|
|mark=Locator Dot2.gif |marksize=15 |position=bottom |width=255 |float=center |caption=}}
}}
'''Şıx Baba türbəsi''' — [[Cəbrayıl rayonu]]nda [[Şıxlar (Cəbrayıl)|Şıxlar]] kəndinin ərazisində,qocaman dağların qoynunda xalq arasında "Şıx baba piri" adıyla şöhrət tapmış ziyarətgah. ▼
▲'''Şıx Baba türbəsi''' — [[Cəbrayıl rayonu]]nda [[Şıxlar (Cəbrayıl)|Şıxlar]] kəndinin ərazisində, qocaman dağların qoynunda xalq arasında "Şıx baba piri" adıyla şöhrət tapmış ziyarətgah.
Böyük əraziyə malik qəbiristanlıqla əhatə olunmuş Şıx baba piri,əsasən,daxildən və xaricdən dairəvi plana malik türbə binasından ibarətdir. Çatma tağlı qapı yerinin üzərində kitabə yoxdur. ▼
▲Böyük əraziyə malik qəbiristanlıqla əhatə olunmuş Şıx baba piri, əsasən, daxildən və xaricdən dairəvi plana malik türbə binasından ibarətdir. Çatma tağlı qapı yerinin üzərində kitabə yoxdur.
Şıx baba türbəsinin [[1308-ci il]]ə aid kitabədə onun [[Qarabağ]]da "Qədiriyyə" cəmiyyətinin şeyxi Şeyx Qiyasəddinli oğlu şeyx Əbdülsalmanın qəbrinə aid olduğu göstərilir. [[Qəbələ rayonu]]nda Həmzəli kəndində "Şıx baba" ziyarətgahının adı ilə mənaca eynidir. Şıx baba türbəsi [[XIV əsr]]ə aid edilir. Ziyarətgahın yerləşdiyi [[Şıxlar (Cəbrayıl)|Şıxlar]] kəndidə "Şıx baba" türbəsinin adındandır. <ref>B.Budaqov Q.Qeybullayev Yuxarl Qarabağın Toponimləri Bakı,2005</ref> ▼
▲Şıx baba türbəsinin [[1308-ci il]]əilə aid kitabədə onun [[Qarabağ]]da "Qədiriyyə" cəmiyyətinin şeyxi Şeyx Qiyasəddinli oğlu şeyx Əbdülsalmanın qəbrinə aid olduğu göstərilir. [[Qəbələ rayonu]]nda Həmzəli kəndində "Şıx baba" ziyarətgahının adı ilə mənaca eynidir. Şıx baba türbəsi [[XIV əsr]]ə aid edilir. Ziyarətgahın yerləşdiyi [[Şıxlar (Cəbrayıl)|Şıxlar]] kəndidə "Şıx baba" türbəsinin adındandır. <ref>B.Budaqov Q.Qeybullayev Yuxarl Qarabağın Toponimləri Bakı,2005</ref>
==Tarixi ==
Cəbrayıl rayonu Azərbaycan Respublikasının cənubunda Kiçik Qafqaz dağlarının cənub Şərqində, Araz çayının sol sahilində, cənub tərəfdən İran İslam Respublikası, cənub-qərbdən Zəngilan, qərbdən Qubadlı, Şimaldan Xocavənd, Şərqdən isə Füzuli rayonları ilə həmsərhəddir.Sahəsi 1049.8 kvadrat kilometrdir. Tərkibinə bir şəhər, 2 qəsəbə və 92 kənd daxildir. Qarabağın öz dilbər guşələri ilə seçilən buz bulaqları, zümrüd meşələri, əzəmətli dağları, zəngin tarixi-mədəni abidələri ilə yadda qalan gözəl yerlərindən biridir bu torpaq. İran tarixçisi [[Həmdullah Qəzvini|Həmdullah Qəzvininin]] (XIII-XIV əsrlər), Azərbaycan tarixçiləri [[Abbasqulu ağa Bakıxanov|A. Bakıxanov]], [[Əhməd bəy Cavanşir]], [[Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği|Mirzə Camal Cavanşir]], [[Mirzə Adıgözəl bəy]] və başqalarının əsərlərində zəngin tarixi keçmişi olan Cəbrayıl haqqında qiymətli məlumatlara rast gəlinir. Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri [[Qasım bəy Zakir]], [[Cəlil Məmmədquluzadə]] vaxtilə Cəbrayıl qəzasının əhalisinin güzəranı, onların adət-ənənələri, mədəniyyəti barəsində maraqlı fikirlər söyləmişlər. Alimlərin fikrincə, Cəbrayıl əraziləri insanın formalaşdığı yerlərdən biri olmuşdur. Belə ki, məhşur [[Azıx mağarası|Azıx mağarasının]] [[Cəbrayıl qəzası]] ərazisində olması, eyni zamanda [[Dağ Tumas]] kəndi yaxınlığındakı yaşayış üçün təbii məhsulların və əmək alətlərinin bol olduğu “Nəfəsli dərə” deyilən ərazidə yerləşən “Divlər sarayı” mağarası deməyə əsas verir ki, ibtidai insanın yaşadığı yerlərdən biri də məhz Cəbrayıl ərazisidir. Bəzi tədqiqatçılara görə, [[Azıx mağarası|Azıxda]] yaşayan ulu əcdadlarımızla “Divlər sarayı”nda yaşayan qədim insanlar arasında müəyyən əlaqələrin olması istisna deyildir. Rayonun Diridağı zonası, Ziyarət və Gordubaba dağ əraziləri yaşayış üçün əlverişli olmuşdur. Bunlar bitki örtüyü ilə daha zəngindir. [[Diridağ (Cəbrayıl)|Diridağın]] cənub ətəklərində, Arazboyu zolaqlarında, Qız qalası yaxınlığında, hətta XX əsrin əvvəllərinə qədər də keçilməz meşələr var imiş. Fikrimizcə, bu dağın Diri adlandırılması da burada insanın yaşaması üçün hər şəraitin olması ilə bağlıdır. Şübhəsiz ki, hələ Cəbrayıl yer adının formalaşmasından çox-çox əsrlər öncə bu torpağın insanları ayrı-ayrı yaşayış məskənləri salmışlar.<ref name="abc123">{{cite web |url =https://www.cahid.info/archives/1007 |archiveurl =https://www.cahid.info/archives/1007 |archivedate = 2020-10-22 |title =Cəbrayıl rayonunun əsir abidələri |author =Zaur Əliyev |date = |publisher = |accessdate = 2020-10-22 |language = az }}</ref>
[[Şəkil:Cəbrayıl rayonunun xəritəsi.png|300px|thumb|left|Cəbrayıl rayonunun xəritəsi]]
Tarixin qanlı-qadalı səhifələrini vərəqlədikcə düşmənin məkrli siyasəti ilə yanaşı, xalqımızın torpağa, vətənə məhəbbətini, bu yolda ölümün gözünə dik baxdığını, qorxmazlığını və cəsarətini də görürük. Belə olan təqdirdə [[Azərbaycan Respublikasının Prezidenti]], Ali Baş Komandan cənab [[İlham Əliyev|İlham Əliyevin]] söylədiyi kimi, bir qarış torpağımızın da düşmən əsarətində qalmasına imkan verilməyəcəkdir. [[Qarabağ|Qarabağın]] qara günlərinə səbəb olan düşmənin bugünkü vəziyyəti də təsdiqləyir ki, özgə torpağında açılan göz kor olur.
