Vikipediya

Milliyətçilik: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Millətçilik səhifəsinə olan istiqamətləndirmə silindi
Teq: Yönləndirmənin silinməsi
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{vikiləşdirmək}}
MillətçilikMilliyətçilik müəyyən [[millət]]<nowiki/>in maraqlarını müdafiə edən, xüsusilə həmin millətin öz vətəni üzərindəki suverenliyini qoruması və ya qazanması üçün mübarizə aparan ideologiya və hərəkatdır. MillətçilikMilliyətçilik hər bir [[millət]]<nowiki/>in kənar müdaxilədən (öz müqəddəratını təyin etmə) azad olaraq özünü idarə etməsini, bir millətin qurumsal struktur üçün təbii və ideal bir əsas olduğunu, millətin siyasi gücün yeganə haqlı mənbəyi olduğunu (xalq suverenliyi) müdafiə edir. Bundan əlavə, millətçilikmilliyətçilik mədəniyyət, dil, din, siyasət və ortaq tarixə inanc kimi paylaşılan sosial xüsusiyyətlərə əsaslanaraq, tək bir milli kimlik yaratmağı və ya həmin kimliyi davam etdirməyi, milli birliyi və həmrəyliyi dəstəkləməyi hədəfləyir. Buna görə də, millətçilikmilliyətçilik millətin qəbul edilmiş mədəniyyətini qorumağa və inkişaf etdirməyə çalışır və mədəni canlanmalar millətçi hərəkatlarla əlaqələndirilir. MillətçilikMilliyətçilik həmçinin, milli nailiyyətləri qürur mənbəyi kimi təşviq edir və vətənpərvərliklə yaxın əlaqələrə sahibdir. MillətçilikMilliyətçilik tez-tez digər ideologiyalarla birləşə bilir. Bunlara misal olaraq konservatizmi (milli konservatizm) və ya sosializmi (sosialist millətçiliyi) göstərmək olar.
 
Tarix boyunca insanlar öz qohumluq əlaqələrinə, adət-ənənələrinə, territorial rəhbərliklərinə və öz ətənlərinə müəyyən qədər bağlı olsalar da, millətçilikmilliyətçilik XVIII əsrin sonuna qədər geniş yayılmış konsepsiya ola bilmədi. Millətçiliyin mənşəyini və əsasını anlamaq üçün üç paradiqma mövcuddur. Primordializm (perennializm) hər zaman millətlərin mövcud olduğunu və millətçiliyin təbii bir fenomen olduğunu irəli sürür. [[Etnosimvolizm]] millətçiliyi dinamik, təkamül hadisəsi kimi izah edir və millətlərin və millətçiliyin inkişafında simvolların, miflərin və ənənələrin əhəmiyyətini vurğulayır. Modernizm isə millətçiliyin son dövrlərə aid sosial fenomen olduğunu və onun mövcud olmaq üçün müasir cəmiyyətin sosio-iqtisadi strukturuna ehtiyyacı olduğunu iddia edir.
 
[[Millət]]in müxtəlif tərifləri vardır, bu da millətçiliyin müxtəlif növlarının yaranmasına gətirib çıxarır. Etnik millətçilikmilliyətçilik milləti ortaq etnik mənsubiyyət, irs və kültür əsasında formalaşdığını iddia edir. Vətəndaş millətçiliyi isə millətin ortaq vətəndaşlıq, dəyərlər, inistitutlar əsasında formalaşdığını və konstitutsional vətənpərvərliklə əlaqələndiyini iddia edir. Tarixi inkişaf boyunca milli kimliyin qəbul edilməsi təsirli qrupların müəyyən sosial nizamla həmin sosial nizamın üzvləri arasındakı təcrübə arasındakı narazılıqdan qeyri-məmnun olmasından qaynaqlanır və ortaya millətçilərin həll etməyə çalışdığı anomie {{efn|Fərddə və ya qrupda adət edilmiş sosial və etnik standartların əskikliyi}} meydana çıxır. Bu anomie vahid cəmiyyət yaratmaq üçün sosial olaraq kimliyin yenidən şərh edilməsinə, qəbul edilməsi lazım hesab edilən elementlərin saxlanılmasına, əksinə olduqda isə ortadan qaldırılmasına səbəb olur. Bu inkişaf daxili struktur məsələlərinin və ya mövcud bir qrup və ya qrupların digər icmalara, xüsusən də onları idarə edən (və ya idarə etdiyi hesab edilən) xarici güclərə qarşı narazılığının nəticəsi ola bilər. Milli rəmzlər və bayraqlar, dövlət himnləri, milli dillər, milli miflər və digər milli kimlik rəmzləri millətçilikdəmilliyətçilikdə olduqca vacibdir.
 
Təcrübədə millətçilikmilliyətçilik, kontekstdən və fərdi dünyagörüşündən asılı olaraq müsbət və ya mənfi olaraq göstərilə bilər. MillətçilikMilliyətçilik [[Yunanıstan istiqlal müharibəsi|Yunan inqilabı]]<nowiki/>nda, [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]<nowiki/>nin yaradılmasında, [[İrlandiya İstiqlal müharibəsi|İrland inqilabı]]<nowiki/>nda, müasir [[İsrail]]<nowiki/>in yaranması ilə nəticələnən [[Sionizm]] hərəkatında və [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet ittifaqı]]<nowiki/>nın süqut etməsində mühüm rol oynamışdır. Bütün bu müsbət cəhətlərlə yanaşı, irqi millətçilik milliyətçilik Nasist Almaniyasının həyata keçirdiyi Holokostda əsas faktorlardan biri olmuşdur. Bu yaxınlarda, Krımın Rusiyaya mübahisəli ilhaqında da millətçilikmilliyətçilik mühüm rol oynadı.
 
