etdirməkdədir. O, Xəlil Rzanın yarımçıq işlərini — "işıq üzü görməyən küll halında qalmış əsərlərini" nəşr etdirməklə "onunla nəfəs alır", onu yaşadır, onu ölməzliyə, əbədiyyətə qovuşdurur.
Lefortovo həbsxanasında şəkər xəstəliyi olan Xəlil Rzanın səhhəti pozulmuşdu. 1990-cı il oktyabrın 9-da yatab qatarında Moskvadan Bakıya gətirilən Xəlil Rza, bir ay davam edən məhkəmə prosesindən sonra azadlığa buraxıldı.
[[1991]]-ci il mayın 6-da Xəlil Rza "Türk milləti mükafatı laureatı" fəxri adına layiq görülür. Bir ildən sonra, [[1992]]-ci ildə ona Azərbaycan Respublikasının Xalq şairi fəxri adı verilir. Süleyman Dəmirəlin tapşırığı ilə cərrah Paşa adına Şəfa evində onun şəkərini və gözlərini müalicə edirlər. May ayının 19-da Həsaki Qəlb xəstəxanasında Xəlil Rzanın ürəyində cərrahiyyə əməliyyatı aparılır. 1993-cü il fevral ayının 11-də Bakıya qayıdan Xəlil Rza ayağından çıxarılan şırımın yeri bitişmədiyindən müalicə komissiyasında həkimlərin nəzarəti altında saxlanılır. Lakin çox çəkmir ki, həkimlərin məsləhətinə görə, şairi Almaniyaya göndərirlər. 1993-cü il avqust ayının 23-də Xəlil Rza Firəngiz xanımla Bakı-İstanbul-Köln təyyarə marşurutu ilə Almaniyaya gedir, Zolenger şəhər klinikasında müalicəsini davam etdirir. Bakıya qayıdan Xəlil Rzanın bir müddətdən sonra yenə vəziyyəti ağırlaşır, onu Kardiologiya İnstitutunda müalicə edirlər.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti [[Heydər Əliyev]]in [[Fransa]]ya rəsmi səfəri zamanı Xəlil Rza və Firəngiz xanım da nümayəndə heyətinin tərkibinə daxil edilmişdi. Bu tarixi səfər Xəlil Rzanın son səfəri oldu. Fransa səfərindən sonra tez-tez ön cəbhə bölgələrində, məktəb və mədəniyyət ocaqlarında, görüşlərdə çıxışlar edib şerlər oxuması, narahat həyat tərzi, yaradıcılıqla ciddi məşğul olması onu haldan salıb vəziyyətini ağırlaşdırdı. [[1994]]-cü il iyunun 22-də bədii yaradıcılığının barlı-bəhərli çağında şairin vətən eşqi, xalq məhəbbəti ilə çırpınan ürəyi döyünməkdən qaldı.
Xəlil Rza Ulutürk [[Fəxri Xiyaban]]da dəfn olundu, onun məzari üstündə şairin əzəmətli heykəli yüksəldildi.
Azərbaycan xalqının milli mübarizəsində xüsusi xidmətlərinə görə xalq şairi Xəlil Rza Ulutürk (ölümündən sonra) [["İstiqlal" ordeni]] ilə təltif edildi.
== Əsərləri ==
#Bahar gəlir. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1957, 40 səh.
#Sevən gözlər. Bakı: Azərnəşr, 1959, 84 səh.
#Məndən başlanır vətənim. Bakı: Yazıçı, 1988, 338 səh.
#Davam edir 37. Bakı: Gənclik, 1992, 528 səh.
#Ayla günəş arasında. Bakı: Yazıçı, 1992, 548 səhəh.
#səh.
#Qəhrəman Təbrizim. Bakı: Gənclik, 1994, 348 səh.
#səh.
#Uzun sürən gənclik. Bakı: Azərnəşr, 1994, 435 səh.
#səh.
#Türkün dünyası. Bakı: "Qorqud" nəşriyyatı, 1994, 351 səh.
#səh.
#Mən Şərqəm. Bakı: Elm, 1994, 766 səh.
#səh.
#Bağışla, ey vətən. Bakı: "Qorqud" nəşriyyatı, 1996, 146 səh.
#səh.
#Ömür kitabını yazan şairə. Bakı: "Mütərcim" nəşriyyatı, 1998, 110 səh.
#səh.
#Lefortovo zindanında. Bakı: "Azərbaycan" nəşriyyatı, 1998, 240 səh.
5
Xəlil Rza seçilmiş əsərləri iki cilddə ,,Şərq-Qərb,, 2005
Xəlil Rza Seçmələr ,,Bakı Kitab Klubu,, 2015
=== Səsləndirilmiş əsərləri ===
* [http://karaoke.musigi-dunya.az/uluturk.html Laləzar Mustafayeva — "Azadlığı istəmirəm zərrə-zərrə, qram-qram"]
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Xarici keçidlər ==
{{vikikitab|Xəlil Rza Ulutürk/Biblioqrafiya}}
* [http://www.xelilrza.com/az/ Xəlil Rzanın şəxsi saytı] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20050319035151/http://www.xelilrza.com/az/ |date=2005-03-19 }}
* [http://xelilrza.org/az/xatire3.shtml Xəlil Rza zindanda]{{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}
* [https://www.youtube.com/watch?v=61ZeCtn3q3U Xəlil Rza Ulutürkün doğum günüdür]
* [https://www.youtube.com/watch?v=XPT_SqqkVt8 Ağadadaş Ağayev - Xəlil Rza Ulutürk -Gəldin]
[[Kateqoriya:Azərbaycan şairləri]]
Sətir 74 ⟶ 121:
[[Kateqoriya:Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimləri]]
[[Kateqoriya:Salyanda doğulanlar]]
| |||