Abidənin dairəvi günbəzi uçmuş, içəridə bitən ardıc ağacı boy atıb türbədən qalxmış, abidənin önündə bitmiş digər ardıc ağacıyla baş-başa verərək, mərkəz hissədə dəfn olunmuş böyük alim, əzəmətli şeyxin məzarı üzərinə sayə salmaqdadır. Qoşa ardıc ağacları sanki yarımxaraba abidəni tamam məhv olmaq təhlükəsindən qorumağa çalışır və tədqiqatçıları, vaxtilə Avropanı Yaxın Şərq ölkələri ilə birləşdirən karvan ticarət üzərində bərqərar olmaqla qaynar həyat keçirmiş mədəni-ideoloji, sosial-siyasi-iqtisadi mərkəzlərdən birinə, xalqın pir, müqəddəs yer deyə qoruyub saxladığı tarixin izlərində elmin, mədəniyyətin sirlərini açmağa çağırır.<ref name="cde345">{{Kitab3 |müəllif=Məşədixanım Nemət|başlıq=Azərbaycanda pirlər |yer=Bakı |nəşriyyat=Azərdövlət Nəşriyyat-Pоliqrafiya birliyi |il=1992 |səhifə=16-19 }}</ref> ▼Cəbrayıl rayonunun adı rayonun mərkəzi olan Cəbrayıl kəndinin adından götürülmüşdür. Cəbrayıl kəndinin əsasını qoymuş Cəbrayıl ata [[VIII əsr|VIII əsrdə]] yaşamış Sultan Əhməd adlı bir hökmdarın yaxın adamlarından biri olmuş və Ziyarət dağından Araz çayına qədər ərazilər Cəbrayıl ataya və onun övladlarına məxsus olub.{{refn|XVII-XVIII-ci yüzillərdə “Cəbrayıl” sözü ilə bağlı dolaşıq izahlar olub. Belə ki, 1873-cü ildə Tiflisdəki “Qafqaz” qəzetinin əməkdaşı H.Kokçayev yazırdı ki, “Cəbrayıl” tatar sözüdür, ona rusca “Qavril” deyilir. Bunu XIX yüzildə rus qafqazşünası K.Qan da təsdiqləyərək əlavə edir ki, bu adın islam dini ilə daha çox bağlılığı var. [[1876]]-cı ildə Azərbaycana ikinci dəfə gələn Kokçayev bu dəfə etnoqrafik məlumatlara əsaslanaraq Cəbrayılı tarixi şəxs adlandırır, əvvəlkindən fərqli fikir söyləyir. Yazır ki, Cəbrayıl keçmiş zamanlarda yaşamış Soltan Əhməd adlı bir hökmdarın yaxın adamlarından olub. Ziyarət dağından [[Araz çayı|Araz çayına]] qədər torpaqlar da məhz Cəbrayıla və onun qohumlarına məxsus imiş.<ref name="abc123"/>|group=qeyd}}
Cəbrayılın “ağa”, “müqəddəs şəxs”, nəhayət, “ata” adlandırılması sübut edir ki, o, həqiqətən, bu ərazilərin çox nüfuzlu adamı, doğma elini sevən, övladlarına, tələbələrinə doğru yol göstərən xeyirxah bir el ağsaqqalı imiş. Bu səbəblərə görə, Cəbrayıl ata ümumi qəbiristanlıqda deyil, o dövrün adətinə uyğun olaraq ona məxsus torpaqların lap yuxarı başında – Alpaşa dağının hündür və tamaşalı bir yerində ayrıca dəfn olunmuşdur.<ref name="abc123"/>
127 tarixi-memarlıq abidələrinə Cəbrayıl şəhərindəki Sultan Məcid hamamını ([[XVIII əsr]]), [[Xudayarlı]] kəndindəki [[Xudayarlı türbələri|Dairəvi və səkkizguşəli türbələri]] (XIX əsr), [[Şıxlar (Cəbrayıl)|Şıxlardakı]] Dairəvi türbəni (XIV əsr), Xudafərin körpülərini (erkən orta əsrlər), [[Diridağ (Cəbrayıl)|Diridağdakı]] [[Qız qalası (Cəbrayıl)|Qız qalasını]], Dağ Tumasdakı Başıkəsik günbəzi, Gordubaba dağındakı məzarı misal göstərmək olar.<ref>{{AME|4|502}}</ref> Dini abidələr də burada az deyildi: Hacı Qaraman,Cəbrayıl ata, Dül-dül, [[Mazan nənə türbəsi|Mazan nənə]] ziyarətgahları və s. [[Dağ Tumas|Dağ Tumasdakı]] Tumas ata, Divlər sarayı, [[Mahmudlu (kənd, Cəbrayıl)|Mahmudludakı]] Canqulu və Qumtəpə kurqanları,Tatardakı siklop tikililər,Cəbrayıl şəhəri yaxınlığındakı Ağoğlan qədim arxeoloji abidələr siyahısına daxildir.<ref>{{cite web |url =http://www.azerbaijan-news.az/view-103669/ermeni-vandallari-tarixi-abidelerimizi-mehv-etdiler |archiveurl =http://www.azerbaijan-news.az/view-103669/ermeni-vandallari-tarixi-abidelerimizi-mehv-etdiler |archivedate = 2020-10-22 |title = Erməni vandalları tarixi abidələrimizi məhv etdilər|author =M.SADIQOV |date = |publisher = |accessdate = 2020-10-22 |language =az }}</ref>