== Terminologiya ==
"Millət", "suverenlik" və bununla əlaqəli digər terminoloji konseptlərdən ilk dəfə [[XVII əsr]]də [[Hüqo Qrotius]]un "De Jure Belli ac Pacis" kitabında istifadə edilmişdir. İspaniya və [[Niderland]] arasındakı Səksənillik müharibə və katolik və protestant millətləri (Katolik Fransa protestant düşərgədə idi) arasındakı Otuzillik müharibə dövrlərində yaşayan Hüqonun dini fərqliliklərdən qaynaqlanan müxalifətlər fonunda millətlər arasındakı toqquşmalarla dərindən maraqlanması təəccübləndirici deyildir. Millət sözü 1800-cü ilə qədər Avropada bir ölkənin sakinlərinə, həm də ortaq tarixə, qanuna, dilə, siyasi hüquqlara, din və adət-ənənələrə sahib olan kollektiv kimlikləri müasir dövrdəki konsepsiyaya bir qədər uyğun şəkildə ifadə etmək üçün işlədilirdi.
 
Millət sözündən törəmiş millətçilikmilliyətçilik sözü nisbətən yeni bir sözdür. MillətçilikMilliyətçilik konsepsiya olaraq daha əvvəlki dövrlərə aid olsa da, ingilis dilində söz kimi ilk dəfə 1844-cü ildə işlədilmişdir. Milltəçilik elə həmin əsrdə də xeyli vacib rol oynadı. XX əsrdə baş vermiş iki dünya müharibəsindən sonra insanların bunun günahkarı kimi millətçiliyi görməyə başladılar. Bundan sonra siyasi və fəlsəfi sahədə gələcəyin qloballaşmanınmı, yoxsa millətçiliyinmi olacağı böyük mübahisə mənbəyinə çevrilmişdir.
 
== Tarix ==
Amerika filosofu olan Hans Kohnun 1944-cü ildə yazdığına görə, millətçilikmilliyətçilik XVIII əsrdə meydana çıxmışdır. Lakin hər halda, tarixdən bir neçə millətçilikmilliyətçilik örnəyi də göstərmək mümkündür. Bunlara misal olaraq I və II əsrlərdəki yəhudi üsyanlarını, Sasanilər dövründə fars mədəniyyətinin, IV və V əsrdə Qərbi Roma imperiyasında latın mədəniyyətinin yenidən dirilişini və digər çox saylı nümunələri göstərmək olar. Müasir dövrdən örnək göstərmək lazım gələrsə isə, 1805-1814-cü illərdə mövcud olan və Almaniyanı Napoleon idarəçiliyinə tabe edən Reyn Konfederasiyasına cavab olaraq yüksələn alman millətçiliyini göstərmək olar. Linda Kolli özünün Britonlar - Milləti formalaşdırmaq 1707-1837 ({{dil-en|Britons, Forging the Nation 1707–1837 }}) adlı əsərində millətçiliyin 1700-cü illərdə hansı şəraitdə ortaya çıxmasını və 1830-cu illərdə özünün pik nöqtəsinə çatmasını araşdırmışdır. Əksər tarixçilər millətçiliyin başlanğıc tarixi kimi Böyük Fransa burjua inqilabını hesab edirlər. Bu tarix inqilabın təkcə fransız millətçiliyi üzərindəki təsirinə görə yox, həmçinin italyanlar, almanlar və Avropanın digər intelektualları arasında oynadığı rola görə götürülür. MillətçilikMilliyətçilik şablonu tədricən xalq suverenliyinə əsaslanan yeni dövlət qurmaq ətrafında ictimai rəyi səfərbər etmək metodu olaraqdan 1789-cu ildən daha da irəli getdi. Russo və Volter kimi ideyaları ilə Fransa inqilabına təsir etmiş filosofların özləri də erkən konstitusionalist azadlıq hərəkatları olan Korsika Respublikasından (1755-1768) və Amerika inqilabından (1765-1783) təsirlənmişdilər.
 
Sənaye inqilabı zamanı cəmiyyətdə güclü inteqrasiya prosesi başladı. Milləti əhatə edən iqtisadiyyatın və milli ictimai sferanın formalaşması nəticəsində britaniyalılar artıq özlərini kiçik birliklər, əyalətlər, bölgə və ailəylə identifikasiya etməkdən daha irəli gedərək bütün ölkəylə identifikasiya etməyə başladılar. Vətənpərvər millətçiliyin ilkin meydana çıxış tarixi XVIII əsr olaraq qəbul edilir və bu millətçilikmilliyətçilik Britaniya hakimiyyəti, o dövrün ziyalıları və yazıçıları tərəfindən güclü dəstəyə sahib olmuşdur. Milli simvollar, himnlər, miflər və hekayələr millətçilərin səyləri nəticəsində qurulmuş və geniş şəkildə qəbul edilmişdir. Union Jack milli rəmz kimi 1801-ci ildə qəbul edilmişdi. Tomas Arn 1740-cı ildə "Hökm et, Britaniya" mahnısını bəstələmiş, 1712-ci ildə karikaturaçı Con Arbusnot ingilis milli ruhunu təmsil edən "Con Bull" xarakterini yaratmışdır.
 
