Parfiya dövləti: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Əllə geri qaytarma Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Sətir 4:
{{Tarixi dövlət
| adı = ana ot Ugura
| xəritənin_izahı = Parfiya dövlətinin əhatə etdiyi ərazi
| orijinal_adı = Ugura
| statusu = Çarlıq
| xəritəsi = Parthian Empire (greatest extent).svg
| xəritənin_izahı = Parfiya dövlətinin əhatə etdiyi ərazi
| quruluş_ili = [[E.ə. 247]]
| süqut_ili = [[224]]
Sətir 29 ⟶ 26:
'''Parfiya''', '''Arşakilər''', '''Arşaklar'''<ref>From [[Ancient Greek|Greek]] {{lang|grc|Ἀρσάκης}} ''Arsakēs'', from [[Parthian language|Parthian]] {{lang|xpr|𐭀𐭓𐭔𐭊}} ''Aršak''.</ref>, '''Arşaqlar''', '''Əşqanilər''', '''Əşkanilər'''([[Farsca]]: '''اشکانیان Əşkâniyân''') — (e.ə 247 - b.e 224) Arşakilər dövləti kimi də adlandırılan Parfiya qədim İran və İraqa böyük mədəni və siyasi təsir göstərmiş İran əsilli dövlətdir. Parni tayfasının rəhbəri '''I Arşak''' e.ə 3-cü əsrdə İranın şimal-şərqində Selevki dövlətinə qarşı üsyan qaldırmış Parfiya vilayətini işğal edərək dövlətin əsasını qoymuşdur.
 
'''I Mitridat (e.ə 171 - 138)''' isə Selevkilərlə vuruşmalarda Midiya və Mesapotamiyanı işğal edərək dövləti daha da gücləndirir. Ən qüdrətli zamanlarında imperiyanın sərhədləri Şərqi Anadoludan başlayaraq Şərqi İrana qədər geniş bir ərazini əhatə etmişdir. '''Böyük İpək Yolu''' üzərində yerləşən Parfiyada ticarət və iqtisadiyyat böyük sürətlə inkişaf edirdi. Parfiya Fars, Ellin və yerli mədəniyyətləri ustalıqla improvizə edərək özünəməxsus mədəniyyət imperiyası formalaşdırır. Quruluşunun ilk dövrlərində Arşakilər idarəçilik sistemlərində yunanları nümunə götürsə də, sonda İran ənənələrini davam etdirən idarəçiliyi mənimsədilər. Arşaki hökmdarları sələfləri Əhəmənilər kimi "'''Şahlar Şahı'''" titulunu daşıyırdılar. Öz sələfləri Əhəmənilərin qüvvətli mərkəzi dövlət sistemindən fərqli olaraq isə Arşakilər bir çox yerli hökmdarları '''vassal''' kimi qəbul edirdilər. Parfiya hökmdarları öz sərhədlərini genişləndirdikcə ölkənin paytaxtını '''Nisa'''dan Tiqris çayı sahilindəki '''Ktesifon'''a köçürdülər. İlk dövrlərdə Parfiyalılar qərbdə Selevkilər şərqdə isə İskitlər ilə müharibə aparırdılar. Lakin dövlət qərb istiqamətində genişləyərək nəhayət qədim dövrün digər qüdrətli dövləti olan Roma İmperiyası ilə toqquşmalı oldu. Parfiya Roma qüvvələrini e.ə 53-cü ildə baş verən [[Karr döyüşü]]<nowiki/>ndə və e.ə 40-39-cu illərdəki toqquşmalarda məğlub edərək Tir şəhəri istisna olmaqla Aralıq dənizinin şərq sahillərini ələ keçirdilər. Lakin Roma imperiyası [[Mark Antoni]] rəhbərliyində uğurlu əks hücuma keçdi, bu yürüş zamanı əsas nailliyyətlər Antoninin leytinantı Ventidi tərəfindən qazanıldı. Müxtəlif dövrlərdə bir çox Roma imperatorları və ya onların təyin etdikləri generallar Mesapotamiyanın işğalı üçün bir çox yürüşlər etdilər.
 
Daxili çəkişmələr və tez-tez baş verən vətəndaş müharibələri Parfiya dövlətini zamanla zəiflətməyə başladı. Nəhayət İranda İstəxrin yerli hakimi '''I Ərdəşir''' üsyan qaldırıb son Parfiya şahı '''V Artabanusu''' b.e 224-cü ilində öldürərək Parfiya dövlətinin varlığına son qoydu və '''Sasanilər''' dövlətini yaratdı. Sasanilər İran və İraq bölgələrini müsəlmanlar tərəfindən süquta uğradıldıqları 7-ci əsrə qədər idarə etdilər. Arşakilər sülaləsi isə öz varlığını şimalda Albaniya, İberiyada və digər ölkələrdə qoruyub saxlaya bildi.