Səid Nursi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
→Həyatı: vikiləşdirmək Teq: Geri qaytarıldı |
k →Həyatı Teq: Geri qaytarıldı |
||
Sətir 48:
Tillo’da “Kubbeyi Hasiyə” türbəsində inzivada “Kamus’u Muhit”i(qalın bir lüğətdir) əzbərləyərkən bir gecə Abdülqadir Geylanini yuxusunda görür. Bir gün məşhur şeyxlərdən Muhamməd Küfrəvi’nin ona bəddua etdiyini eşidincə onu ziyarət edər. Küfrəvi həzrətləri Bədiüzzamana iltifat edib ona dərs vərir. Said’in bir xocadan aldığı ən son dərs budur.
Van Valisi Hasan Paşa’nın dəvəti üzərinə 1893-de 15 il sürəcək olan Van iqaməti başlayır. Burada təhsil və irşad hizmətini edərkən hökumət görəvliləri və müəllimlərlə də təmasda olur; ənənəvi və Kəlam elminin, islam əqidəsini yeni dünya şərtləri qarşısında açıqlamaya yetmədiyi qənaətinə vardı və fənn elmlərini öyrənməyə başladı. Coğrafiya, riyaziyyat, fizika, kimya, geologiya, astronomiya, biologiya, tarix və fəlsəfəyə dair kitabları öyrəndi.
===İdeoloji mübarizə həyatı===
Günün birində Vali Tahir Paşa, bir qəzetdəki bu dəhşətli xəbəri göstərir: İngiltərə müstəmləkə naziri Gladston, məclisde Quran’ı göstərib ”müsəlmanları bu kitabdan uzaqlaşdırmadıqca onlara tam hakim ola bilmərik.” demişdir. Bu dəhşətli xəbəri Bədiüzzaman eşidincə: ”Quran’ın sönməz və söndürülə bilməz mənəvi bir günəş olduğunu dünyaya isbat edəcəyəm və göstərəcəyəm!” deyir. Fənn elmləri adına qərbdən gələcək dinsizliklərin qarşını almaq üzrə proyekti olan universiteti Van və ya Diyarbakır’da açmaq düşüncəsiylə 1896-da İstanbula gedir.Nəticə ala bilmədiyi üçün eyni məqsədlə 1907 ilində İstanbula ikinci dəfə getdi. İstanbulun Fatih səmtindəki Şəkərci Han’a yerləşir. Qısa zamanda İstanbul’da şöhrəti yayıldı.Dini elmlər mövzusunda soruşulan hər suala qane edici cavablar verir. Xilafət mərkəzində siyasi təmaslarla İslama xidmət edən Bədiüzzaman meydanlarda, sıx-sıx görünürdü. Sonralar bəzi yoldaşları ilə “İttihad-ı Muhammədi” cəmiyyətini qurdu. Bütün müsəlmanları üzvü sayan bu cəmiyyət, sürətli bir inkişaf yaşadı. Tanin, İkdam, Serbesti, Mizan, Şark və Kürdistan,Volkan kimi çeşidli qəzetlərdə yazırdı. Dövrün siyasi şərtləri içərisində və dəyişkən siyasət zəminində, ənənəvi səltənət idarəsinin davamının çətin olduğunu düşünürdü. Fəqət çox keçmədən İttihad və Tərəqqi hökumətinin, daha çox mənfi təsirlər altına girdiyini görüncə doğru bildiyini söyləməkdən geri durmamışdır. Bu arada 31 Mart hadisəsi oldu; bir çox xoca arasında o da tutulub, edam tələbi ilə məhkəmə oldu. Məhkəmə hakimi Hurşit Paşa’nın: ”Sən də Şəriət istəmisən, doğru mu?” sualına bu cavabı verdi: ”Şəriətin bir həqiqətinə