XVIII əsrin sonlarında amerikan və fransız inqilabları ilə əlaqəli olaraq artan siyasi toqquşmalar vətənpərvər millətçiliyin yayqın cazibəsini daha da artırdı.
Sətir 23:
 
=== XIX əsr ===
Millətçiliyin siyasi baxımdan inkişafı və xalq suverenliyini önə çəkməsi Avropanın etnik/milli inqilabları ilə özünün kulminasiya nöqtəsinə çatdı. XIX əsr tarixi boyunca millətçilikmilliyətçilik ən güclü və ən mühüm siyasi-sosial qüvvə oldu.
 
Napoleonun 1800-1806-cı illərdə alman və italyan dövlətlərini işğal etməsi millətçiliyin stimullaşdırılmasında və milli birlik tələblərinin yüksəlməsində mühüm rol oynamışdır.
 
==== Fransa ====
Fransada hələ inqilabın erkən dövrlərində belə millətçilikmilliyətçilik özünə yer tapa bilmişdi. 1793-cü ildə fransız hökumətinin elan etdiyi kütləvi səfərbərlik çağırışında deyilirdi:
 
<blockquote>Bundan sonra bütün düşmənlər respublikanın sərhədlərindən qovulana qədər ütün fransızlar daimi hərbi xidmətə çağırılırlar. Gənclər döyüşə gedəcək; evli kişilər xəstəxanalarda silah düzəldəcəklər; uşaqlar köhnə kətanları lintə çevirəcəklər; yaşlı adamlar ictimai yerləri təmir edəcək, döyüşçülərin cəsarətini artıracaq, respublikanın birliyini və padşahlara nifrətini təbliğ edəcəklər.<ref>{{Cite book|title=The People in Arms: Military Myth and National Mobilization since the French Revolution|last=|first=|publisher=Cambridge University Press|year=2003|isbn=|editor-last=Moran|editor-first=Daniel|location=Cambridge|pages=14|editor-last2=Waldron|editor-first2=Arthur}}</ref></blockquote>
 
Fransız inqilabının sona çatmasından sonra millətçilikmilliyətçilik hərəkatı daha da sürətləndi. Müharibədə məğlub olmaq, ərazi itirmək millətçiliyi daha da gücləndirdi. 1871-ci ildə Almaniya tərəfindən məğlub edilmək millətçiliyi geniş şəkildə yayılmasına səbəb oldu. Bunu qısas hissi və Elzas-Lotaringiyanın geri almaq istəyi təhrik edirdi. Lakin 1895-ci ildən sonra fransız millətçiləri Dreyfus işinə və daxili məsələlərə fokuslanmışdılar və Elzas problemi geri plana salınmışdı.
 
Fransızların reaksiyası milli vətənə "aid" olan itirilmiş ərazilərin qaytarılmasını tələb edən məşhur Revanşizm davası idi. Revanşizm gücünü vətənpərvər və qisasçı düşüncələrdən alır və çox zaman iqtisadi və geopolitik faktorlar tərəfindən dəstəklənir. İfrat revanşistlər itirilmiş mövqeyin və ya torpağın yeni bir müharibədə qazanılacaq qələbə ilə yenidən əldə edilə biləcəyinə inanırlar. Bu da onu irredentizmlə əlaqələndirir. İrredentizm ana vətəndən və aid olduğu millətin sərhədlərindən kənarda qalmış millətin və ya torpağın "qurtarılmasını" özündə ehtiva edir. Revanşist siyasət tez-tez milləti millət-dövlətlə identifikasiya edir. Revanşizm dövlətin sərhədlərindən kənarda yaşayan və eyni millətdən olduğu iddia edən qrupu azad etmək üçün etnik millətçiliyi səfərbər edir və məqsədi uğrunda dəstək qazanmaq üçün sərt millətçilikdənmilliyətçilikdən istifadə edir. Revanşizm çox zaman qədim və hətta, xatırlanması çətin olan zamanlardakı yerli işğallara əsaslanır və irredentizmlə, revanşizmlə bağlı iddialar rəqiblərinin qarşısında bu əsaslarla haqlı çıxardılır.
 
Fransada 1894-1906-cı illəri əhatə edən Dreyfus işi vətən xainliyini və katolik, mühafizəkar fransız millətçiliyinə sədaqətsizliyi əsas mövzu halına gətirdi. Dreyfus yəhudi və millətçilərə görə qıraqdan biri idi və əsl fransız ola bilməzdi, ona inanmaq olmazdı və ondan şübhələnmək üçün yetərli qədər əsas var idi. Mühafizəkar baxımdan millətə həqiqi sədaqət, ölkəni fəlakətə aparan liberal, respublika azadlığı və bərabərlik prinsipləri ilə təhdid edilirdi.
Sətir 48:
 
==== Almaniya ====
Alman millətçiliyi ({{dil-de|Deutscher Nationalismus}} və ya {{dil-de|Deutschnationalismus}}) alman milləti, dəyərləri, kimliyi və kültürü üzərindəki yüksəlmişdir. Alman millətçiliyinin ilk toxumları Reformasiya zamanında atılmışdır. Martin Lüter ilə alman kültürü və ədəbiyyatı yayqınlaşdı və sosial olaraq gücləndi. Xüsusilə, Napoleon müharibələri dövründə pangermanizm ortaya atıldı və bununla bərabər millətçilikmilliyətçilik hərəkatı gücləndi və böyüdü.
 
