Britaniya imperiyası: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə Təkmilləşdirilmiş mobil redaktə
Teq: 2017 viki-mətn redaktoru
Sətir 167:
Birinci Dünya müharibəsinin 1914-cü ildə başlamasıyla Britaniyanın Almaniya ilə müharibə qorxusu reallaşdı. Britaniya tezliklə Afrikadakı Almaniya dəniz koloniyalarının çoxunu tutdu və işğal etdi. Sakit okeanında Avstraliya [[Alman Yeni Qvineyası]]nı, Yeni Zelandiya [[Alman Samoası]]nı zəbt etdi. Müharibəyə Almaniya tərəfdə qoşulan Osmanlı imperiyasının müharibədən sonra bölüşdürülməsi planı Britaniya və Fransa tərəfindən 1916-cı il [[Says-Piko sazişi]] ilə cızılmışdı. Bu razılıq [[Hüseyn ibn Əli əl-Haşimi|Məkkə şərifinə]] bildirilməmişdi. Şərif Britaniyanın müstəqil ərəb dövlətinin yaradılmasını dəstəkləyən təəssürat yaradaraq, britaniyalılar tərəfindən Osmanlı hakimlərinə qarşı ərəb üsyanı yaratmaq üçün təşviq edilmişdi.<ref name="Brown494-495">[[#refOHBEv4|Brown]], pp.&nbsp;494–95.</ref>
 
Britaniya Almaniya və müttəfiqlərinə qarşı elan etdiyi müharibəyə onun [[Kral koloniyası|koloniya]] və [[dominion]]ları da boyun olmuşdu. Koloniya və dominionlar hərbi, maliyyə və material dəstəyi təmin etmişdi. Dominion ordularından 2.5 milyon kişi, o cümlədən Taxt koloniyasından minlərlə könüllü müharibədə iştirak etmişdi.<ref>[[#refMarshall|Marshall]], pp.&nbsp;78–79.</ref> Avstraliya ve Yeni Zelandiya qoşunlarının 1915-ci il [[Çanaqqala müharibəsindəmüharibəsi]]ndə Osmanlıya qarşı göstərdiyi şücaət daxildəki milli şüura təsir etdi və Yeni Zelandiya və Avstraliyanın koloniyadan müstəqil dövlət olmağa doğru getdiyi yolun əsasını qoydu. İki ölkə bu hadisəni [[Anzak Günü]]ndə qeyd edirlər. Kanadalılar da [[Vimi döyüşü]]nü eyni şəkildə dəyərləndirdi.<ref>[[#refLloyd1996|Lloyd]], p.&nbsp;277.</ref> Dominionların müharibə üçün verdiyi vacib töhvə 1917-ci ildə Britaniya Baş naziri [[evid Lloyd CorcL|Lloyd Corc t]]<nowiki/>ərəfindən tanındı. O, dominion Baş nazirlərinin hər birini imperiya siyasətini koordinasiya etmək üçün [[İmperiya Müharibə Kabinetin|İmperiya Müharibə Kabinetinə]] dəvət etmişdi.<ref>[[#refLloyd1996|Lloyd]], p.&nbsp;278.</ref>
 
1919-cu ildə imzalanan [[Versal müqaviləsi]] şərtlərinin nəticəsi olaraq imperiya tarixi boyunca ən geniş sərhədlərinə çatmışdı: müqavilə onun sahəsini {{convert|1800000|sqmi|km2}} genişləndirmiş və ona 13 milyon yeni vətəndaş qazandırmışdı.{{sfn|Ferguson|2004b|p=315}} Almaniya və Osmanlı imperiyasının koloniyaları [[Mandat sistemi|Millətlər Cəmiyyətinin mandatları]] kimi İttifaq qüvvələri arasında bölüşdürülmüşdü. Britaniya [[Fələstin]], [[Transiordan Əmirliyi|Transiordan]], [[İraq krallığı (mandat)|İraq]], [[Britaniya Kamerunu|Kamerun]] və [[Britaniya Toqolendi|Toqolendin]] bir hissəsini və [[Tanqanika (ərazi)|Tanqanikanın]] nəzarətini ələ keçirdi. Dominionlar özləri də həmçinin öz mandatlarını əldə etmişdilər: [[Cənubi Afrika Birliyi]] [[Cənub Qərbi Afrika]]ya (bugünki [[Namibiya]]), Avstraliya [[Yeni Qvineya Ərazisi]]nə və Yeni Zelandiya [[Qərbi Samoa Ərazisi]]nə yiyələnmişdi. [[Nauru]] iki Sakit okeanın Dominionu və Britaniyanın ortaq mandatı oldu.<ref>[[#refFox2008|Fox]], pp.&nbsp;23–29, 35, 60.</ref>