min ruhum olsa fəda etməyə hazıram. Çünkü Şəriət, səadətin səbəbi və tam ədalət və fəzilətdir.Fəqət “inqilabçı”ların istədiyi kimi deyil!” məhkəmədə edilən ittihamlara qarşı etdiyi uzun müdafiə,daha sonra iki dəfə dərc edilmişdir. Cəsurca müdafiəsı nəticəsində edam gözləyərkən bəraət aldı. Məhkəmə heyətinə təşəkkür etmədən məhkəmədən çıxdı. Beyazıd’dan Sultanahmed’ə qədər özünü izləyən xalq kütləsi önündə ”Zalimler üçün yaşasın cəhənnəm!” nidası ilə ilərlədi. Üsyan edən səkkiz taburu itaatə sövq etdiyi bilinincə “Sıkı Yönetim Məhkəmə”si, onun üsyana qatılmadığını anlamış və bəraət etdirmişdi. Bu hadisədən sonra İstanbul’da çox qalmaz, 1910-cu ildə Van’a getmək üzrə İstanbul’dan ayrılır, Batum yolu ilə Van’a gedərkən Tiflis’ə uğrayır. Tiflisdə Şeyh Sənan təpəsində bir Rus polisi ilə qəribə bir müzakirəsi olur.İslam’ın gələcəyindən ümidli olduğunu ifadə etməsi üzərinə polisin müsəlmanların əsir, zəif, kasıb olub yenidən dirçəlmələrinin mümkün olmadığını söyləməsinə qarşılıq verdiyi bu kəramət cavab 90-cı illərdən sonra məşhur olmuşdur: ”Müsəlmanlar təhsilə getmişlər; Hindistan, İslam’ın qabiliyyətli bir övladıdır,İngilis məktəbində oxuyur. Misir İslam’ın, zəki bir övladıdır, İngilis Mülki məktəbində dərs alır, Qafqaz və Türküstan İslamın iki bahadır oğullarıdır, Rus hərbi məktəbində təlim keçirlər” Daha sonra Van bölgəsini dolaşaraq elmi, ictimai mövzularda ətrafı aydınladır. Gəziləri əsnasında soruşulan suallara verdiyi cavablar, Münazarat adlı bir kitapda toplanmışdır.
1911 qışında Şam’a getdiyində oralı bəzi alim dostlarının ricası üzərinə Emevi məscidində ərəbcə, tarixi bir xütbə verdi. Bu xütbədə İslam dünyasını geri buraxan səbəblərin bunlar olduğunu təsbit edər: 1-Ümidsizlik. 2-cəmiyyət həyatında sidqin (doğruluğun) ölməsi. 3-Düşmənlik arzusu.4-Möminləri birbirinə bağlayan mənəvi bağları bilməmək. 5-İstibdad. (Basqı).6-Şəxsi mənfəət arxasınca getmə. Bu xəstəliklərin ardından tədavi yollarını da göstərməktədir. Bu xütbənin bir yerində, 50 il sonra gələcək nəsillərə xitab etdiyini söyləyir ki, iyirminci əsrin son üçdə birində onun əsərlərinin daha büyük bir yayılma göstərməsi,bu xitabın tam yerində olduğuna dəlil təşkil edir. 1913-cü ildə, Van’da qurmağı planladığı universitet üçün dövlət 19 min qızıl ayırdısa da təməli atılan universitet, 1-ci Dünya müharibəsi səbəbi ilə tamamlanmadı. 