Nurdövlət Gəray: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Dövlət xadimi şablonu qaydaya salınır
Sətir 8:
|xələfi = [[I Məngli Gəray]]
|vəfat tarixi = 1503
|uşağı = Bərdövlət Gəray<br/>[[Satılqan Gəray]]<br/>[[Canay Gəray]]
|titul_2 = [[Krım xanlığı|Krım xanı]]
|bayraq_2 = Gerae-tamga.png
Sətir 39:
|bayraq2_8 = Gerae-tamga.png
|vikianbar =
}}'''Nurdövlət Gəray''' (ö. [[1503]]) — 2. [[Krım xanları|Krım xanı]] və 3. [[Qasım xanlığı|Qasım xanı]]. Fərqli vaxtlarda 3 dəfə Krım taxtına çıxmış, qardaşı [[I Məngli Gəray|Məngli Gərayla]] taxt mübarizəsi aparmışdır.
 
== Həyatı ==
Nurdövlət Gəray [[Krım xanlığı|xanlığın]] və ailənin banisi [[I Hacı Gəray|Hacı Gərayın]] ikinci oğlu idi. Anasının kim olduğu bilinmir. Doğum tarixi və gənclik illəri barədə məlumat yoxdur. Böyük qardaşı [[Heydər Gəray]] atasına qarşı üsyan etdiyi üçün xain kimi həbs edilmiş, bu səbəblə atasının vəfatının ardından böyük vəliəhd olaraq Krım taxtına oturmuşdur. Ancaq buna razı olmayan kiçik qardaşı [[I Məngli Gəray|Məngli Gəray]] [[Feodosiya|Kəfəyə]] qaçdı və [[Genuya respublikası|genuyalılara]] sığındı.
 
Çox keçmədən [[1467]]-ci ildə qardaşı [[I Məngli Gəray|Məngli Gəray]] Şirin qəbiləsinin də dəstəyi ilə özünü Krım xanı elan edərək taxtda haqq iddia etdi. Ancaq xanlığın xarici siyasətini dəyişərək, ənənəvi müttəfiq olan [[Polşa Krallığı Taxt-tacı|Polşa-Litva birliyinə]] qarşı [[Böyük Moskva knyazlığı|Moskva knyazlığını]] dəstəklədi. Məhz bu səbəblə bir çox tərəfdarını itirən [[I Məngli Gəray|Məngli Gərayın]] bir neçə aylıq səltənəti başa çatdı və Nurdövlət xan hakimiyyəti yenidən əlində cəmlədi.
 
Ancaq yeritdiyi daxili siyasətlə yerli bəyləri özündən narazı salması nəticəsində [[1469]]-cu ilin avqust ayında Mamak adlı bir tatar əsilzadəsi böyük bir üsyan başlatdı. Ayaqlanan əhali həbs tutulan [[I Məngli Gəray|Məngli Gərayı]] azad edərək Krım taxtında oturtdu. Ələ keçirilən Nurdövlət xan digər qardaşı [[Heydər Gəray|Heydər Gərayın]] da həbs edildiyi Sudak qalasına salındı. Ancaq baş verən daxili çəkişmələrdən sonra [[Osmanlı ordusu]] bölgədə sülhü təmin etmək üçün [[1475]]-ci ildə [[Gədik Əhməd Paşa]] rəhbərliyində Krıma gəldi. Bölgədəki [[Genuya respublikası|Genuya]] ağalığına son qoyaraq həbsdə olan Nurdövlət Gəray azad edildi və Krım xanı elan olundu. Ələ keçirilən [[I Məngli Gəray|Məngli Gəray]] [[İstanbul]]a aparıldı.
 
Nurdövlət xan üçüncü və son səltənətində böyük qardaşı [[Heydər Gəray|Heydər Gərayla]]la birlikdə yerli bəylərlə mübarizəyə davam etdi. Ancaq Osmanlı dəstəyini alan [[I Məngli Gəray|Məngli Gəraya]] məğlub olaraq [[1479]]-cu ildə ölkəni tərk etdilər. Əvvəlcə [[Böyük Litva knyazlığı|Litva knyazlığı]]<nowiki/>na gələn qardaşlar daha sonra [[Kiyev|Kiyevə]], ardından [[Böyük Moskva knyazlığı|Moskvaya]] üz tutdular. Burada [[Knyaz]] [[III İvan]] tərəfindən yaxşı qarşılanan Nurdövlət Gəray burada knyazın xidmətinə alındı. [[1480]]-ci ildə rus ordusuyla birlikdə [[Qızıl Orda]] üzərinə səfərə çıxan Nurdövlət xan [[1486]]-cı ildə [[Böyük Moskva knyazlığı|Moskva knyazlığının]] tabeliyindəki [[Qasım xanlığı|Qasım xanlığının]] taxtına əyləşdi. Bu taxtda cəmi 4 il qaldı və [[1490]]-cı ildə öz istəyilə taxtı böyük oğlu [[Satılqan Gəray|Satılqan xana]] buraxdı.
 
Ömrünün son illərini burada keçirən Nurdövlət xan [[1503]]-cü ildə vəfat etdi. Vəfatı xəbəri [[22 sentyabr]] [[1503]] tarixli bir məktubla Krıma göndərildi. Çox keçmədən [[16 may]] [[1504]] tarixli bir məktubla, oğlu [[Satılqan Gəray|Satılqan xan]] atasının cənazəsinin Krıma aparılması üçün əmisi [[I Məngli Gəray|Məngli Gəraydan]] icazə istəmiş, nəticədə cənazə dəfndən bir il sonra [[Bağçasaray|Bağçasaraya]]a atası [[Hacı Gəray türbəsi|Hacı Gərayın türbəsinə]] daşınmışdır. Bu səbəblə Nurdövlət xan məzarı [[Qasım xanlığı]] ərazisində olmayan ilk və son Qasım xanı hesab edilir.
 
== Övladları ==
* Bərdövlət Gəray - atasının sağlığında vəfat etmişdir.
 
* [[CanaySatılqan Gəray]] - 54. [[Qasım xanlığı|Qasım xanı]]
* Bərdövlət Gəray - atasının sağlığında vəfat etmişdir.
* [[SatılqanCanay Gəray]] - 45. [[Qasım xanlığı|Qasım xanı]]
* [[Canay Gəray]] - 5. [[Qasım xanlığı|Qasım xanı]]
 
== Mənbə ==
* Alan W. Fisher, ''The Crimean Tatars'', Hoover Institution Press, Stanford California, 1987 <nowiki>ISBN 0-81-796662-5</nowiki>, p.&nbsp;9-11 9–11.
 
* [[:en:Joseph von Hammer-Purgstall|Joseph von Hammer-Purgstall]], ''Histoire de l'Empire ottoman'', «" Tome deuxième 1453-14941453–1494 »", Bellizard, Barthès, Dufour, Lowell, Paris, 1886.
* Alan W. Fisher, ''The Crimean Tatars'', Hoover Institution Press, Stanford California, 1987 <nowiki>ISBN 0-81-796662-5</nowiki>, p.&nbsp;9-11.
* [[:en:Joseph von Hammer-Purgstall|Joseph von Hammer-Purgstall]], ''Histoire de l'Empire ottoman'', « Tome deuxième 1453-1494 », Bellizard, Barthès, Dufour, Lowell, Paris, 1886.
{{Krım xanları}}
[[Kateqoriya:1503-cü ildə vəfat edənlər]]