Kassitlər: Redaktələr arasındakı fərq

'''Kassitlər''' -— Cənubi Azərbaycanda və Luristanda məskunlaşmış qədim maldar tayfaları. Kassitlər özlərini "kaşşu" adlandırırmışlar. Mənbələrdə kassitlərin adı ilk dəfə e.ə. XXIII əsrdə çəkilir. Mənbələrdə kassitlərin məskunlaşdığı ərazi "Kaşşen" adlanır. Bir sıra Azərbaycan tarixçiləri hesab edirlər ki, antik müəlliflərin kaspiləri kassitlərlə qohumdurlar.

[[Azərbaycan türkləri]]nin etnogenezində mühüm rol oynamış türkmənşəli tayfalardan biri də kassilərdir (kaslar). Lakin [[Azərbaycan]]da yaşamış digər prototürk etnoslar kimi kassilər (kaslar) də uzun müddət tarixşünaslıqda elamdilli və ya hürridilli kimi tanınmışlar. Onların e.ə. V əsrdən adı çəkilən [[kaspilər]]lə qohumluğu güman edilir və yalnız elam dilində cəm bildirən "-p" şəkilçisinə görə [[kaspilər]]i elamdilli hesab edirdilər. Lakin elə ilk baxışdaca bu yanaşma inandırıcı deyil. Əgər kassilərin e.ə. II minillikdə [[Mərkəzi Asiya]]dan gəlmə olduqları qəbul edilirsə, onlar e.ə. III minillikdə [[İran]]ın indiki [[Xuzistan]] və [[Luristan]] bölgəsində dövlət qurumu olan elamlılarla necə qohum ola bilərdi.

Qeyd edək ki, kas adını daşıyanlar Azərbaycan ərazisində ən qədim türkmənşəli etnosdur. Deməli, [[şumerlər]], [[kutilər]] və [[lulubilər]] nəzərə alınmazsa, kaslar tarixdə adı çəkilən ən qədim türk etnosudur. Bunu kasların şəxs adları da təsdiqləyir. Qeyd etmək lazımdır ki, kassitlərdə (kaslarda) şəxs adları [[teofor adlar]] idi: Şəxs adlarında qəbilə tanrılarının adları iştirak edirdi. Kasların [[Babilistan]]da e.ə. 1595-11551595–1155-ci illərdə hakimiyyətdə olması ilə əlaqədar olaraq hökmdar adlarında sami mənşəli akkad sözləri və [[Şumer]]-[[Akkad]] tanrılarının adları öz əksini tapmalı idi. Kas şəxs adlarından bir neçəsinə nəzər salaq:

Qeyd edilməlidir ki, kasların şəxs adlarında "daş", "taş" –həmrəy sözü geniş yer tutur: Nazimaruttaş (e.ə.XIV əsr), Maruttaş, Karain-taş, Kadin-Hutrutaş, Hambanitaş və s. Həmçinin digər türk etnoslarının da şəxs adlarında bu komponenti görmək mümkündür: [[Uyğur xaqanlığı]]nda Kinq-Daş xaqan, [[Orta Asiya]]da XII əsrdə türk [[qarakitaylar]]ın xaqanı Yeloy-Daş (1143-cü ildə ölmüşdür), Səlcuq sultanı Məlikşahın (1072-10921072–1092) əmiri Arslan-Taş, [[Xarəzm]]də XII əsrdə Altuntaş (1017-10321017–1032), Azərbaycanın [[Beyləqan]] bölgəsində XII əsrdə Aluntaş, XI əsrdə səlcuqlu nəslindən Ər-Taş yabqu, həmin əsrdə oğuzlarda Su-Taş, XVI əsrdə qazaxlarda Buydaş şəxs adları məlumdur. Burada iki hökmdar adını versək də [[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] "Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən" əsərində kasların məlum əksər hökmdar və şəxs adlarının mənalarını və mənşəyini izah edir.

Maraqlısı odur ki, kas dilində "da-kiki" sözü göy, səma deməkdir. Qiyasəddin Qeybullayev qeyd edir ki, Da-kiki sözü "danq-kiki" kimi bərpa olunmalıdır və türkcə tanq (danq)–dan yeri, sübh, gig-göy sözlərindən ibarət olması ehtimal edilə bilər. Deməli, bu sözlə dan yerinin sökülməsi və havanın işıqlanması nəzərdə tutulur.

İ.M.Dyakonov yazır ki, kassilərdə bir tayfa Karzi-yabku adlanır. Bu etnonimdəki yabku sözü qədim türklərdəki yabqu -— hökmdar sözü ilə səsləşir.