7.131
edits
vikiləşdirmə
(→Tarixi) |
|||
|
{{vikiləşdirmək}}
{{İslam}}
'''Hədis''' ([[Ərəbcə]]: الحديث)
== Tarixi ==
Müsəlmanlara görə [[İslam]] iki əsas sütunun – [[Qurani-Kərim]] və sünnənin əsasında duran sonuncu dindir. [[İslam]]ın əsaslandığı ikinci sütundan – sünnədən – hədislərin tarixi haqqında. Doğrudur, bir çox alimlərə görə, Sünnə hədisdən daha geniş mənaya malikdir. Ancaq bunların arasında fərqin olmadığını düşünənlər də az deyildir. Hədis dedikdə [[Məhəmməd peyğəmbər]] barəsində rəvayət edilən şey nəzərdə tutulur. Ümumiyyətlə, hədis [[Məhəmməd peyğəmbər]]in dediklərini, davranışlarını və ətrafında olanların hərəkətlərinə olan münasibətini ehtiva edən bir anlayışdır. Bunun üçün hədisləri çox vaxt [əl-əhədis əl-qavliyyə] – ( [[Məhəmməd peyğəmbər]]in dediyi, sözlə ifadə etdiyi hədislər), [əl-əhədis əl-filiyyə] – ([[Məhəmməd peyğəmbər]]in
Bəzi alimlər hədis məfhumunun məna tutumunu daha da genişləndirərək səhabə və tabiinlərin dediklərini, şəxsi fitvalarını da buraya müncər etmişlər. Bu zaman mərfu, məvquf və məqtu hədis deyilən anlayışlar ortaya çıxmışdı. Belə ki mərfu hədislər [[Məhəmməd peyğəmbər]]in özünə, məvquf hədislər səhabələrə, məqtu hədislər isə tabiinlərə aid edilirdi. Sonralar bu üç anlayışı
▲Müsəlmanlara görə [[İslam]] iki əsas sütunun – [[Qurani-Kərim]] və sünnənin əsasında duran sonuncu dindir. [[İslam]]ın əsaslandığı ikinci sütundan – sünnədən – hədislərin tarixi haqqında. Doğrudur, bir çox alimlərə görə, Sünnə hədisdən daha geniş mənaya malikdir. Ancaq bunların arasında fərqin olmadığını düşünənlər də az deyildir. Hədis dedikdə [[Məhəmməd peyğəmbər]] barəsində rəvayət edilən şey nəzərdə tutulur. Ümumiyyətlə, hədis [[Məhəmməd peyğəmbər]]in dediklərini, davranışlarını və ətrafında olanların hərəkətlərinə olan münasibətini ehtiva edən bir anlayışdır. Bunun üçün hədisləri çox vaxt [əl-əhədis əl-qavliyyə] – ( [[Məhəmməd peyğəmbər]]in dediyi, sözlə ifadə etdiyi hədislər), [əl-əhədis əl-filiyyə] – ([[Məhəmməd peyğəmbər]]in davranışını, etdiyi işləri, əməlləri, hərəkətlərini ifadə edən hədislər) və [əl-əhədis ət-təqririyyə] – [[Məhəmməd peyğəmbər]]in ətrafında olan insanların davranışlarına, hərəkətlərinə, dediklərinə olan təqriredici münasibətini bildirən hədislər) deyə üç qismə ayırırlar. Bəzən [[Məhəmməd peyğəmbər]]in fitri xüsusiyyətlərini, əxlaqı xarakterini də hədis məfhumuna daxil edirlər. Belə bir fikir var ki, deyilən söz mənasında ilk dəfə hədis sözünü [[Məhəmməd peyğəmbər]] özü işlətmişdir.<ref>Buxari, "Səhihi Buxari", "Elm" kitabı, 33; "Riqaq" kitabı, 51; "İtisam" kitabı, 9</ref> Sonralar, yəni səhabə və onlardan sonra gələn nəsillərin zamanında hədis məfhumu daha geniş məna kəsb etmiş, [[Məhəmməd peyğəmbər]]in dediklərini, davranışlarını və müxtəlif hadisə və əşyalara təqriredici münasibətini əhatə etmişdir.
[[Qurani-Kərim]] kimi əsas, ana mənbə olduğu halda [[Məhəmməd peyğəmbər]]in hədislərə baş vurmasının bir-çox obyektiv səbəbi vardır. Belə ki buraya [[Qurani-Kərim]]in bir-çox ayələrinə aydınlıq gətirmə, onları ümumidən xüsusiyə doğru prinsipi əsasında izah etmə, ayələrlə ümumi olaraq bildirilən, əmr edilən
▲Bəzi alimlər hədis məfhumunun məna tutumunu daha da genişləndirərək səhabə və tabiinlərin dediklərini, şəxsi fitvalarını da buraya müncər etmişlər. Bu zaman mərfu, məvquf və məqtu hədis deyilən anlayışlar ortaya çıxmışdı. Belə ki mərfu hədislər [[Məhəmməd peyğəmbər]]in özünə, məvquf hədislər səhabələrə, məqtu hədislər isə tabiinlərə aid edilirdi. Sonralar bu üç anlayışı özündə birləşdirən "xəbər" kəlməsi işlənməyə başladığı zaman bir-çox alimlər mərfu və məvquf olan rəvayətləri hədis kimi adlandırmağı münasib hesab etmişlər. Daha sonralar isə (VIII əsrdən etibarən) hədis məfhumunu ifadə etmək üçün "elm" sözü işlədilməyə başlandı.
