Akkad: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k →Tarixi: 19.01.2021 saat: 18:23 |
|||
Sətir 1:
{{Tarixi dövlət}}
'''Akkad''' — Cənubi [[Mesopotamiya]]nın şimalında Sippar (indiki Abu Habba) yaxınlığında qədim şəhər. Akkad şəhəri İkiçayarasının zəngin şəhərlərindən, Akkad dövləti isə regionun qüdrətli dövlətlərindən idi. [[Babil
== Tarixi ==
Akkad dövlətinin yaradıcısı [[Sarqon Akkadlı|I Şarri-kin]] (akkad:Şarrumkenu) olmuşdur<ref> История Древнего Востока. 1 том, 1983, с. 233</ref>. O, e.ə.
Çar olandan sonra o, Kişdən Akkad şəhərinə köçmüş və onu ölkəsinin baş şəhəri elan etmişdir. Burada Sarqon güclü ordu quruculuğunu həyata keçirməyə başlamışdır. Bir qədər vaxt sonra, onun ordusu reqionun ən güclü ordusuna çevrilmişdir.
Hərbi üstünlük əldə edəndən sonra, Sarqon qonşularına qarşı savaşa başlamışdır. O əvvəl [[Mesopotamiya|Mesopotamiyanın]] şimalını özünə tabe etmiş, E.ə 2287-ci ildə Şumerə hücum etmiş,Kiş şəhərini tutduqdan sonra isə Uruk şəhərinin çarı '''Luqalzaqesi''' ilə savaşa başlamışdır. E.ə. 2312-ci ildə onu məğlub edərək<ref>Крамер Самюэль. Шумеры. Первая цивилизация на Земле. — М.: ЗАО Центрполиграф, 2010, c. 75.</ref>, şəhəri ələ keçirmiş və Luqalzaqesini ,ox guman ki edam edilmişdir.
Sonra Sarqon [[şumer]] çarlarına qarşı savaşı davam edərək, Umma və Laqaş şəhərlərini ələ keçirmiş, sonra İran körfəzinə qədər irəliləmişdir. Beləliklə, bu savaşlar nəticəsində bütün Mesopotamiya Sarqona tabe oldu və onun yaratdığı böyük və qüdrətli dövlət Akkad adlandırılmışdır.
Daha sonra Sarqonun ordusu elamlılara qarşı hücuma keçərək, Susa şəhərini də ələ keçirmişdir. E.ə. 2306-cı ildə isə o, Suriya istiqamətində irəliləyərək, [[Aralıq dənizi
Sarqonun dövründə ictimai həyatın çeşidli sahələrində böyük nailiyyətlər əldə edilmişdir: imperiyanın mərkəzlərində yollar və limanlar inşa edilmiş; vahid ölçmə və çəki ölçüləri tətbiq edilmiş; yeni suvarma sistemlərindən istifadə edilmiş; daxili və xarici ticarət inkişaf etdirilmişdir.<ref>Həmən yerdə</ref>
Ancaq Sarqonun hakimiyyətinin sonunda imperiyada parçalanma meylləri müşahidə başlamışdır. Bəzi şəhərlər artıq ona tabe olmaqdan imtina etmişdirlər. Parçalanmanın qarşısını almaq üçün Sarqonun varisi çar '''Rimuş''' o şəhərlərə qarşı ordu yeritmişdir. Bunun nəticəsinda Umma, Adaba, Laqaş və Dera şəhərləri alınmış və üsyanlar yatırılmışdır<ref>Həmən yerdə</ref>. Lakin Rimuş saray çevrilişi nəticəsində öldürülmüş və onun qardaşı '''Maniştusu''' çarlığa gətirilmişdir<ref> История Древнего Востока. 1 том, 1983, с.
Şumer və Akkad çarlarının hakimiyyəti hərbiçilərin, zadəganların və dövlət məmurlarının nüfuzuna arxalanırdı. Hakimiyyət dirəklərindən biri də kahin zümrəsi olmuşdur. Akkad kahinləri çarlara dəstək vermiş, onların İştar ilahəsinin himayəsində olduğunu iddia edirdilər. Kahinlər çarların özlərini də ilahələşdirirdilər.
Maniştusudan sonra çarlığa [[Naram-Sin Akkadlı|Naram-Sin]] çox güclü hökmdar olmuşdur<ref>Крамер Самюэль. Шумеры. Первая цивилизация на Земле. — М.: ЗАО Центрполиграф, 2010, c. 77.</ref>. O E.ə.
Naram-Sindən sonra çar olmuş '''Şarkalişarri''' bu hücumların qarşısını çox böyük çətinliklə ala bilmişdi. Ancaq bu uğur müvəqqəti olmuşdur. Az sonra, kutilər Akkad dövlətinə sarsıdıcı zərbələr endirdilər və onu tarixi səhnədən sildilər. Kutilər bütün ölkəni qarət etdilər; məbədləri və şəhərləri dağıtdılar; əhalinin bir hissəsini əsirliyə apardılar, başqalarını isə vergi ödəməyə məcbur etdirdilər.