Pangermanizm ({{dil-de|Der Pangermanismus}}) German xalqlarını tək bir hakimiyyət altında toplamanı hədəfləyən fəlsəfi və siyasi axındır. İlk pangermanistlər sadəcə XIX əsr almancası danışılan yox, german dilləri danışılan başqa torpaqları da Böyük Almaniya ({{dil-de|Großdeutschland}}) adındakı millət-dövlət hakimiyyəti altında toplamaq istəyirdilər. Bu dövrdə german dillərində danışılan torpaqları sözüylə nəzərdə tutulan yerlər bunlar idi - Flandriya dilində, frizcə danışılan bölgələr, Benilüksün hollandca danışılan yerləri və bəzən. Skandinaviya.
Sətir 56:
XIX əsr boyunca alman dövlətlərində pangermanizmlə yanaşı və bir çox zaman eyni yerdə alman millətçiliyi də durmadan inkişaf edirdi. Napoleon müharibələri bunu daha da təşviq edirdi.
 
1806-cı ildə Napoleon Prussiyanın qərbindəki bir neçə orta əsrlərdən qalmış dövlət qurumlarını ləğv etdi. Ləğv edilən qurumların arasında Müqəddəs Roma imperiyası da var idi. O, rasional hüquq sistemi yaratdı və mümkün olan bütün dramatik dəyişiklikləri həyata keçirdi. Onun 1806-cı ildə yaratdığı Reyn Konfederasiyası almanlar arasında millətçilikmilliyətçilik hissinin yüksəlməsinə səbəb oldu.
 
Millətçilər çox zaman özlərinin birləşmə və güc axtarışı mübarizəsində bir şəxsin ətrafında birləşməyə çalışırlar. Danimarka, Avstriya və Fransaya qarşı qısa müddətli müharibələr nəticəsində uuğr qazanaraq Almaniyanı birləşdirən Otto fon Bismark da belə şəxslərdən idi və onun qələbələri digər kiçik alman dövlətlərindəki millətçilərin şövqə gəlməsinə səbəb olurdu. Onlar Bismarkın müharibələrində savaşır və 1871-ci ildə Avropada güc və qüvvələr balansını təmin edən Almaniya imperiyasına qatılmağa çalışırdılar.
 
XIX əsrdəki alman millətçiliyi Hegeliyan mərkəzli akademik tarixçilər tərəfindən inkişaf etdirilirdi. Onlar Prussiyanı həqiqi alman ruhunun daşıyıcısı kimi qəbul edir və millətçiliyin son hədəfi kimi dövlətin güclü olmasını görürdülər. 3 əsas tarixçi bunlar idi - İohann Qustav Droysen (1808-1884), Henrix fon Sibel (1817-1895) və Henrix fon Treytşke (1834-1896). Droysen liberallıqdan millətçiliyə keçmişdi və millətçiliyində Prussiya protestanlığını xüsusi vurğulayıb, Avstriya katolikliyinə, gücsüzlüyünə və geridəqalmışlığına nifrət edirdi. O, Prussiya kralları olan Hohensollernlərini ideallaşdırırdı. Onun 14 cildlik "Prussiya siyasətinin tarixi" əsəri millətçilikmilliyətçilik araşdırmaçıları və alimləri üçün funtamental əsərlərdən biridir. Fon Sibel akademik tarix jurnalı olan Historische Zeitschrift-in yaradıcısı və rəhbəri olmuşdur. O, uzun müddət Prussiya arxiv idarəsinin müdiri kimi xeyli sayda sənəd yayımlamış və bu sənədlər millətçilikmilliyətçilik alimləri tərəfindən istifadə edilmişdir.
 
Bu alimlərdən ən təsirlisi alman millətçi tarixçisi Treytşkedir. Onun Heydelberq və Berlin universitetlərinin elit təbəqədən olan tələbələri üzərində nəhəng nüfuzu var idi. O, parlamentarizmin, sosializmin, pasifizmin, ingilislərin, fransızların, yəhudilərin və kosmopolitanların alovlu tənqidçisi idi. Onun ideallarının nüvəsi Prussiya rəhbərliyi altında birləşmiş güclü Almaniya idi. O, deyirdi:
Sətir 123:
Homindan partiyası əsasən 1949-cu ildə kommunistlər hakimiyyəti ələ alana qədər Çini idarə etmişdir. Lakin Çindəki kommunizm Sun Yat Senin millətçiliyindən və 1919-cu ildə baş vermiş 4 may hərəkatından təsirlənmişdir. Etirazlar Çinin geridəqalmışlığına qarşı idi və tez-tez Çin kommunizminin intelektual əsasını formalaşdıran hadisələrdən hesab edilir. 1920-1930-cu illərdə davam etmiş Yeni Mədəniyyət Hərəkatı 4 may hərəkatından ilhamlanmışdı . Tarixçi Patrisiya Ebreyə görə:
 
{{cquote|''MillətçilikMilliyətçilik, vətənpərvərlik, inkişaf, elm, demokratiya və azadlıq hədəflər idi, imperializm, feodalizm, dərəbəylik, avtokratiya, adət-ənənələrə kor-koranə itaət düşmənlər idi. Ziyalılar necə güclü və müasir ola bilmək məsələsi və rəqib millətlər qarşısında Çinin siyasi birliyini neçə qoruyacaqları barədə mübarizə aparırdılar.''}}
 
==== Yunanıstan ====
Sətir 131:
 