[[1993]]-cü il avqustun 23-də erməni qəsbkarları tərəfindən işğal olunan Cəbrayıl rayonu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti,Ali Baş Komandan İlham Əliyevin uğurlu siyasətinin nəticəsi olaraq [[4 oktyabr]] [[2020]]-ci ildə rayonun mərkəzi və bir sıra kəndləri işğaldan azad olunaraq yenidən Azərbaycan torpaqlarına birləşdirildi.<ref>{{cite web |title=Cəbrayıl işğaldan azad olundu|url=https://qafqazinfo.az/news/detail/cebrayil-isgaldan-azad-olundu-300461|website=qafqazinfo.az |accessdate=4 oktyabr 2020 |language=az |date=4 oktyabr 2020}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://apa.az/en/politics_of_azerbaijan/President-Ilham-Aliyev:-%22Azerbaijani-Army-liberates-Jabrayil-city-and-several-villages-of-the-region%22-332050 |title=President Ilham Aliyev: “Azerbaijani Army liberates Jabrayil city and several villages of the region” |website=APA.az |date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |language=en |quote="Today, the Azerbaijani army liberated the city of Jabrayil and several villages in the region. Love to the Azerbaijani army! Karabakh is Azerbaijan!", President of Azerbaijan Ilham Aliyev wrote this on his Twitter page today, APA reports. }}</ref>
▲Abidənin dairəvi günbəzi uçmuş,içəridə bitən ardıc ağacı boy atıb türbədən qalxmış,abidənin önündə bitmiş digər ardıc ağacıyla baş-başa verərək,mərkəz hissədə dəfn olunmuş böyük alim,əzəmətli şeyxin məzarı üzərinə sayə salmaqdadır. Qoşa ardıc ağacları sanki yarımxaraba abidəni tamam məhv olmaq təhlükəsindən qorumağa çalışır və tədqiqatçıları,vaxtilə Avropanı Yaxın Şərq ölkələri ilə birləşdirən karvan ticarət üzərində bərqərar olmaqla qaynar həyat keçirmiş mədəni-ideoloji,sosial-siyasi-iqtisadi mərkəzlərdən birinə,xalqın pir,müqəddəs yer deyə qoruyub saxladığı tarixin izlərində elmin,mədəniyyətin sirlərini açmağa çağırır.<ref name="cde345">{{Kitab3 |müəllif=Məşədixanım Nemət|başlıq=Azərbaycanda pirlər |yer=Bakı |nəşriyyat=Azərdövlət Nəşriyyat-Pоliqrafiya birliyi |il=1992 |səhifə=16-19 }}</ref>
== Arxitekturası ==
=== Türbənin girişi ===
[[Şəkil:Şıx Baba türbəsi page-0001.jpg|200px|thumb|right|Şıx baba türbəsi. Astanaya nəsb olunmuş kitabəli daş]]
Türbəyə daxil olarkən gözəl süls elementli nəsx xəttiləxətilə yazılmış kitabəli məzar daşının (0,65×0,16×0,18m) üstündən adlayıb keçməli olursan. Başdaşı astanaya elə nəsb olunmuşdur ki, kandardakı daşlar həm rəng, həm də formasına görə bir-birini tamamlayır. Daş elə bil bina tikiləndə buraya qoyulmuşdur. Daş üzərindəki kitabədə ad yoxdur, ancaq tarix yazılmışdır. Ərəbcə mətnin tərcüməsi belədir:<ref name="cde345"/>
{{sitat|Pərəstiş edilən Rəcəb ayı,yeddi yüz yeddinci il (27.XII.1307-26.I.1308).}}