Ancaq qutilər Mesopotamiyada qalmadılar, bir qədər vaxt sonra oradan getdilər. Ölkənin idarəçiliyini isə özlərinin şumer və akkadlardan təyin etdiyi canişinlərinə tapşırdılar. Mesopotamiya əhalisi isə işğalçılara ağır vergilər verməkdə davam edirdi. Bu arada 20 il ərzində Şumerin Lagaş şəhərinin '''ensi'''si (hökmdarı) olan Qudea, orada büyük miqyaslı bərpa və quruculuq işləri aparmışdır.
Beləliklə, Akkad 125 ilə yaxın kutilərin canişinləri tərəfindən idarə edildi. Sonra işğalçılara qarşı böyük üsyanlar başladı. Uruk şəhərinin ensi’si '''Utuhenqal''' e.ə. 2109-cu ildə kutilərin ordusunu məğlub edib, onların nüfuzuna son qoymuşdu. Bundan sonra e.ə. XXII-XX-ci yüzilliklər ərzində Akkad Ur şəhərinin çarları tərəfindən idarə edilirdi. Bu zaman ölkə yenə də bütün sahələrdə inkişaf edirdi.
Ancaq dirçəliş çox çəkmədi. Az sonra müxtəlif köçəri tayfalar yenə də Mesopotamiya ərazisinə basqınlar etdilər.
Şimaldan amurilər, şərqdən isə kutilərlə elamlılar
== Dini ==
Sətir 35:
Akkad dinin mənşəyi başqa Mesopotamiyada dinlərindəki kimi qədim Şümerdən gəlir. Sadəcə akkadlılar onu öz dillərində ifadə edirdilər və bəzi özəlliklərini əlavə etmişdirlər.
== Akkad dövlətinin siyasi, iqtisadi və mədəni həyatı ==
Erkən sülalər dövründə və sonralar ölkənin iqtisadi əsasını əkinçilik təşkil edirdi. Əkinçilik süni suvarmaya əsaslanırdı. Süni suvarma sisteminin inkişaf etdirilməsi
Mülki bərabərsizliyin və sinfi ziddiyyətlərin kəskinləşməsi nəticəsində quldarlıq münasibətləri inkişaf edirdi. E. ə. [[III]] minilliyin ikinci yarısında bu daha da gücləndi. [[Qul]] əməyi məbəd, hökmdar (dövlət) və xüsusi təsərrüfatlarda tətbiq olunurdu. Qulları, mal qara kimi, baş-baş sayırdılar. Əsir qullar
III Ur sülaləsi dövründə xırda istehsalçılar arasında [[müflisləşmə]] genişləndi. Yoxsullar öz övladlarını köləliyə satmağa məcbur olurdular. Bunun nəticəsində borc köləliyi meydana gəldi. Artıq yerli əhali kölə halına salınırdı. Şulginin hakimiyyət illərindəki məhkəmə sənədindən görünür ki, bir sıra hallarda qullar öz köləlik mənşəyini danırdılar. III Ur sülaləsi dövründə azad adamların [[müflisləşmə]] nəticəsində köləliyə düşməsi prosesi güclənmişdi. Bu zaman qulların sayı çox olduğundan, bir qulun qiyməti
Məbəd və hökmdar təsərrüfatında işləyən qulların vəziyyəti ağır idi. Hökmdar (dövlət) təsərrüfatında işləyən kişi qullar
İkiçayarasında icma idarəsi öz varlığını saxlayırdı. İcmalar suvarma kanallarının çəkilməsi və təmiz saxlanılmasında yaxından iştirak edirdilər. İcma üzvlərinin müflisləşməsi məcburi əmək adamlarının sayını artırırdı. İcmanın torpaq ehtiyatı vardı. Bu torpaq icma mülkiyyəti hesab olunurdu. Daha geniş torpaq sahələri dövlət təsərrüfatına mənsub idi. III Ur sülaləsi dövründə dövlət torpaq mülkiyyəti əvvəlki dövrə nisbətən daha çox sahələri əhatə edirdi. Məbəd təsərrüfatı isə tədricən möhkəmlənməyə başlamışdı. Təsərrüfat həyatında kahinlərin mövqeyi güclənmişdi. Kahin təbəqəsi dövlətin dayağı idi. Onlar dövlət idarələrində, icma təşkilatlarında xidmət edirdilər. Məhkəmə işlərinin baxılması kahinlərin iştirakı ilə keçirilirdi.
Sətir 48:
* [[Aydın Əlizadə]]. [http://alizadeh.narod.ru/meqaleler/21.html Şumer və Akkad tarixi] // Fəlsəfə elmləri doktoru Aydın Əlizadənin səhifələri ('''1.''' ''"Akkad tarixi"'' fəslinin mənbəyi).
== Ədəbiyyat ==
*Yusif Yusifov,
*Mehdixan Yerevanski,
*Tofiq Mustafazadə,
*
*Mürşüd Behbudov,
== Həmdə bax ==
Sətir 64:
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
[[Kateqoriya:Akkad| ]]
|