==== Afrika ====
1880-ci illərdə Efiopiya və Liberiya istisna olmaqla, Afrika Avropa qüvvələri arasında bölünmüşdü. Onlar Afrikanı İkinci Dünya müharibəsinin sonlarına qədər idarə edə bildilər. Müharibədən sonra Afrikadakı yerli əhali arasında millətçilikmilliyətçilik hissi geniş yayıldı və onlar avropalıları qova bildilər. 1950 və 1960-cı illərdə keçmiş kolonial birliklər müstəqil respublikalar oldular. Proses çox zaman sülh şəraitində həyata keçirdi, lakin Əlcəzair, Keniya kimi yerlərdə müstəqillik uzun müddət davam edən qanlı müharibələr fonunda əldə edildi. Afrikadakı millətçiliyin təşkilalanma bacarıqları dünya müharibəsi zamanı Britaniya, Fransa və digər ordularda öyrəndikləri biliklərə əsaslanırdı. Bu nə yerli, nə də xarici qüvvələrlə əməkdaşlıq etməyən və ilhamlanmayan, onlardan tərəfindən təqtiqlənməyən qüvvələrin meydana çıxmasına gətirib çıxardı. Millətçi təşkilatlar həm yeni kolonial rəhbərliklərlə, həm də yerli rəhbərliklərlə mübarizə aaprmağa başladı və sonda onların hər ikisini də məğlub edə bildi. Millətçi hərəkatların liderləri avropalılar çıxarılan kimi hakimiyyəti ələ aldılar. Onlardan bəziləri on illərlə, bəziləri isə ölənə qədər hakimiyyətdə qaldı. Bu strukturlara siyasi, təhsil, dini və digər ictimai təşkilatlar daxil idi. Son onilliklərdə bir çox Afrika ölkəsi mərkəzləşdirilən hakimiyyətin və patrimonial dövlətin mövqelərini dəyişdirərək millətçi hərarətin zəfərini və məğlubiyyətini yaşamışdır.
 
Britaniya koloniyası olan Cənubi Afrika 1931-ci ildə demək olar ki, müstəqil olmuşdu və bu xüsusiyyətinə görə Afrikada istisna idi. Lakin Cənubi Afrika irqi ayrı-seçkiliyə əsaslanan və ağdərili azlıq tərəfindən idarə olunurdu. Bu rəsmi səviyyədə də təsbit edilmişdi. Bu vəziyyət 1994-cü ilə qədər davam etdi və bu ildə seçkilər keçirildi. Qaradərili millətçi hərəkat müvəffəqiyyət əldə olunana qədər mübarizə apardı və Nelson Mandela prezident seçildi.
Sətir 138:
Ərəb millətçiliyi Orta Şərqdəki ərəb xalqını müstəqil etmə və gücləndirmə hərəkatı idi. Hərəkat XIX əsrdə XVIIx və XIX əsrin digər azadlıq hərəkatlarından ilhamlanaraq meydana çıxmışdı. Osmanlı imperiyası dağıldıqdan və Orta Şərq Avropanın böyük qüvvələri tərəfindən parçalandıqdan sonra ərəb xalqları da öz müstəqilliklərini qazanmaq və onları xaricilərin yox, özlərinin idarə etməsi üçün mübarizəyə başladılar. Suriya 1920-ci ildə yaradıldı, Transiordaniya (sonradan İordaniya) 1921-1946-cı illər arasında tədricən müstəqilliyini qazandı, Səudiyyə Ərəbistanı 1932-ci ildə müstəqil oldu, Misir isə 1922-1952-i illər arasında tədricən müstəqilliyini qazandı. 1945-ci ildə ərəb dövlətləri arasında əməkdaşlığı inkişaf etdirmək və maraqları tənzimləmək üçün Ərəb Liqası quruldu.
 
Bu hadisələrlə yanaşı XIX əsr boyunca Avropadakı yəhudilər arasında Sionizm hərəkatı genişlənirdi. 1882-ci ildən başlayaraq yəhudilər Avropadan Osmanlı Fələstininə köç etməyə başladılarş Bu köçdə məqsəd Fələstini yeni yəhudi vətəni halına gətirmək idi. Bu istək 1948-ci ildə İsrail dövlətinin elan edilməsi ilə özünün kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Fələstinin ərəb millətinə mənsub olduğunu inanan ərəb millətçilərlə yəhudilərin hərəkətləri toqquşurdu. Nəticədə qonşu ərəblər yəhudilərlə müharibəyə başladı. Hücum yalnız qismən müvəffəq oldu və ərəblərlə yəhudi millətçilikmilliyətçilik ideologiyaları arasında on illər boyunca davam edən toqquşmalara səbəb oldu.
 
==== Postkommunizm ====
Sətir 145:
1992-ci ildə yazdığı məqaləsində Benjamin Barber bildirirdi ki, kommunizmin çöküşü çox sayl insanların birlik axtarmasına, kiçik ölçülü müharibələrin geniş yayılmasına, qrupların öz sərhədlərini, kimliklərini, mədəniyyətlərini və ideologiyalarını yenidən qurmağa cəhd etməsinə səbəb olacaqdır. Həmçinin, kommunizm "biz və onlar" düşüncə tərzinin geniş yayılmasına da şərait yaratdı. Hökumətlər sosial maraqlar üçün vasitə halına gəldi və ölkələr məsələn mədəniyyət, din və etnos majoritarlığına əsaslanan milli siyasət formalaşdırmağa başladı. Yeni cücərən demokratiyalar arasında insan haqlarında, miqrasiyada, ticarətdə, kommersiyada böyük fərqlər mövcud idi.
 
Akademik Stiven Berq millətçi konfliktlərin əsasında muxtariyyət və separat mövcud olma tələblərinin dayandığını bildirir. Bu millətçilikmilliyətçilik, xüsusilə kommunizmin çöküşündən sonra etnik sərhədlərin milli sərhədlərlə düz gəlmədiyi yerlərdə müəyyən qruplarda "xilas olma arzusunun" meydana gəlməsinə səbəb olurdu. Şəxslərin və ya qrupların öz inanclarına uyğun hərəkat etməsi toqquşmalara səbəb olurdu və bu toqquşmalar tez bir zamanda lokal müharibələrə gətirib çıxarırdı. bu baş verdikdə münaqişəni dayandıra bilməyən dövlətlər demokratikləşmə prosesinin dayandırılması təhlükəsi ilə üzləşdilər.
 
