Ekzistensializm: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
TXiKiBoT (müzakirə | töhfələr)
k Bot redaktəsi əlavə edilir: jv:Èksistènsialisme
ArthurBot (müzakirə | töhfələr)
k Bot redaktəsi dəyişdirilir: ceb:Eksistensyalismo; cosmetic changes
Sətir 1:
{{qaralama}}
'''Ekzistensializm''' (lat. exsistensia-varlıq) - XX əsrdə [[fəlsəfə]]də ziyalıların baxışlarına cavab verə biləcək yeni [[dünyagörüşü]] yaratmaq cəhdi kimi meydana gəlmiş irrasionalist, subyektiv idealist fəlsəfi cərəyanlardan biri. Əsas nümayəndələri [[Haydegger]], [[Yaspers]] (alman məktəbi), [[Alber Kamyu]], [[Jan Pol Sartr]] (fransız məktəbi) və s.
 
Ekzistensializm [[Birinci Dünya müharibəsi]]ndən sonra [[Almaniya]]da, [[İkinci Dünya müharibəsi]] dövründə [[Fransa]]da, sonralar isə bir çox ölkələrlə yanaşı [[ABŞ]]-da meydana gəlmişdir. Müasir Qərb incəsənət və ədəbiyyatına bu cərəyanın çox böyük təsiri özünü göstərir. Bu cərəyan bədii istiqamət kimi həyatın absurdlarına əsaslanır. Ekzistensializm əsas qəhrəman kimi emosional coşqunluqdan əzilən, ehtiraslardan parçalanan dünyanın şəxsiyyətini irəli çəkir.
Sətir 10:
Ekzistensialistlər üçün insan cəmiyyəti və insanların həyatı başdan-başa "anlaşılmazlıq" və absolyut absurddan ibarətdir. İnsanlar arasında sevgi və bağlılıq yoxdur, ancaq seks var, adamlar arasında bütün insani münasibətlər qırılıb. Kişilər və qadınlar prinsipial şəkildə özlərinə qapanıblar, qarşılıqlı başadüşməməzliyə məhkumdurlar. Hər bir insan bir dünyadır. Ancaq bu dünyalar bir-biri ilə əlaqə saxlamırlar. İnsanların ünsiyyəti ancaq səthidir və qəlbin dərinliklərinə toxunmur. Dünya insanının ekzistensialist modeli belədir.
 
XX əsrin 50-ci illərin sonunda Fransa ədəbiyyatında (M.Sarrot, A.Rob-Qriyye, M.Byutor və b.) "yeni roman" istiqaməti yaranır. Həyatın absurdluğu, real hadisələrdə nəticə əlaqələrinin yoxluğu, "dağıdılmış" xaotik dünya haqqında ekzistensializm baxışlarından faydalanan "yeni roman" məktəbinin davamçıları öz əsərlərilə bütün ənənəvi kompozision elementlərinin təşkilatçı-konseptual mənasını dağıdaraq süjetdən kənar nəqli prinsip səviyyəsinə qaldırdılar. Roman həyati fakt və hadisələrin hekayə edilməsindən qəhrəmanların mənəvi həyatının faktlarının zərif-esseist impreissionist hekayəsinə çevrildi. Psixologizm mütləqləşdirildi. "Şüur seli" real dünya ilə əlaqəsini tamam kəsdi, əgər əvvəllər real ədəbiyyatda qəhrəmanların şüuru "informasiyada yarıq" ilə əlaqədar olaraq, bir faktdan başqa fakta və ya hipotezə, miras qalan təcrübəyə, gələcəyə, ehtimallara atılaraq, həyati proses ilə əlaqəni saxlayırdısa, indi bu sel reallığın üstündən aramsız uçub keçir. "Şüur seli" "özüdərketmə selinə" çevrildi. Şüurun subeyktivliyi onun subyektlivizminə çevrildi. Təfəkkürün özü eqosentrik şəxsiyyəti üçün psixi proses kimi başa düşülməyə başlandı. Hekayə tez-tez sözü bitirməmiş, qəfil və motivsiz kəsilir. Əsərlərin ümumi şəklini itirdilər: nəinki təkcə süjet zəiflədi və pozuldu, sonluq qaranlıq qaldı, açılma artıq əsərin bədii nəticəsi olmadı. Əsər psixoloji vəsiyyətinin tez-tez dəyişdiyi personajın və onun ruhunun hərəkətlərinin naturalist şəklinə çevrildi.
 
N.Sarrotun "Naməlumun portreti" romanında qadın və kişi arasında çətin hiss olunan və mənası bilinməyən münasibətlərin çox incə çalarları və yarımtonları açılır. Oxucu üçün kimliyi bilinməyən kişi şəhər bağından tez-tez keçərkən hər dəfə tanış olmayan bir qıza baxır. Kişinin qəlbində yaranan sevgi və şəfqət və onun təkidli baxışlarına qarşı qızın qəlbində yaranıb tez-tez dəyişən cavab reaksiyaları zamanın məzmununa çevrilir. Heç bir açılma yoxdur, yaranan süjet xətləri qırılır.
Sətir 28:
[[bs:Egzistencijalizam]]
[[ca:Existencialisme]]
[[ceb:EksistensiyalismoEksistensyalismo]]
[[cs:Existencialismus]]
[[cy:Dirfodaeth]]