'''Məhəmmədtağı Zehtabi''' — pedaqoq, ədəbiyyatşünas, tarixçi, milli mədəni fəal.
Məhəmmədtağı Zehtabi [[1923]]-cü ilin oktyabrında [[Təbriz]] yaxınlığındakı [[Şəbistər]] qəsəbəsinin Çay küçəsində anadan olmuşdur. O,ibtidai təhsilə kənd məktəbində başlamış,lakin iki il oxuduqdan sonra ailə dolanışığı ilə bağlı təhsildən ayrılır, özünün təkidilə təhsilini Təbrizdə davam etdirir. Təbrizdə əvvəl “Füyuzat” sonra isə “Firdovsi” adına məktəbin ədəbi şöbəsini bitirib müəllimlik etsə də, ali məktəbdə təhsil almaq fikrindən daşınmır. M. Zehtabi Təbrizdə Hacı Yusif Şüarın təşkil etdiyi xüsusi siniflərdə ərəbcə və katoliklər kilsəsində Müsyö Jozef Qvinderin sinfində fransızcanı yaxşı öyrənir. Ana dili ilə yanaşı fars, ərəb, fransız, sonralar mühacirət dövründə isə rus dilini öyrənib. [[1940]]-cı illərdə M.Zehtabi Azərbaycan Demokratik Firqəsinin mətbu orqanı olan və Mirzə Əli Şəbüstərinin redaktorluğu ilə ana dilində nəşr olunan “Azərbaycan” qəzetində məqalə və şeirləri ilə çıхış edir.<ref name=":0">Pərvanə Məmmədli. [https://www.gunaz.tv/az/meqaleler/mehemmedtagi-zehtabi-m9424 MƏHƏMMƏDTAĞI ZEHTABİ] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20190323072403/https://www.gunaz.tv/az/meqaleler/mehemmedtagi-zehtabi-m9424 |date=2019-03-23 }}. — ''gunaz.tv'' saytı, 24 İyul 2013</ref>
[[1940]]-cı illərdə M.Zehtabi Azərbaycan Demokratik Firqəsinin mətbu orqanı olan və Mirzə Əli Şəbüstərinin redaktorluğu ilə ana dilində nəşr olunan “Azərbaycan” qəzetində məqalə və şeirləri ilə çıхış edir. Qəzetdəki fəaliyyətini haqqında yazırdı:
{{sitat|1945-ci (1324) il gəldi. “Azərbaycan” qəzeti yenə də nəşr olmağa başladı. Bu qəzetlə tanışlıq məni ayırılmaz şəkildə ana dilimə bağladı. Ana dilimdə yazmağa başladım. Bu dövrdən ana dilimi elmi cəhətdən öyrənmək ürəyimdə mühüm hədəf və arzularımdan birinə çevrildi. Ana dilimi sevdim, sevdikcə dərinləşdim və dərinləşdikcə onu daha artıq sevdim. Universitetə daхil olub elmi cəhətdən öyrənmək üçün o zaman mövcud olan bütün qapıları döydüm, can atıb çabaladımsa, hamısı üzümə bağlı oldu.}}
[[1946]]-cı ildə [[Azərbaycan Milli Hökuməti]] dövründə [[Güney Azərbaycan]]da açılmış [[Təbriz Universiteti]]nin ilk tələbələrindən olub. Milli Hökumətin başçısı, eyni zamanda ədəbiyyatşünas olan Seyid Cəfər Pişəvərinin həmin fakültədə həftədə iki dəfə “Dünya ədəbiyyatı” mövzusunda oxuduğu mühazirələrini dinləyib. Milli hökumət süquta uğradıldıqdan sonra Təbriz Universiteti də bağlanır. Məhz həmin günlərdə Zehtabi özünün məşhur "Sən osan, mən də buyam" şeirini yazır.<ref>Pərvanə Məmmədli. "Başqa dilim, elim var mənim!, // "Cənubi Azərbaycan: ədəbi portretlər, şəxsiyyətlər", Bakı, Sabah, 2015.</ref>
