Sudan: Redaktələr arasındakı fərq

|orijinal_adı = [[Ərəb dili|Ərəbcə.]] جمهورية السودان <br /> [[İngilis dili|İngiliscə.]] Republic of Sudan

'''Sudan''' ([[Ərəb dili|ərəb]]. ''السودان''; [[İngilis dili|ing]]. ''Sudan'') və ya rəsmi adı ilə '''Sudan Respublikası''' ([[Ərəb dili|ərəb]]. ''جمهوریة'' ''السودان''; [[İngilis dili|ing]]. ''Republic of the Sudan'') — [[Şimali Afrika|Şimali Afrikada]]da dövlət. Sudan şimaldan [[Misir]], şimal-qərbdən [[Liviya]], qərbdən [[Çad]], cənub-qərbdən [[Mərkəzi Afrika Respublikası]], cənubdan [[Cənubi Sudan]], cənub-şərqdən [[Efiopiya]], şərqdən [[Eritreya]] ilə həmsərhəddir. Şimal-şərqdən isə [[Qırmızı dəniz|Qırmızı dənizlə]] əhatə olunmuşdur. Paytaxtı və ən böyük şəhəri [[Xartum]], ümumi sahəsi 1,886,068 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 41 milyon nəfərdən çoxdur. Sudan 2011-ci ildə Cənubi Sudan ondan ayrılmasına qədər [[Afrika|Afrika qitəsinin]] və ərəb dünyasının ən böyük ölkəsi olmuşdur.

== Tarixi ==

Sudan 1956-cı il yanvarın 1-də müstəqilliyini elan edib. [[1983]]-cü ildə ölkədə baş verən vətəndaş müharibəsi Sudanı iki hissəyə – müsəlmanlardan ibarət şimal və xristianlardan ibarət cənub hissəsinə böldü. Bölgəyə böyük maraq göstərən [[ABŞ]] əvvəlcə Xartumdakı hökumətə, yəni nəzarətləri altında olan ərazilərdə şəriət qanunlarını tətbiq edən müsəlmanlara dəstək verdi ki, bu da mübarizəni daha da şiddətləndirdi. 22 ilə qədər, yəni 2005-ci ilədək davam edən müharibə "İkinci vətəndaş müharibəsi" adını aldı. Bu illər ərzində aclıqdan, xəstəlikdən, işgəncələrdən və döyüş əməliyyatlarında 2 milyondan çox insan həlak oldu, 4 milyondan artıq insan isə qaçqın düşdü. Sudanda baş vermiş bu hadisələr ölkəni böhrana sürükləyirdi<ref name="newtimes.az">[[Nərgiz Əfəndiyeva]]. [http://newtimes.az/az/processestrends/3743/ Afrika və XXI əsrin çağırışları]. newtimes.az, 23.07.2015 {{az}}</ref>.

2019-cu il aprelin 11-də Sudanda ötən ilin dekabrında çörəyin qiymətinin bahalaşmasına qarşı keçirilən aksiyalar 1989-cu ildən ölkəni idarə edən [[Ömər əl-Bəşir]]in devrilməsi ilə nəticələndi. Silahlı Qüvvələr onun 30 illik hakimiyyətinə son qoydular. Ömər əl-Bəşirin hazırda ev dustaqlığında olduğu bildirilir. Sudanın müdafiə naziri və vitse-prezident [[Avad ibn Auf]] ölkənin idarə edilməsinə nəzarət edəcək müvəqqəti hərbi şuranın başçısı kimi and içib. [[Sudan Silahlı Qüvvələri]] Baş Qərargahının rəisi [[Kamal Abdul Maaruf]] isə onun müavini olub.<ref>[https://report.az/analitika/ereb-baharinin-kuleyi-kralliga-cata-biler/ Sudanda hərbi çevriliş -— "Ərəb baharı" davam edir] Şərh Report.az</ref>

Ölkənin ərazisi 2.505.810&nbsp; km² – dir. Ərazisinin böyük hissəsi [[Şimali Afrika]]da yerləşir. [[Nil]] çayı ölkəni iki hissəyə ayırır, həmçinin Nil çayının qolları olan [[Ağ Nil]] və [[Mavi Nil]] ölkə ərazisində qovuşur. Ərazisi Nil çayı sahilləri istisna olmaqla əsasən səhralardan ibarətdir. Sudan şimal şərqdən [[Qırmızı dəniz]]lə sərhəddir.<ref name="The Major Cities and Agglomerations of the World – Overview : Sudan">[http://www.citypopulation.de/Sudan.html The Major Cities and Agglomerations of the World – Overview : Sudan]</ref>

Mövcud Konstitusiyaya əsasən dövlət vəhökumət başçısı, habelə silahlı qüvvələrin ali baş komandanı sayılan Sudan Prezidenti ümumxalq səsverməsi yolu ilə 5 il müddətinə seçilir.Çox geniş səlahiyyətlərə malik olan prezidentə dövlətin idarə edilməsində [[vitse-prezident]] (09 iyul [[2011]]-ci ildən etibarən Sudan Respublikasının vitse-prezidenti Əli Osman Məhəmməd Tahadır) bilavasitə köməklik göstərir. Vitse-prezident və hökumət üzvləri, habelə silahlı qüvvələrin ali hərbi [[zabit]] heyəti və digər yüksək vəzifəli məmurlar dövlət başçısı tərəfindən təyin edilirlər. Bundan əlavə, [[Prezident]] ölkədə [[müharibə]] hazırlığı və fövqəladə vəziyyət elan etmək, məhkəmənin qərarı ilə ölüm hökmünün icrasını təsdiq və cəzadan azad etmək səlahiyyətlərinə malikdir. Sudanın hazırkı prezidenti 16 oktyabr 1993-cü ildən etibarən [[Ömər Həsən Əl-Bəşir]]dir (2010-cu il 11-1511–15 aprel tarixlərində keçirilmiş son Prezident seçkilərində 68,24% səs toplayaraq yenidən dövlət başçısı seçilmişdir).

üzvlərinin, keçmiş qiyamçıların, müxalifətçilərin yer aldığı [[450]] yerlik Milli Assambleyadan ibarət iki palatalı Parlamentölkədə qanunvericilik hakimiyyətini həyata keçirilir.Qanunların hazırlanması və qəbulu ilə yanaşı, illik dövlət büdcəsinin təsdiqi, beynəlxalq müqavilələrin ratifikasiyası, Konstitusiyaya düzəlişlər edilməsi və icra hakimiyyətinin fəaliyyətinə nəzarət olunması Parlamentin səlahiyyətlərinə daxildir.

===== [[Məhkəmə hakimiyyəti]] =====

[[2011]] ildə Sudan 2 ölkəyə bölünüb: [[Şimalı Sudan]] və [[Cənubi Sudan]].