Belə güman etmək olar ki, abidə müqəddəs [[Şeyx|şeyxin]] məqbərəsinin astanasında dəfn olunmuş şəxsə aiddir. Ad yazılmadığına görə dəfn olunan şəxsin qadın olduğunu ehtimal etmək olar. Eyni mətni olan başdaşı (0.59×o.27 m) türbəni əhatə edən hasardan kənardakı qəbirlərdən birinin üzərində də var. Yuxarıdan çatma tağlı tamamlanan başdaşının iç haşiyəsinin çatması nəbati ornamentlərlə tamamlanır. Haşiyədən içəri, iri süls elementli nəsx xəttilə ərəbcə yazılmış kitabənin mətni belədir:<ref name="cde345"/>
{{sitat|Rəcəb (ayı),yeddiyüz yeddinci il (27.XII.1307-26.I.1308 il).}}
Falas formada daşdan düzəldilmiş abidənin (0,50×0,16×0,16 m) aşağı hissəsi düzbucaqlı və dördtərəflidir. Tərəflərdən iki üzü boşdur. Görünür bu hissə qəbir üzərində baş tərəfdən hörgüdə qaldığı üçün [[Kitabə|kitabəsizdir]]. Digər iki tərəfində farsca yazılmış kitabənin tərcüməsi belədir:
{{sitat|Əbdürrəhman b. Şeyx Hüseyn b... vəfatı. Bildim ki, mənim taleyim mənim təbiətimdir, o da çox üzü dönükdür.}}
Türbəni vaxtilə bişmiş kərpicdən hörülmüş dördkünc hasar əhatə etmişdir. Hazırda bu hasarın giriş hissəsindən kiçik bir hissəsi qalmışdır. İçəridən sağ tərəfdə, yerdən təqribən bir metr hündürlükdə kərpic hörgüdəki taxça içərisində çox nəfis surətdə işlənmiş falas formalı [[mərmər]] başdaşı (0,45×0,15×0,12 m) qoyulmuşdur. Başdaşının yuxarı hissəsi səkkiztillidir. Üz tərəfdə süls elementli gözəl nəsx xəttilə ərəbcə yazılmış kitabənin tərcüməsi belədir:<ref name="cde345"/>
{{sitat|Bilik bulağından içdi. Bu qəbir Şeyx Qiyasəddinin oğlu mərhəmətli şeyxzadə Şeyx Əbdüssəlamındır. İyirmi ramazan yeddi yüz əlli doqquzuncu il tarixdə 27 avqust 1358-ci ildə vəfat etmişdir.}}
[[XV əsr|XV əsrə]] aid daha üç başdaşı (0,60×0,30×0,7 m) qeydə alınmışdır. Bunlar qadınlara aid olub yuxarıdan üç pərli formada düzəldilmiş kiçik həcmli abidələrdir. Bunların böyük həcmlilərinə həm də XIV əsrin ortalarına aid vaxtilə [[Yardımlı rayonu|Yardımlı rayonunun]] Köhnə Avaraq,Ünəc kəndi qəbirstanlığında rast gəlinmişdir.<ref name="cde345"/>
=== Hal-hazırkiHazırki vəziyyəti ===
27 illik əsarətdən sonra, erməni işğalçılarının əsarətindən azad olan [[Cəbrayıl rayonu]], [[Şıxlar (Cəbrayıl)|Şıxlar]] kəndi ərazisindəki "Şıx Baba" türbəsi baxımsız vəziyyətdə olsa da,türbə dağıdılmamışdır.
== Nəsl şəcərəsi ==
[[Şəkil:Şıx Baba türbəsi (Cəbrayıl).jpg|250px|thumb|left|Şıx baba türbəsi. Falas formalı mərmər daşı]]
[[Şıxlar (Cəbrayıl)|Şıxlarda]] fəaliyyət göstərmiş alim,şeyxlərin nəsli,müridləri son illərə qədər davam etmişdir. Hazırda qəbiristanda qalmış [[XX əsr]]in əvvəllərində dəfn olunmuş bir nəfərin məzar daşında ərəbcə yazılmış kitabədə bu sözləri oxumaq olur:
{{sitat| Ya Allah, Şeyxin övladlarından Səfi bəyin oğlu Ağa Rüstəm, 1334/1915-16-cı ildə vəfat etmişdir.}}
və yaxud başqa bir abidədə:
{{sitat| Ya Allah, Məhəmməd, Əli mərhum, bağışlanmış Şeyx Sədəd Qulu, 1339/1920-21-ci ildə vəfat etmişdir.}}
Şeyxin nəslindən olan Ağa Rüstəmin oğlu Şeyx Təhməz [[Şıxlar (Cəbrayıl)|Şıxlar kəndində]] Şərq dillərini, xüsusilə ərəb ədəbiyyatını, [[İslam tarixi|islam tarixini]]ni, bəşəriyyətin mədəniyyət abidəsi olan [[Qurani Kərim]]i yaxşı bilən axırıncı şəxs idi. 1937-ci ildə o da [[Repressiya|repressiyanın]] qurbanı olub 70 yaşında [[Sibir|Sibirə]]ə sürgün edilmişdir.