1915-ci ildə cihad fətvasına beş alimdən biri olaraq imza attı. Fətvanı dağıdıb Van’a qayıtdı. Bədiüzzaman özü şəxsən də bu cihadın içində idi. Qafqaz cəbhəsindən sonra Van tərəfinə keçib, Anadolu müdafiəsinə qatıldı. Çoxunu tələbələrinin təşkil etdiyi könüllü milis qüvvəti, beş min qədər əsgərdən meydana gəlirdi. Bir yandan bu alaya komandirlik edərkən fürsət tapdıqca at üstündə tələbələrindən Molla Habib’ə İşarat’ül-İ’caz təfsirini ərəbcə olaraq yazdırırdı. Bitlis müdafiəsi əsnasında birliyindən üç tələbəsi ilə qalıncaya qədər döyüşdü. Sonra yaralı bir vaziyyətdə əsir düşüb Sibirdəki Kosturmaya göndərildi. Əsir kampını təftişə gələn Rus Başkomandanı Nikolay Nikolayeviç’in önündə hərkəs ayağa qalxarkən o qalxmadı. Səbəbi soruşulduqda ”Mən İslam alimiyəm. İmanlı kimsə qeyri-müsəlmana ayağa qalxmaz” cavabını verdi. Komandan edamını əmr etmişkən Bədiüzaman’ın son arzusu olan iki rükətlik namazından sonra əmrini geri aldı. Bu hadisəni özü anlatmamış, əsir kampında bərabər bəzi insanların tanışlığına dayanaraq tarixçi Abdurrahim Zapsu (Ehl-i Sünnət Məcmuəsi,1948,c.2,sayı: 46) yayınladıqdan sonra təsdiq etmişdir. Komunizm inqilabı ilə sarsılıb bölünən Rusiya’nın qarmaqarışıqlığından faydalanaraq 2.5 il sürən əsarətdən qaçaraq qurtulub Sankt-Peterburq, Varşova, Vyana yolu ilə hicri 1334-cü ildə İstanbula dönməyə müvəffəq olur. Dünya müharibəsindən sonra, 1918-ci ildə qurulmuş Osmanlı Dövlətinin ən ali din qurumu olan “Dar’ül-Hikməti’l-İslamiyə” –də işləməyə başladı. Hərbin sonuna doğru İngilis siyasətinin iç üzünü ortaya qoyan “Hutuvvat-ı Sittə” adlı risaləsini yayınlamış və İstanbul’un hər tərəfinə dağıtdırmışdı. İngilislər 1920-ci ildə İstanbul’u işğal edincə bu risalə, İngilis Başkomandanına göstərilir və Bədiüzzamanın’ın bütün qüvvətiylə əleyhdə olduğu ona xəbər verilir. Komandan onu edam etməyə niyətləndisə də belə bir hərəkətin, şərqi Anadolu’da böyük bir qarşılığa və İngilis əleyhdarlığına səbəb olacağını diqqətə alaraq bu qərarından daşınır. İşğal dönəmində İngiltərə Anglikan Kilsəsi baş papazı, İslam haqqında altı sual hazırlamış və vəzifəli din alimlərinin cavablarını istəmişdi. Elmalı’lı Muhamməd Hamdi Yazır, Abdülaziz Çavuş kimi bir neçə alim, kiçik bir kitab çərçivəsində cavablar hazırladılar. Bədiüzzaman isə ”Mən onlara bir tək kəlimə ilə belə cavab vermərəm. Cavabım tüpürükdür” deyib bu tərz cavabın səbəbini belə açıqlamışdır: ”Çünkü zalim dövlətin,ayağını boğazımıza basdığı daqiqədə, papazlarının məğrur bir əda ilə sual soruşmasına qarşı üzünə tüpürmək lazımdır.” Bu cavab, onun fərqini və şəxsiyyətini göstərir. Bədiüzzaman, bu insanların məqsədlərini kəşf edib: ”Biz, adamı belə məğlub edərik. Əgər sizin dininiz haqq olsa idi, bu pərişan vaziyyətə düşməzdiniz. İndi bizim üstünlüyümüzü anlayın!” deyərcəsinə bu sualları yönəltdiklərini kəşf edib bu ağır cavabı vermişdi.