Yuqoslaviya Birinci Dünya müharibəsindən sonra yaradılmış və 3 müstəqil etnik qrupdan ibarət idi: serblər, xorvatlar və slovenlər. 1971-ci ildən 1981-ci illər arasındakı milli suyahıyaalmalar göstərir ki, özünü yuqoslav olaraq identifikasiya edənlərin sayı yalnız 1,3 faizdən 5,4 faizə yüksələ bilmişdi. Bu bütövlükdə ölkənin təxminən 50 ildən sonra fərqli dini, etnik və ya milli kimliyə bölünəcəyi demək idi.
Sətir 153:
1970-ci illərdə Yuqoslaviyanın tərkibindəki ayrı-ayrı ərazilərin rəhbərliyi digər ərazilərin hesabına yalnız ərazi maraqlarını qoruyurdu. Xorvatiyada, serblər və xorvatlar arasında demək olar ki, bir ərazidə parçalanma var idi. Xorvatiyada hər hansısa səbəbdən yarana biləcək toqquşma qonşu ərazilər olan Bosniya və Hersoqovinaya sıçraya bilərdi. Bosniya daxilində çoxluğu olan bir qrup yox idi; müsəlman, Serb, Xorvat və Yuqoslav kimlikləri burada təxminən bərabər idi. Buna görədir ki, rəhbərlik burada güclənə bilmədi. Siyasi təşkilatlar bu cür mçox saylı millətçiliyin öhdəsindən uğurla gələ bilmədilər. Ərazilərdəki rəhbərlik güzəştə getmirdi. Bir etnosun qalib, digərinin məğlub olması bütün regionu əhatə edə biləcək müharibə təhlükəsi meydana çıxarırdı. Bu etnik kimliyi təşviq edən siyasi mövqeyi gücləndirdi və Yuqoslaviyada gərgin, bölünmüş siyasi rəhbərliyin meydana çıxmasına səbəb oldu.
 
1980-ci illərdə Yuqoslaviya parçalara bölünməyə başladı. Ölkə daxilindəki iqtisadi şərtlər pisə doğru gedirdi. Mübahisəli ərazilərdəki toqquşmalar kütləvi millətçiliyinin və etnoslar arası düşmənliklərin yüksəlməsinə səbəb oldu. Ölkənin şimal hissəsindəki Xorvatiya və Sloveniyada adam başına düşən gəlir cənub hissə ilə müqayisədə bir neçə dəfə yüksək idi. Həmçinin ölkənin cənubunda etnik albanlarla serblər arasında Kosova ərazisində etnik zəminli toqquşmaların artması iqtisadi vəziyyəti daha da çətinləşdirdi. Bu münaqişə Yuqoslaviyadakı və Serbiyadakı serblər arasında ifrat millətçiliyin yayılmasına və güclənməsinə səbəb oldu. Kommunist serb Slobodan Miloşoviç davam edən münaqişədən propaqanda məhsulu kimi istifadə edərək serb millətçilyinin yayılmasına çalışırdı. Bildirildiyi kimi, Voyvodinadakı, Serbiyadakı, Çernoqoriyadakı və Kosovodakı toqquşmalar emosional hisslərə əsaslanaraq etnik serblər arasında millətçilikmilliyətçilik hissinin artmasına səbəb oldu. Serb millətçiliyi çox yüksəlmişdi və Slobodan Miloşeviç bundan istifadə edərək Voyvodinadakı və Çernoqoriyadakı liderləri devirdi və Kosovodakı albanları represiyaya məruz qoydu. Bütün bunlardan sonra, nəhayət, 8 regionun idarəçiliyini öz əlində cəmləşdirə bildi. Sloveniya kommunist nəzarətində olmayan dörd bölgədən biri idi və demokratik bir dövlətə üstünlük verirdi.
 
Sloveniya daxilindəki qorxu getdikcə artırdı, çünki Miloşeviç Kosovodakı narazılıqları yatırmaq üçün hərbi gücdən istifadə etmişdi və bunu Sloveniyada da təkrarlaya bilərdi. Yuqoslaviyanın yarısı demokratik dövlətdə, digər yarısı isə millətçi avtokratik rejimdə yaşamaq istəyirdi. 1989-cu ildə gərginlik pik nöqtədə idi və Sloveniya özünün Yuqoslaviyadan mütəqilliyini elan etdi. 1990-cı ilin yanvarında Yuqoslaviya Kommunistlər Liqasında Serbiya ilə bağlı ümumi qırılma oldu. Bu qurum Miloşeviç tərəfindən birliyi gücləndirmək üçün yaradılmışdı. Bu qurumun da çökməsindən sonra Yuqoslaviyada kommunizmin tamamilə çöküşü üçün münbit şərait yarandı.
Sətir 159:
1990-cı ilin avqustunda etnik cəhətdən bölünmüş qruplar hökumət quruluşunu dəyişdirməyə çalışdıqda bölgəyə xəbərdarlıq edildi. Müharibədən sonrakı dövrdə kommunist rejimi tərəfindən qurulan respublika sərhədləri etnik icmaların iddialarına və ya sərhədlərinə qarşı son dərəcə həssas idi. Etnik icmalar yeni postkommunist dövründə özlərinin kimliklərini heç kimlə paylaşmamaq üçün ayağa qalxmışdılar. Bu hal yeni hökumətləri təhdid edirdi. Eyni mübahisələr Miloşeviçdən əvvəlki dövrdə də zaman-zaman baş qaldırmışdı.
 