Şeyx Təhməz kimi [[Sibir|Sibirə]] sürgün olunmuş Azərbaycan ziyalıları- — [[şeyxlər]] çoxdur. Onların adına çar canişinlərinə məxsus arxiv sənədlərində rast gəlmək olur.
Hazırda həmin şeyxlərin — alimlərin nəslindən Şıxlar kəndindən olan bəzi ziyalılar yaşayır. Hüququşünas Əli Rüstəmov, Şıxlar kənd məktəbi müəllimlərindən — filoloq Ənvər Mehdiyev,jurnalist Məhəmməd Təhməzov, şair Xasay Mehdiyev və başqalarını göstərmək olar. Vaxtilə 750 evdən ibarət olmuş Şıxlar kəndi, 30–35 evdən ibarətdir. kəndin keçmiş əzəmətli görkəmi qalmamışdırsa da,onun zəngin tarixindən xəbər verən möhtəşəm abidələri qorunub saxlansa da, uzun müddət mənfur düşmənlərimiz ermənilər tərəfindən işğal altında olan abidələrimiz çox təəssüf ki, dağıdılmışdır.
Cəbrayıllı yaşlı nəsillərin verdiyi məlumatlardan da öyrənirik ki, var olan yerli rəvayətlərə görə, o dövrdə vergi ödəyiciləri vergilərini Şıx baba nəslinə ödəyiblər. Çox güman edilir ki, bu vergilər çox zaman xeyriyyəçilik işlərinə sərf olunurdu və [[Xudafərin körpüləri|Xüdafərin körpülərinin]]nin salınmasında da bu vəsaitlərdən istifadə olunmuşdur.
Müzəffər Azərbaycan Ordusu 27 illik işğaldan sonra , [[22 oktyabr]] [[2020]]-ci ildə [[Cəbrayıl rayonu]]nun [[Sirik]], [[Şıxlar (Cəbrayıl)|Şıxlar]], [[Məstəlibəyli]], [[Dərzili]] kəndlərini işğaldan azad etmişdir.<ref>[https://report.az/dagliq-qarabag-munaqishesi/fuzuli-ve-cebrayilin-daha-bir-nece-kendi-isgaldan-azad-edilib/ Füzulinin 3, Cəbrayılın 4 kəndi işğaldan azad edilib]</ref> ▼
▲Müzəffər Azərbaycan Ordusu 27 illik işğaldan sonra,[[22 oktyabr]] [[2020]]-ci ildə [[Cəbrayıl rayonu]]nun [[Sirik]], [[Şıxlar (Cəbrayıl)|Şıxlar]], [[Məstəlibəyli]], [[Dərzili]] kəndlərini işğaldan azad etmişdir.<ref>[https://report.az/dagliq-qarabag-munaqishesi/fuzuli-ve-cebrayilin-daha-bir-nece-kendi-isgaldan-azad-edilib/ Füzulinin 3, Cəbrayılın 4 kəndi işğaldan azad edilib]</ref>
=== Qədiriyyə cəmiyyəti ===
Şıx baba nəslindən Şeyx Vəliyəddin (vəfatı hicri tarixi ilə 1070-ci il ) [[XVI əsr|XVI əsrin]]in sonlarında Cəbrayıl rayonunun [[Dağ Tumas]] kəndinə köçmüş, orada yaşamışdır. Deyilənə görə, Şıx baba ''Qədiriyyə cəmiyyətinin'' şeyxi olmuşdur. Qədiriyyə cəmiyyətinin [[Əbdülqadir Gilani|Əbdülqədir Gilanidir]]dir ([[1077]]-[[1166]]). Əsli farsdır. O, 18 yaşında Bağdada gəlmiş, orada Hənbali hüquq elmləri kursunu bitirdikdən sonra, 25 il İraq səhralarını zahid kimi gəzib dolaşdıqdan sonra nəhayət 1127-ci ildə [[Bağdad|Bağdadda]]da vaiz kimi şöhrət qazanmışdır. Əbdülqədirin sağlığında onun bir sıra