===Cümhuriyyət dövrü===
İstanbuldaki önəmli və müvəffəqiyyətli xidmətlərindən dolayı Ankara hökuməti, onu Ankara’ya dəvət etti. ”Mən təhlükəli yerdə mücadilə etmək istəyirəm” deyərək bu təklifi qəbul etmədi. Zəfərdən sonra 9 noyabr 1920-də dəvət təkrarlandı və bu dəfə qəbul etdi. Məclisdə, rəsmi qarşılama tədbiri edilməsinə dair qarşı çıxdı. Millət vəkillərinin dini yöndən laqeyd olduqlarını görüncə 19 yanvar 1923-də üç səhifəlik bir bəyannamə dağıtdı. Namaz qılanlara altmış millət vəkili daha qatıldı.Namazgah olan kiçik bir otağı, böyük bir məscid halına gətirtdi.İdealındakı universiteti gündəmə gətirdi; 163 millətvəkilinin səsi ilə bu iş üçün yüzəllimin banknot ödənək ayrıldı. Bədiüzzaman, İslam aləmində bir diriliş olacağına dair qüvvətli ümidi səbəbiylə Ankara’ya gəlmişdi.Gəncliyindən bu yana bütün çalışmaları hamısı, bunun üçün idi.Siyasi nöqtədən bu yöndəki son təşəbbüsü, Ankara’da oldu. Fəqət qarşısına qüvvətli əngəllər çıxdı. Bir gün Məclisdə, Mustafa Kamal Paşa ilə iki saat qədər görüşmüş; ediləcək inqilabın Qurandan qaynaqlanması gərəkdiyini, Avropalıları təqlid etmənin doğru olmayacağını anlatmışdı.Mustafa Kamal, Bədiüzzaman’ın nüfuzundan istifadə etmək üçün ona deputatlıq, Darü’l-Hikməti’l-İslâmiyə kimi Diyanətdə vəzifə və Şərq Ümumi Vaizliyi’ni təklif edər. Fəqət Bədiüzzaman qəbul etməz. Məclisdəki ortamı da dəyərləndirərək siyasət meydanında edəcəyi bir şey qalmadığını düşünür; Van’a gedib Erek dağında bir mağarada inzivaya çəkilir. Dəlalətin, elm və mədəniyyət kisvəsiylə girdiyi, yönəticilərin çoxunun Avropa tərzi fikirlərə məftun olduğu, dini fəaliyyətlərin yasaqlandığı,dini öyrətim verən məktəblərin bağlandığı, tək partiyalı yönətimin hakim olduğu bir dönəmdə Bədiüzzaman, nəticəsiz qalmağa məhkum ani çıxışlara iltifat etməmiş; İslam bölgələrindən birinə yerləşmə, orada xidmətə davam etmə təkliflərini də qəbul etməmişdir. O, hər zaman mücadilənin qızışdığı yeri tərcih etmişdir. Sürgün edilməsi, Diyarbekir tərəfində ortaya çıxan şeyx Said hərəkətinə qatılmadığı halda o qiyamın nəticəsində (Şubat 1925), qış mövsümündə Erzurum və İstanbul’dan sonra Burdur’a sürgün edildi.7 ay orada qaldıqdan sonra büsbütün təcrid etmək məqsədi ilə 1926-da, Isparta’ya bağlı dağlıq ucqar bir kənd olan Barla’ya göndərildi. Barlada təcriddə dağ başında bir kənddəki bir neçə kəndli ilə belə görüşməsi yasaqlanmış, davamlı nəzarət altında ixtiyar, qərib, kasıb bir insanın yazdığı həqiqətləri dünyanın hər tərəfinə yayıb hidayətə susamış könüllərə çatdıra biləcəyini göstərdi.Yanında Qurani Kərimdən başqa kitabı yox idi. Barla elə bir dirilişə qaynaq oldu ki, bir tarixçinin təsbitiylə “Türkiyə’də dinsizlərin planını alt-üst etdi.” İman hərəkatı, dolaylı olaraq ictimai bir nəticə də aldı. Barla sürgünü ilə Bədiüzzaman’ın, 1925-1960 illəri arasında otuzbeş il sürən həbs,sürgün,basqı dönəmi başlamışdı.Bədiüzzaman, yaza bilməklə bərabər xətti düzgün və gözəl deyildi. Bəzi katiblərə yazdırır,əldən ələ kopyalar çıxarmaq surəti ilə əsərlər yayılır, yazılanları da müəllif şəxsən təshih edərdi.Mətbəədən istifadə imkanı yox idi. Bunun siyasi və maliyyə səbəbləri var idi əlbəttə. Bədiüzzaman, hərf inqilabının bir əmrlə min illik