Ayrıca ərazidə xorvatlar və serblər hökuməti idarə etmək üçün birbaşa rəqabət aparırdılar. Seçkilər keçirildi, nəticədə Serb və Xorvat millətçiliyi arasında potensial qarşıdurmalar artdı. Serbiya öz etnik mənzərəsinə uyğun şəkildə müstəqil olmaq istəyirdi. Lakin bu istək Kosovanı Serbiyadan müstəqil olmağa təşviq edə bilərdi. Onsuzda Kosovadakı etnik albanlar artıq Kosovaya aid deyildi. Serbiya Kosovaya müstəqillik vermək istəmirdi. Müsəlman millətçilər də öz ərazilərində müstəqil olmaq istəyirdilər, lakin bu müstəqillik reallaşacağı təqdirdə xəritəni yenidən çəkmək lazım idi və bu halda qonşu bölgələrlə ərazi münaqişələri meydana çıxacaqdı. Yuqoslaviyada kommunizmin çöküşündən sonra ciddi konfliktlər meydana çıxdı və ifrat millətçilikmilliyətçilik yüksəldi.
 
MillətçilikMilliyətçilik bəzi çətin hallarda meydana çıxan duyğunun yaranmasına, inandığın şey və aid olduğun qrup uğrunda ölmək istəyinni meydana çıxmasına səbəb oldu. Kommunizmin sonu uzun müddət davam edən konfliktə və müharibəyə səbəb oldu. Çöküşdən keçən 6 il ərzində Bosniya müharibəsində 200.000-500.000 insan qətlə yetirildi. Bosniyalı müsəlmanlar həm serblərdən, həm də xorvatlardan xeyli əziyyət gördülər. Müharibə bir neçə ölkə və qruplardan dəstək alırdı. Bunlara misal olaraq müsəlmanları, [[Pravoslav|pravoslavlar]]ı, qərb xristianlrını göstrəmək olar. Səudiyyə ərəbistan və İran Bosniyaya, Rusiya Serbiyaya, Mərkəzi Avropa və ABŞ da daxil olmaqla Qərb dünyası Xorvatiyaya dəstək göstərirdi. Papa isə Sloveniya və Xorvatiyanı dəstəkləyirdi.
 
=== XXI əsr ===
XXI əsrdə ərəb millətçiliyi təsirini azaltmağa başladı və daha çox lokal millətçiliyə keçdi. 2010-2012-ci illərdə avtoritar rejimlərə qarşı yönəlmiş və mövcud şərtləri bir o qədər yaxşılaşdıra bilməyən çıxışlardan sonra (Ərəb baharı) ərəb millətçiliyi, hətta lokal millətçilikmilliyətçilik belə zəiflədi. Ərəb baharı ilə yanaşı 2003-cü ildə İraqın işğalı, iraq və Suriyadakı vətəndaş müharibələri baş verdi və hələ də davam edir. Hər halda, Ərəb qışının zəifləməsi fonunda Misir prezidenti Əbdül Fəttah əs-Sisi, Səudiyyə şahzadəsi Məhəmməd ibn Salman, BƏƏ lideri Məhəmməd ibn Zayedin inkişaf etdirdiyi millətçilikmilliyətçilik də var.
 
Qloballaşmanın XX əsrin sonlarında güclənməsi Avropada və Şimali Amerikada millətçilikmilliyətçilik və populizmin yüksəlişinə səbəb oldu. Bu trend Qərbdəki terror hücumlarından (11 sentyabr hücumu buna misal ola bilər), Orta Şərqdəki vətəndaş müharibələrindən və narahatlıqlardan, Avropaya gələn müsəlman qaçqın axınlarından (2016-cı ildə baş vermiş qaçqın problemi bunnu pik nöqtəsi olmuşdur) təsirlənmişdi. Almaniyanın Pegida, Fransanın Milli Cəbhəsi və İngiltərə İstiqlal Partiyası kimi millətçi qruplar, yerli əhalini qorumaq üçün immiqrasiya məhdudiyyətlərini müdafiə edərək öz milləti arasında məşhurlaşdılar.
 
Rusiyada millətçi düşüncələrin istismarı Vladimir Putinə hakimiyyəti gücləndirməyə imkan verdi. Bu millətçi yanaşmadan 2014-cü ildəki Krımın ilhaqında və Ukraynadakı başqa hadisələrdə istifadə edildi. Millətçi hərəkat son dövrlərdə Mərkəzi Avropada, xüsusən Polşada inkişaf edir. Polşada bu hərəkata hakimiyyətdə olan Qanun və Ədalət partiyası rəhbərlik edir. Rəhbəri Yaroslav Kaçinskidir. Macarıstanda Viktor Orbanın rəhbərlik etdiyi Fidesz partiyası antimiqrant ritorikası ilə məhşurdur və öz xalqı içində yüksək nüfuza malikdir. Onlar həmçinin, xarici təsirə qarşı da mübarizə aparırlar. Millətçi partiyalar həmçinin, Bolqarıstanda, Slovakiyada, Latviyada və Ukraynada koalisiya hökumətlərində iştirak edirlər.
Sətir 176:
2016-cı ildə ABŞ prezident seçkiləri zamanı heç bir siyasi təcrübəsi olmayan, öz partiyasında belə müxalifətlə qarşılaşan Donald Tramp böyük siyasi təcrübəyə malik rəqiblərini məğlub edə bildi. Trampın əsas şüarları "Amerikanı yenidən böyük edəcəyik" və "Amerika birinci" açıq-aşkar antiqlobalist yanaşma nümunəsidir və millətçi şüar olaraq qəbul edilir. Onun seçkidə gözlənilməz qələbəsi Breksit səsverməsinə səbəb olmuş eyni cərəyanın bir hissəsi kimi görülür. 22 oktyabr 2018-ci ildə orta müddət seçkilərindən əvvəl prezident Tramp Tekasda kemiş rəqibi senator Ted Kruzun seçki kompaniyasında açıq formada özünün millətçi olduğunu elan etdi. 29 oktyabr 2018-ci ildə o, vətənpərvərliklə millətçiliyi eyniləşdirdi və dedi:
 
