İran: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Sətir 91:
}}
 
'''İran''' ([[Fars dili|fars]]. ایران) və ya rəsmi adı ilə '''İran İslam Respublikası''' ([[Fars dili|fars]]. جمهوری اسلامی ایران) — [[Ön Asiya|Qərbi Asiyada]] dövlət. İran şimal-qərbdən [[Azərbaycan]] və [[Ermənistan]], şimaldan [[Xəzər dənizi]], şimal-şərqdən [[Türkmənistan]], şərqdən [[Əfqanıstan]] və [[Pakistan]], cənubdan [[İran körfəzi|Fars körfəzi]] və [[Oman körfəzi]], qərbdən [[Türkiyə]] və [[İraq|İraqla]] əhatə olunmuşdur. Paytaxtı və ən böyük şəhəri [[Tehran]], ümumi sahəsi 1,648,195 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 83 milyon nəfərdən çoxdur. İran ərazi böyüklüyünə görə [[Yaxın Şərq]] regionunda ikinci, dünya ölkələri arasında [[Ölkələrin və ərazilərin sahələrinə görə siyahısı|on yeddinci]], əhalisinin sayı görə isə dünyanın [[Ölkələrin əhaliyə görə sıralanması|on səkkizinci]] ölkəsidir.<ref>{{Cite news|url=https://financialtribune.com/articles/domestic-economy/61421/national-census-preliminary-results-released-irans-urban-population|title=National Census Preliminary Results Released: Iran's Urban Population Up|date=13 mart 2017|work=Financial Tribune|access-date=3 noyabr 2018|language=en-US}}</ref>&nbsp;Ölkənin [[Avrasiya|Avrasiyanın]] mərkəzində və Qərbi Asiyada yerləşməsi, həmçinin [[Hörmüz boğazı|Hörmüz boğazına]]<nowiki/>na yaxınlığı ona [[Geostrategiya|geostrateji]] əhəmiyyət qazandırmışdır.<ref>{{cite web|url=http://thediplomat.com/2012/07/irans-strategy-in-the-strait-of-hormuz/ |title=Iran's Strategy in the Strait of Hormuz |publisher=The Diplomat |accessdate=3 noyabr 2018 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151208071232/http://thediplomat.com/2012/07/irans-strategy-in-the-strait-of-hormuz/ |archivedate=8 dekabr 2015 |df= }}</ref> Tehran ölkənin paytaxtı olmaqla yanaşı, həmçinin İranın aparıcı [[İqtisadiyyat|iqtisadi]] və [[Mədəniyyət|mədəni]] mərkəzi hesab olunur. İran Konstitusiyasının XII maddəsinə əsasən rəsmi dini [[İslam|İslam dinidir.]]
 
İran dünyanın ən qədim [[sivilizasiya]]<nowiki/>larından birinə ev sahibliyi edir.<ref>{{cite book |author=Christopher Whatley|date=2001 |title=Bought and Sold for English Gold: The Union of 1707 |publisher=Tuckwell Press}}</ref><ref>{{cite book|author=Lowell Barrington|title=Comparative Politics: Structures and Choices, 2nd ed.tr: Structures and Choices|url=https://books.google.com/books?id=yLLuWYL8gTsC&pg=PA121|accessdate=3 noyabr 2018|date=2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-111-34193-0|page=121}}</ref> Hələ eramızdan əvvəl dördüncü minillikdə bu ərazidə Elam krallığı mövcud olmuşdur. Bu dövlət eramızdan əvvəl 7-ci əsrdə [[Madaylar]] tərəfindən işğal olunmuşdur.<ref name="Encyclopædia Britannica Encyclopedia Article: Media ancient region, Iran">{{cite web|author=Encyclopædia Britannica|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media |title=Encyclopædia Britannica Encyclopedia Article: Media ancient region, Iran |publisher=Britannica.com |accessdate=3 noyabr 2018}}</ref> Eramızdan əvvəl 6-cı əsrdə isə [[Əhəmənilər İmperiyası]]<nowiki/>nın banisi olan [[II Kir]]<nowiki/>in hakimiyyəti illərində bu imperiyanın ərazisi [[Şərqi Avropa]]<nowiki/>dan (yəni indiki Türkiyə əraziləri daxil olmaqla Bolqarıstan, Albaniya, Ukrayna, Krım, şimali və cənubi Qafqazdan) [[Hind çayı]]<nowiki/>na qədər uzanırdı ki, bu da həmin imperiyanı tarixin ən böyük dövlətlərindən birinə çevirmişdi.<ref name="book">{{cite book| author = David Sacks| author2 = Oswyn Murray| author3 = Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray |author5=Lisa R. Brody | title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)| accessdate = 3 noyabr 2018 }}</ref> Eramızdan əvvəl dördüncü əsrdə İran ərazisinin [[Makedoniyalı İsgəndər]] tərəfindən işğal olunması nəticəsində burada [[Ellinizm]] mədəniyyəti kök saldı. [[Parfiya]] dövlətinin yaranması ilə İran üsyanı özünün kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Həmin dövlətin ardıcılı hesab olunan [[Sasanilər İmperiyası]] isə eramızın üçüncü əsrindən etibarən dörd əsr boyunca dünyanın aparıcı gücü hesab edilirdi.<ref name="Norman A. Stillman p. 22">{{cite book |author=Stillman, Norman A. |title=The Jews of Arab Lands |url=https://archive.org/details/jewsofarablands00stil |page=[https://archive.org/details/jewsofarablands00stil/page/22 22] |publisher=Jewish Publication Society |date=1979 |isbn=0827611552}}</ref><ref name="Byzantine Studies 2006, p. 29">{{cite book |author=Jeffreys, Elizabeth; Haarer, Fiona K. |title=Proceedings of the 21st International Congress of Byzantine Studies: London, 21–26 August, 2006, Volume 1 |page=29 |publisher=Ashgate Publishing |date=30 sentyabr 2006 |isbn=075465740X}}</ref>