keçmiş və mədəniyyətlə əlaqəsinin kəsilməsinə qarşı yeni nəsilə, Quran hərfləriylə yazılan keçmiş mədəniyyətimizi tanıtmaq istəyirdi.Risale-i Nur, yazılışından otuz il sonra, 1956-da mətbəədə basıla bildi. Bədiüzzaman, o qədər çətin şərtlərdə otuz il boyunca bu işin bəlkə də tək təmsilçisi oldu. Fotokopya, hətta çoxaltma maşınının belə olmadığı zamanda tək çarə, baxaraq əl yazısı ilə nüsxə çoxaltmaq idi. Bir kitabdan tək bir surət əldə edəbilmək üçün həftələrcə, aylarca yazmaq gərəkirdi. Katib sayısı az idi. Risale-i Nur xidməti, şagirdlərin qollarını mətbəə halına gətirdi.Altıyüzmin nüsxə əsər beləcə çoxaldıldı ki, belə bir çalışma, tarixdə misli görülməməmiş bir çalışmadır. Bədiüzzaman, Barlada səkkiz il qaldı.Onun boş durmadığını görən islam əleyhdarları rejim əleyhində cəmiyyət qurur iddası qaldırdılar. 1935-də Eskişehir Ağır Cəza Məhkəməsi, haqqında dava açdı. Nəticədə keyfi olaraq, təsəttürlə əlaqəli ayənin təfsirindən ötrü Bədiüzzamana onbir ay həbs cəzası verildi. Halbuki isnad edilən dövlət düzənini dəyişdirmək üçün təşkilat qurma suçu sabit olsaydı ya edam və ya ömürlük həbs cəzası verilməsi lazım gəlirdi. Keçimini necə idarə etdiyi həmişə maraq edilmişdir. Məhkəmədə belə demişdir : “Darü’l -Hikmə-ti’l-İslâmiye’də aldığım maaşdan çoxunu, o zaman yazdığım kitabların dərcinə sərf etdim; az bir qismini həccə getmək üçün ayırmışdım. İqtisad və qənaət bərəkəti ilə o cüzi pul mənə doqquz il kafi gəldi. Hələ o bərəkətli puldan bir miqdar var. Keçim mövzusunda Emirdağ’da da belə deyəcəkdir. Ondoqquz il iki yüz banknot ilə şiddətli iqtisad ilə idarə etdim. Palto və paltarını satmaqla məişətini təmin edən…. 27 Mart 1936-da Eskişehir həbsxanasından çıxdıqdan sonra Kastomonu’ya sürgün edilib polis idarəsinin qarşısında bir evə yerləşdirildi. Tədbirli bir tərzdə, ətrafda xidmətə gələnlər vasitəsi ilə əsərlərini yayır, Isparta və digər yerlərlə əlaqəsi davam edirdi. Kastamonu’da səkkiz il qaldıqdan sonra, bu xidmətin dayandırıla bilməyib, daha da yayıldığı görülüncə 1943-də 126 tələbəsi ilə Dənizli Ağır Ceza Məhkəməsinə sövq edildi. Prof. Nəcati Lügal, Prof. Y.Z.Yörükkan və “Türk Tarih Qurum”unda incələməsi nəticəsində:”Bədiüzzaman’ın siyasi fəaliyyəti yoxdur. Əsərləri elmi , imanidir.Quran’ın təfsiri mahiyyətindədir.Onun məsləyində cəmiyyətçilik və təriqətçilik yoxdur.”dedi. Məhkəməcə 130 parçalıq külliyatın hamısına 15 iyun 1944 günü bəraət qərarı verilib bu qərar apellyasiyada da təsdiq edildi. Dənizli məhkəməsində Bədiüzzaman tarixi bir müdafiə etmişdir. Müdafiəsinin bir yerində belə demişdir: “Bəli, biz bir cəmiyyətik və elə bir cəmiyyətimiz var ki; hər əsrdə üçyüzəlli milyon mənsubları var. Və hər gün beş dəfə namazla, o müqəddəs cəmiyyətin prinsiplərinə hörmətlə əlaqələrini və hörmətlərini göstərirlər…. Biz, bu müqəddəs və azami cəmiyyətin fərdləriyik və xüsusi vazifəmiz də Quranın imani həqiqətlərini təhqiqi bir surətdə iman əhlinə bildirib,onları və özümüzü qurtarmaqdır. Əgər laik cumhuriyyəti soruşursunuzsa, mən bilirəm ki, laik mənası,bitərəf qalmaq, yəni vicdan azadlığı düsturuyla dinsizlərə və səfahətçilərə ilişmədiyi kimi,dindarlara və təqvaçılara da ilişməz bir hökumət tələqqi edirəm.