İstilik elektrik stansiyası: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 24:
Texnoloji sxemə görə İES-lər '''blok''' və '''qeyri-blok''' tipli stansiyalara ayrılırlar.
Blok tipli İES-lər müstəqil şəkildə işləyən bir neçə enerji blokundan ibarət olur. Hər bir blokun özünün əsas avadanlığı – buxar turbini və qazanı və onları birləşdirən köməkçi avadanlıqları olur. Turbinin bir [[buxar qazanı]] olarsa, belə bloka – monoblok, iki buxar qazanı olarsa, dubl-blok deyilir. Adətən blok sxemində buxarın aralıq qızdırılmasından istifadə olunur. Ona görə də gücü 150 MVt və ondan böyük olan turbinlər blok sxemi üzrə işləyirlər.
Qeyri blok sxemi stansiyalarda qazanların ümumi bəsləyici su xətti və ümumi buxar xəttləri olur. Turbinlərə buxar ümumi buxar xəttindən verilir.
===
Bu əlamətə görə İES-lər '''az güclü''' (100 MVt-a qədər), '''orta güclü''' (100-1000 MVt) və '''böyük güclü''' (1000 MVt-dan çox) stansiyalara ayrılırlar. Bundan başqa, bir il müddətində qoyulmuş gücdən istifadə saatlarına görə baza (əsas) stansiyalar (6000-7500 saat), pik stansiyalar (2000 saata qədər) və yarım pik stansiyalara ayrılırlar.
==
[[Buxar qazanı|Buxar qazanının]] ocağında üzvi yanacaq yandırılır və alınan istilik hesabına su buxarlanır. Sonra həmin buxar lazımi temperatura qədər qızdırılaraq (t=540-560°C) turbinə verilir. Turbində buxar genişlənərək iş görür, yəni istilik enerjisi mexaniki enerjiyə çevrilir, nəticədə turbinin valı fırlanır. Turbinin valı fırlananda elektrik generatorunun rotoru da fırlanır və orada elektrik enerjisi hasil edilir. Turbindən çıxan buxar isə kondensatorda soyudularaq kondensatlaşır və nasos vasitəsilə sistemdə dövr etdirilir.
[[Şəkil:Thermal power station (Richemont, France).jpg|100px|center|Thermal power station (Richemont, France)]]
==
İstilik elektrik mərkəzləri (İEM) tələbatçıları həm elektrik, həm də ki, istilik enerjisi ilə təmin edirlər. Ona görə də İEM-lərin prinsipial sxemində istilik tələbatçısı da göstərilmişdir. İEM-lərdə '''əks təzyiqli turbinlər''' və ya, '''tənzimləmə ayrımı olan kondensasiyalı turbinlər''' qoyulur. Əks təzyiqli turbinlər qoyulduqda sxemdə kondensator göstərilmir, çünki turbindən sonra buxar istilik tələbatçısına göndərilir (şək.a). Adətən İEM-lərin sxemində rediksion soyuducu qurğu da qoyulur ki, turbin işləməyəndə tələbatçıya buxar vermək mümkün olsun.
Tənzimləmə ayrımı olan turbinlər qoyulduqda isə sxemdə kondensatoru da göstərmək lazımdır (şək.b). İstilik tələbatçısına verilən buxarın bir hissəsi kondensat şəklində stansiyanın sxeminə qaytarılır. Beləliklə, İEM-in prinsipial sxemi KES-in prinsipial sxeminə oxşar şəkildə göstərilir, ancaq əlavə olaraq istilik tələbatçısı rediksion soyuducu qurğu ilə onları birləşdirən xəttlər də göstərilməlidir.
==
İES-in əsas avadanlıqları bunlardır:
=== '''Buxar qazanı (generatoru)''' ===
İES-lərdə buxar qazanları əsas istilik avadanlığı olub, bəsləyici suyu müəyyən təzyiq və temperatura malik qızışmış buxara çevirir.
Elektrik enerjisi hasil etmək üçün stansiyada qoyulan buxar qazanları
Buxarlandırıcı borularda su-buxar qarışığının hərəkəti iki cür təşkil edilir: '''təbii''' və '''məcburi'''.
Sətir 72:
Generatorun iş prinsipi belədir: mexaniki enerjini elektrik enerjisinə çevrilməsinə əsaslanır. Lorens qüvvəsi elektrik yükünün maqnit sahəsində hərəkəti zamanı ona təsir edən qüvvəni izah edir. Əgər keçirici maqnit sahəsində eninə hərəkət edərsə onda lorens qüvvəsi keçiricidə olan yükləri bu keçirici boyunca hərəkətə gətirir. Yükün hərəkəti keçiricinin uclarında gərginlik fərqi yaradır. Gərginliyi artırmaq üçün dolaq şəklində olan keçiricilərdən istifadə edirlər. Generatorda rotor gövdəyə nisbətən fırlanır. Üzərində maqnit olan stator maqnit sahəsində fırlanan zaman lorens qüvvəsi elektrik cərəyanı yaradır.