övlad və müridləri Qədiriyyə təriqətini təbliğ etmək üçün Ərəb ölkələrinə, Afrika, [[Hindistan]] və [[Türküstan|Türküstana]]a getmişlər. Qədiriyyənin mövqeyi Qərbi və [[Şimali Afrika|Şimali Afrikada]]da [[Sudan]], [[İraq]], [[Pakistan|Pakistanda]]da güclüdür. Qədiriyyə mərkəzi 1300 ildə [[Suriya|Suriyada]]da, XV əsrin əvvəllərində [[Dəməşq|Dəməşqdə]]də təşkil olunmuşdur.<ref name="cde345"/>
Cəmiyyətin [[İstanbul|İstanbulda]]da meydana çıxmasını Topxanada xanəgah bina etmiş İsmayıl Rumi ilə (vəfatı- 1041/1631-32-сi illər və ya 1053-1643-44) bağlayırlar. Bu cəmiyyətin Azərbaycanda olması haqqında məlumat verən yoxdur.
[[Şıxlar (Cəbrayıl)|Şıxlar]] kəndi öz adını da həmin mərkəzlə əlaqədar olaraq almışdır. Türbənin üzərində kitabə olmasa da,mərkəzin əsasını qoyan şeyxin adı müəyyənləşdirilməsə də, onun neçə-neçə mürid və övladlarının adları aşkar olunmuş və dövrü, yəni fəaliyyətinin ilk dövrləri XII-XIII əsrlərə aid edilmişdir. Mərkəz, yuxarıda deyildiyi kimi, Avropa ölkələrini [[İran]] və digər [[Yaxın Şərq]] ölkələri ilə istər [[Xəzər dənizi|Xəzər]] vasitəsi ilə su və quru karvan-ticarət yolu üzərində mövcud Pir Hüseyn, Sofi Həmid, Baba-Samit, Sarı Peyğəmbər, Babi Yəqub, Aza piri və s. sosial-mədəni-ideoloji, siyasi-iqtisadi mərkəzlərin silsiləsindən hesab edilə bilər.<ref name="cde345"/>
* [[Xudafərin körpüsü]] ▼* [[Mazan nənə türbəsi]] ▼* [[Xudayarlı türbələri]] ▼* [[Qız qalası (Cəbrayıl)]] ▼
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Qeydlər ==
{{Reflist|group="qeyd"}}
== Mənbə ==
* Məşədixanım Nemət Azərbaycanda pirlər.-B.: Azərdövlət Nəşriyyat-Pоliqrafiya birliyi, 1992.-100 s
== Xarici keçidkeçidlər ==
* [http://scwra.gov.az/structure/163/?C%C9%99bray%C4%B1l%20rayonunun%20%C9%99sir%20abid%C9%99l%C9%99ri http://scwra.gov.az]
* [http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2012/avqust/257566.htm Məhəmməd NƏRİMANOĞLU, "Talan olunmuş sərvətlər"]
* [http://mct.gov.az/medias/media/other/358/mta.pdf Memarlıq abidələrinin siyahısı]
▲* [[Mazan nənə türbəsi]]
▲* [[Xudayarlı türbələri]]
▲* [[Qız qalası (Cəbrayıl)]]
{{Azərbaycan türbələri}}
{{Azərbaycan irsinin qorunması}}
[[Kateqoriya:Qarabağ toponimləri]]
[[Kateqoriya:Cəbrayıl abidələri]]
[[Kateqoriya:Cəbrayıl türbələri]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan pirləri]]
[[Kateqoriya:Abidələr]]
[[Kateqoriya:Ölkələrinə görə türbələr]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan türbələri]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan tikililəri]]
| 