İyirmi ildir ki siyasət və ictimai həyatdan çəkilmişəm. Cümhuriyyət hökuməti nə hal kəsb etdiyini bilmirəm. Allah qorusun ,əgər dinsizlik hesabına,imanına və axirətinə çalışanları məsul edəcək qanunları düzənləyən bir dəhşətli şəklə girmiş isə,bunu sizə qorxusuz elan və ixtar edirəm ki, min canım olsa, imana və axirətə fəda etməyə hazıram…..” Dənizli həbsxanasından çıxdıqdan sonra hökumət,onu Emirdağında iqamətə göndərdi. Fəqət hizməti ilərlədikçə haqqındakı qanunsuz şiddətlər artırdı. Bədiüzzaman: “Dənizli həbsxanasındakı bir aylıq sıxıntını, Emirdağ iqamətində bir gündə çəkirdim…” demişdir. Bir zaman sonra məscidə gedilməsi mən edildi. Prinsip olaraq, sadəcə hizmətlə bağlı olanlarla zərurət miqdarı görüşürdü. Xalq ilə təmas etmə fürsətini,etdiyi gəzintilərdə tapırdı. Rast gəldiyi insanlara qısa dərslər verir, irşad və nəsihət də edirdi. 1948 yanvar ayında, ölkənin çeşidli yerlərindən toplanmış əllidörd tələbəsi ilə Afyonda tutuqlandı. Afyonun soyuq qışında yetmiş beş yaşındakı ixtiyar birinin iyirmi ay hücrə həbsxanasında tutuqlu qalması,ölümə tərk edilməsi demək idi. Bütün camaata duyulan hiddəti, şəxsinə verilən sıxıntıların çoxluğu ilə təskin vasitəsi saymaqla məmnun olmuşdu. Həbsxanada onunla gizlicə görüşməyə çalışan tələbələrinə işgəncə verilirdi. Hər şeyə baxmayaraq digər həbsxanalar kimi Afyon həbsxanası da “Mədrəsəy-i Yusufiye” yə döndü.Canilər islah oldu. Hətta cəza vaxtını tamamlayan bəzi məhkumlar: “Özümüzü suçlu göstərmək surəti ilə onlarla bərabər qalacağıq, dedilər. Burada, həbsxana müdürünə yazıb dedi ki: “Rusiyada bolşevik fırtınası və fransız inqilabı öncə həbsxanada başladı. Fəqət Risale-i Nur şagirdləri Eskişehir, Dənizli, Afyonda həbsxanaları islah etdi…. Məhkəmə Bədiüzzamanı iyirmi ay məhkum etmə qərarı aldı. Prokurorluğun bu qərarı pozmasına baxmayaraq qanunsuz səsvərmələr ilə təkrar eyni qərarla məhkum edildi. Məhkəmə davam edərkən demokrat partiyası iqtidara gəlib ümumi əfv elan etdi, buraxıldılar. Məhkəmə ancaq 11 sentyabr 1956-da bəraət verdi. Buraxıldıqdan sonra Emirdağ-da iqamət etdi.Afyon həbsxanasından sonra məktəblilər və məmurlar, çoxluqla onun ətrafına daxil oldular. Bəzi universitetli gənclərin dərc etdirdiyi Gənclik Rəhbəri adlı kitabı iddia mövzusu olunca məhkəmə üçün 1952-də İstanbula gəldi. Məhkəmə bəraətlə nəticələndi. Xalq, xüsusilə gənclik, Bədiüzzamana böyük bağlılıq göstərdi.Uzun bir ayrılıqdan sonra İstanbula gəlmişdi.1953-də Ispartada iqamətə başladı.Demokrat partiya iqtidarının,azanı əsli şəkli ilə oxunmasına imkan verməsi səbəbiylə təbrik etdi. Ayrıca Risale-i Nuru sərbəst buraxıb, Ayasofyanı da məscid halına gətirilməsi üçün bir mesaj göndərdi.1953-də üç ay İstanbulda qalıb, fəthin 500-cü il dönümü tədbirlərinə qatıldı.1956-da əsərləri,tələbələrindən bir neçə heyət tərəfindən yeni türk hərfləri ilə dərc edilməsinə başlandı. 1960-ın başlarında Ankara və Konya’ya getməsi siyasi çevrələri təlaşa salınca Hökümət, radyodan elan yayınlayaraq Emirdağ’da iqamət etməsini istədi. O həbsxanadan çöldə ikən belə -1925 və 1960 illəri arasında- məhkum müamiləsi gördü. Fəqət Osman Yüksəl’in dediyi kimi o ”Məhkəmələrdən məhkəmələrə sürükləndi. Amma məhkumkən belə hökm edirdi.”