==
===
İES-lər ətraf mühiti çirkləndirən əsas sənaye müəssisələrindən biridir. İES-lərin ətraf mühitə təsiri aşağıdakı kimi təsnif edilə bilər:
====
İstilik elektrik stansiyasının tüstü borularından atmosferə aşağıdakı maddələr atılır: tam yanma məhsulları (CO<sub>2</sub>, H<sub>2</sub>O, SO<sub>2</sub>, SO<sub>3</sub>), natamam yanma məhsulları (CO, CH<sub>4</sub>, C<sub>2</sub>H<sub>4</sub>, C<sub>20</sub>H<sub>12</sub> ), azot oksidləri (N<sub>2</sub>O, NO, N<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, NO<sub>2</sub>, N<sub>2</sub>O<sub>4</sub>, N<sub>2</sub>O<sub>5</sub>), kül hissəcikləri, natrium duzları, vanadium birləşmələri, his və s.<ref>«Enerji ehtiyatları, elektrik enerjisi istehsalı və ətraf mühit» - K.M.Abdullayev, R.K. Məmmədov, Y.İ. Lətifov. II cild. Bakı – 2007, 408 s.</ref><gallery>
Şəkil:Yanma prosesi düzgün getdikdə İES-dən atılan tüstü qazları.png|Yanma prosesi düzgün getdikdə İES-dən atılan tüstü qazları
Sətir 110:
'''NO<sub>x</sub>-in''' '''bitki aləminə təsiri''': NO<sub>x</sub>-in havada konsentrasiyası 4-6 mq/m<sup>3</sup> olduqda bitkilər kəskin zədələnməyə uğrayır. Azot oksidlərinin konsentrasiyası havada uzun müddət 2 mq/m<sup>3</sup> olduqda NO<sub>x</sub>-in təsiri səbəbindən bitkilər xloroza məruz qalır. Əgər havada azot oksidlərinin konsentrasiyası 2 mq/m<sup>3</sup> azdırsa onda aşkar şəkildə mənfi təsiri hiss edilmir və ancaq bitkilərin boy atmasının sürəti azalır.
===
İES-nin ətraf mühitə təsiri əsasən yandırılan yanacağın növündən asılıdır.<ref>«Ekologiya, ətraf mühit və insan» - Q.Ş.Məmmədov, M.Y.Xəlilov. Bakı – 2006, 608 s.</ref>
Sətir 164:
|}
===
==
===
İES-lərdə su hazırlığının əsas məqsədi stansiyanın '''uzun müddət etibarlı''' və '''iqtisadi baxımdan səmərəli''' işini təmin etməkdir.<ref>«İstilik energetikasında su hazırlığı texnologiyaları və su təchizatı» - K.M.Abdullayev, M.M.Ağamalıyev, R.H.Məmmədbəyova. Bakı – 2007.</ref>
Qeyd edilən göstəricilər isə bəsləyici suyun və qazan suyunun keyfiyyətindən, [[Buxar qazanı|buxar qazanlarının]] su rejimlərindən, su emalı qurğularının işinin düzgün təşkilindən, kondensatın istismar keyfiyyətindən birbaşa asılıdır.
===
Qazanların qızma səthlərində suyun buxarlanması zamanı fiziki və kimyəvi proseslər nəticəsində ərpin yaranması
Sətir 203:
'''Suyun deaerasiyası'''
==
Gücü 150 MVt və ondan böyük olan bloklarda buxarın aralıq qızdırılmasından, yəni qızışmış buxarın alınması sxemindən istifadə edirlər. Bunun üçün turbinin yüksək təzyiq silindrindən (YTS) çıxan [[Buxar qazanı|buxar qazanda]] tüstü qazlarının istiliyi hesabına təxminən buxarın başlanğıc temperaturuna qədər qızdırılır və bundan sonra turbinin orta təzyiq silindirinə (OTS) verilir. Aralıq buxar qızdırıcısının borularında təzyiq itkisini aralıq buxar qızdırılmasına gedən buxarın təzyiqinin 10%-nə bərabər götürürlər.
Buxarın iki dəfə aralıq qızdırılmasından istifadə etmək tsiklin faydalılığını bir qədər də artırır. Lakin qurğu mürəkkəbləşir, buna görə də buxarın iki dəfə aralıq qızdırılmasından geniş istifadə olunmur. Bu proseslərin nəticəsində turbindəki istilik düşgüsü böyüyür, onun son pillələrində buxarın nəmliyi azalır. Beləliklə, turbinin (ümumiyyətlə stansiyanın) fİə böyüyür və gücü artır.
| |||