{{cquote|''Mən bu ölkə ilə fəxr edirəm və mən bunu "millətçilikmilliyətçilik" adlandırıram.''}}
 
Yaponiyada hökumətdəki millətçi təsirlər XXI əsrin əvvəllərində əsasən Nippon Kaiqi təşkilatı sayəsində inkişaf etmişdir. Yeni hərəkat Yaponiyanı yenidən hərbi güc etmək, tarixi narrativlərdən Yapon əxlaqını inkişaf etdirmək və güclü Yaponiya yaratmaq üçün mübarizə aparır.
Sətir 189:
 
== Siyasi elm ==
Bir çox siyasət alimləri müasir millət-dövlətin təməlləri və suverenliyin konsepsiyası ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr yaratmışdırlar. Siyasət elmində millətçilikmilliyətçilik anlayışı bu nəzəri əsaslardan irəli gəlir. Makiavelli, Lokk, Hobbs və Russo kimi filosoflar dövləti hökmdar və fərdlər arasında "ictimai müqavilə"nin nəticəsi olaraq konseptləşdirirlər. Veber dövlətin ən çox işlədilən təriflərindən biri vermişdir. O, deyirdi ki, "dövlət müəyyən ərazidə legitim fiziki güc tətbiqini öz monopoliyasına aldığını iddia edən müəyyən insan icmasıdır." Benedikt Andersona görə millətlər "xəyal edilmiş icmalar" və ya "inşa edilmiş inistitutlar"dır.
 
Bir çox alimlər iddia edir ki, dövlət quruculuğu, müharibə və millətçilikmilliyətçilik arasında əlaqə vardır. Bir çox alim inanır ki, Avropadakı millətçiliyin inkişafı və sonradan müasir millət-dövlətlərin qurulması müharibə qorxusundan qaynaqlanır. Xarici təhdidlər millətçilikmilliyətçilik üzərində güclü təsirə malikdir, çünki insanlar abaş düşür ki, onlar millət olaraq təhdid altındadırlar. Belə hallarda insanlar başa düşürlər ki, bunu uğurlu formada dəf edə bilməyin millət olaraq yeganə yolu millətçilikdədirmilliyətçilikdədir. Xarici təhdidlərin artması ilə dövlətin hasiletmə imkanları artır. Cefri Herbst iddia edir ki, subsahara Afrikasında dövlət millətçiliyinin və hasiletməsinin zəifliyi burada xarici təhdidlərin az olmasından qaynaqlanır. Berri Posen millətçiliyin müharibənin intensivliyini artırdığını və dövlətlərin hərbi güclərini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə qəsdən millətçiliyi təşviq etdiyini iddia edir
 
== Sosiologiya ==
Millətçiliyin və millət-quruculuğunun sosioloji və modernist şərhi iddia edir ki, millətçilikmilliyətçilik yetərli qədər iqtisadi inkişaf edən, mərkəzi ali hakimiyyəti və birliyi olan modern cəmiyyətlərdə yüksələ və inkişaf edə bilər. Modernist nəzəriyyəçilər qeyd edirlər ki, bu yalnız müasir cəmiyyətlərdə mümkündür, ənənəvi cəmiyyətlərdə adətən millətçiliyin əsas şərtləri yoxdur. Belə cəmiyyətlərdə özü-özünü davam etdirə bilən iqtisadiyyat yoxdur, idarəçilik parçalanmış halda olur və müxtəlif dillərdən istifadə olunur. Nəticədə bir-biriləri ilə ünsiyyət saxlaya bilmirlər.
 
Millətlərin və millətçiliyin modernist şərhinin gprkəmli nəzəriyyəçiləri bunlardır: Karlton J. H. Hayes, Henri Mayn, Ferdinand Tönnies, Rabindranat Taqor, Emil Durkhaym, Maks Veber, Arnold Cozef Toynbi, Talkott Parsons və Ernest Gellner.
Sətir 207:
 
=== Primordialist təkamül şərhi ===
Bioloji və psixoloji baxışa görə millətçilikmilliyətçilik uzunmüddətli təkamül prosesinin nəticəsidir. Primordialist perspektiv təkamül nəzəriyyəsinə əsaslanır.
 
Primordialist yanaşma geniş ictimaiyyət tərəfindən qəbul edilsə də, adətən mütəxəsislər tərəfindən rədd edilir. Laland və Braun bildirir ki, sosial elmlərdəki peşəkar akademiklərin mütləq əksəriyyəti nəinki təkamül metodlarını rədd edir, həm də bir çox hallarda olduqca məhdud faktlar əsasında geniş ümumiləşdirmələr edərək arqumentlərə ifrat dərəcədə düşmənlik edirlər.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Milliyətçilik"