Hədisin iki əsas komponenti vardır. Bunlar hədisin sözləri, ifadə olunduğu maddi şəkli mənasına gələn "mətn" və hədisi rəvayət edənlər "zənciri" və ya onun çatdırılma, nəql edilmə zəncirini ifadə edən "sənəd" anlayışlarıdır. Deməli, hədisin mətni deyəndə onun məzmununu ifadə edən maddi dil işarələri, sənəd deyəndə isə hədisi rəvayət edənlərə isnadən
▲[[Qurani-Kərim]] kimi əsas, ana mənbə olduğu halda [[Məhəmməd peyğəmbər]]in hədislərə baş vurmasının bir-çox obyektiv səbəbi vardır. Belə ki buraya [[Qurani-Kərim]]in bir-çox ayələrinə aydınlıq gətirmə, onları ümumidən xüsusiyə doğru prinsipi əsasında izah etmə, ayələrlə ümumi olaraq bildirilən, əmr edilən dini ritualların bütün təfərrüatı ilə səhabələrə çatdırılması, gündəlik məişət həyatında ortaya çıxan problemlərin həlli üçün vəhyə lüzumun görülməməsi və s. daxil idi. Hədislər vəhyə əsaslanan [[İslam]]ın insanların qəlblərini fəth etmək üçün [[Məhəmməd peyğəmbər]]in münasib bildiyi "sadiq dostları" idi. İnsanlar ümumi dini ehkamlar qarşısında anlaşılmazlığa qapılmadılar. Bax, bunun qarşısını hədislər aldı. Hədislər [[Məhəmməd peyğəmbər]]in ilahi vəhylə şərəflənməsinin məntiqi rasionallıqda əksini tapmış təzahürü idi.
▲Hədisin iki əsas komponenti vardır. Bunlar hədisin sözləri, ifadə olunduğu maddi şəkli mənasına gələn "mətn" və hədisi rəvayət edənlər "zənciri" və ya onun çatdırılma, nəql edilmə zəncirini ifadə edən "sənəd" anlayışlarıdır. Deməli, hədisin mətni deyəndə onun məzmununu ifadə edən maddi dil işarələri, sənəd deyəndə isə hədisi rəvayət edənlərə isnadən onun nəqli çatdırılması nəzərdə tutulur.
Hədislərin mətninin yazıya alınmasına gəlincə, onun tarixi tam dəqiqliyi ilə bizə məlum olmasa da bir şey bəllidir ki, Allahın kəlamı ilə müqayisədə onlar sistemli şəkildə və tam olaraq sonralar yazılmışdı. Bir şeyə fikir verək: [[Məhəmməd peyğəmbər]] vəhyin məhsulu olan hər bir ayəni yazdırmış və bu ilahi mesajın – [[Quran]]ın təkcə insanlara çatdırılması üçün deyil, qorunması üçün də lazımi və mümkün olan bütün tədbirləri görmüşdü. Ancaq hədislərin yazıya alınmasına olan diqqət və maraq [[Quran]]a olan qayğıdan daha az idi. Səbəb kimi deyə bilərik ki, [[Məhəmməd peyğəmbər]] üçün [[Allah]]ın kəlamı daha vacib idi. Cəhaləti yox etmək üçün Quran hər şeydən daha üstün sayılmışdı.
Hədislərin toplu halda yazılmasına olan ənənəvi baxış bundan ibarətdir ki, bu proses VIII əsrin əvvəllərindən başlayıb. Ancaq müxtəlif mənbələri araşdırdıqda aydın olur ki, hələ [[Məhəmməd peyğəmbər]]in sağlığında yazıya alınmış hədis topluları (rulonlar) mövcud idi. Hədis alimləri olan [[Tirmizi]] və [[Əbu Davud]]un hədis kitablarında belə bir rəvayət yer alır ki, [[Məkkə]]dən olan [[Abdullah ibn Əmr ibn As]] [[Məhəmməd peyğəmbər]]dən eşitdiyi hədislərdən (təxminən 1000 hədis) ibarət kiçik bir məcmuə yazır və onu
== Hədis terminləri ==
İsnad: Bu kəlmə lüğətdə istinad, mənbə, dəlil-sübut, dayaq və s. mənaları ifadə edir. İstilahi mənada isə bu kəlmənin iki mənası var:
– Hədisi istinad edərək rəvayət edənə aid etmək;
– Hədisin mətninə gətirib çıxaran ravilərin silsiləsi. Bu mənada o, "sənəd"in sinonimi hesab olunur.
'''Həsən-Səhih''': "Həsən" dərəcə etibarı ilə "səhih"dən aşağı hesab olunur. Elə isə fərqli mənaları olan bu iki istilahi terminləri necə cəm etmək olar? Artıq alimlər Tirmizinin bu ifadəsində olan məqsədini müxtəlif cür izah etmişlər. Bu izahların ən gözəli isə ibn Həcərin izahıdır. Bunu da Suyuti təqdirə layiq hesab etmişdir. Xülasə budur:
– Əgər hədisin iki və daha çox isnadı varsa bu ifadə: "Bu hədis bir isnadla "həsən", digər isnadla isə "səhih"dir – mənasını ifadə edir.
– Əgər hədisin yalnız bir isnadı varsa bu ifadə: "Bu hədis bir qrup alimin rəyinə görə "həsən", digərlərinə görə isə "səhih"dir!- mənasını ifadə edir.
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Həmçinin bax ==
* [[Mühəddis]]
* [[Rical]]
== Xarici keçidlər ==
* [[s:Hədis elmi (Cavid Musayev)|Hədis elmi (Cavid Musayev)]]
| |||