===Son günlər===
18 Mart 1960-da Emirdağ’dan Isparta’ya oradan da gizlicə Urfa’ya getdi (21 Mart). Nazirliyin təcili Urfanı tərk etmə əmrinə, Urfa’lı siyasilər və Xalq qarşı durdu. Əmri təbliğ edən Əmniyət Müdürü’nə : ”Ağır xəstəyəm. Dönəcək taqətim yox. Zatən buraya ölməyə gəldim” dedi. 23 Mart sabaha qarşı Qədir Gecəsi vəfat etdi. Hakim, saat, cübbə və iyirmi lira təsbit edib qardaşına verilməsini hökmə bağladı. 24 mart cümə axşamı günü Halilurrahman Dərgahı 1960 gecəsi Urfa’nın hər tərəfi əsgəri zirehli birliklər tərəfindən tutuldu. Saat 01.00-də dəmir barmaqlıqlar kəsilib məzar yıxıldı. Cəsəd heç çürüməmişdi. Konya’dan hərbi təyyarə ilə gətirilən qardaşı Abdülməcid Nursî, məzarın nəqlində orada idi. Onun verdiyi bilgiyə görə cəsəd, hərbi təyyarə ilə gecə Afyon hərbi aeraportuna nəql edildi. Oradan da Isparta tərəfinə götürülüb məchul bir yerə dəfn edildi. İyirminci əsrdə dövlət idarəsini əlində saxlayanlar tərəfindən məzarda belə ona edilən bu müamilə, Bədiüzzamanın dəlaləti nə dərəcə çılğına çevirdiyinin bir nümunəsidir. Kadir Mısıroğlu, Sebil dərgisində, 1970-də onu anarkən qapaq rəsmi olaraq onun rəsmini qoyub altına bu cümləni yazmışdı: ”Türkiyə’də dinsizlərin planını alt-üst edən adam.” Bu tarixi təsbitin doğruluğunun yüzlərcə dəlilindən biri də zalimlərin onun ölüsündən belə qorxaraq məzarını bilinməyən bir yerə nəql etmələridir. Halbuki zalim insanların əli ilə, Qədər onun ixlaslı bir diləyini gərçəkləşdirirdi. Bir çox tələbəsinin yanında söylədiyi və yazılı məktubları içində nəşr edilən bir sözündə belə demişdi: ” Mənim qəbrimi, qayət gizli bir yerdə bir-iki tələbəmdən başqa heç kimsə bilməmək lazımdır… Dünyada məni söhbətdən mən edən bir həqiqət, əlbəttə vəfatımdan sonra da, bu surətlə, məni savab cəhəti ilə deyil, dünya cəhəti ilə mən etməyə məcbur edəcək.”(Bu həqiqət ixlas olub, onu şöhrətdən, insanların—mənəvi də olsa—ücrətlərindən mən etməkdədir.) Vəfatından uzun illər öncə 1923-də yazdığı və yeni hərflərlə də vəfatından beş il öncə dərc edilən Sözlər kitabının sonunda imza olaraq qoyduğu “ed-Dâi” xatiməsində hicri 1379-da vəfat tarixini və sonra məzarının yıxılacağını və Asiya’da İslamiyyət’in inkişaf edəcəyini Allah’ın bildirməsi ilə bildirmişdi.
| |||