Bakı Universitetini qurtarmağa yarım il qalanda həmin universitetin şərqşünaslıq fakultəsində ərəb dili və ədəbiyyatını tədris etməyə başlayır. Təhsilini başa vurduqdan sonra isə 15 il müddətində şərqşünaslıq fakültəsində ərəb dili və ədəbiyyatını tədris edir. “Əbu Nəvvasın həyatı və yaradıcılığı” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək, filologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsini alır. Onun dərs dediyi tanınmış elm və siyasət adamlarından biri də [[Meydan hərəkatı|Meydan Hərəkatı]]nın lideri [[Əbülfəz Elçibəy]]dir.<ref name=":0" />
[[1979]]-cu ildə Iranda [[Pəhləvilər|Pəhləvi rejimi]]<nowiki/>nin süqutundan sonra Zehtabi nəhayət ki, vətəni Təbrizə qayıdır. Professor öz elmi tədqiqatlarını daha geniş aspektdə davam etdirir. M.Zehtabi Təbriz şəhərində çoхlu Azərbaycansevər dostları ilə “Azərbaycan mədəniyyət ocağı"nı qururlar. İnqilabdan sonra ana dilinin istifadəsinin qadağan edilməsi nəticəsində oxyub yaza bilənlərin az olmasını nəzərə alan bəzi partiya və cəmiyyətlər qəzet və jurnal nəşr etməklə yanaşı Azərbaycan türkcənin öyrədilməsinə və yazılmasına yönəldilmiş kurslar açdılar. Təbriz şəhərində türkcə qrammatika kurslarının açılmasında M.Zehtabinin böyük rolu olmuşdur. Professor Zehtabi İran inqilabından sonra Təbriz Universitetində türk dili və ədəbiyyatı müəllimi olmuş və çoхlu müəllim yetirmişdir. O dövrdə ilk dəfə olaraq "Ana dilimizi necə yazaq" kitabçasını çap etdirir. Bu kiçik əsərdə dilin əsas səs qanunları, ahəng qanunu açıqlanmış, əlifbanı düzgün yazıb, oхumaqda gənclərə bir mənbə olmuşdur. Doktor Zehtabi inqilabdan sonra Təbriz radio və televiziyasında ana dilimizdə verilişlər yayımlamaq üçün kadrlar yetirmişdir.<ref name=":0" />
== Babək qalası qurultayı və Zehtabi ==
Quzey Azərbaycanın azadlığa çıxması güneydə də yeni ümidlər yaradır. Professorlar Məhəmmədtağı Zehtabi və [[Həsən Dəmirçi]]<nowiki/>nin rəhbərliyi ilə fəallar hər il [[Babək Qalası Qurultayı|Babək qalası]]<nowiki/>na toplanmağa başlayırlar. Fəallar Babəkin müstəmləkəçiliyə, işğala qarşı mübarizə aparmasını, onun dönməzliyini özlərinə simvol seçiblər. Hər il bu qurultay təkrarlandıqca iştirakçıların sayı artır və bu artıq bir xalq hərəkatına çevrilir. Burada şeirlər söyləyib musiqilər ifa edirlər. Rəqslər edib tamaşalar göstərirlər.<ref>Rəcəb Həsənbəyov. [http://milliyyet.info/2018/07/09/1782/ Babək Qalası Qurultayı] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20180711142335/http://milliyyet.info/2018/07/09/1782/ |date=2018-07-11 }}. — ''milliyyet.info'' saytı, 2018.</ref>
== Ədəbi fəaliyyəti ==
Alim dilçiliklə yanaşı türk ədəbiyyatı ilə də məşğul olur. “İslamaqədərki İran türklərinin dili və ədəbiyyatı”, ”Əruzun türk folklorundakı izləri” adları altında çap edilmiş silsilə yazıları ümumtürk ədəbiyyatına daxil olan dəyərli yazılardandır. Türkologiya,tarix,dilçilik,ədəbiyyat və folklora aid dəyərli əsərlərin müəllifi kimi tanınmış M.Zehtabi bədii yaradıcılıqla da məşğul olmuşdur. ”Çerik əfsanəsi”, ”Pərvanənin sərgüzəşti”, ”Bəxti yatmış”, ”Bağban Eloğlu”, “Bəzz qalasında”, ”Mişovun əfsanələri”, ”Qoy olsun on”, ”Həstiye nəsim”(farsca) kimi bədii əsərləri ayrı-ayrı vaxtlarda Bağdad, İstanbul, Berlin və Təbrizdə nəşr olunmuşdur. ”Türkcəm mənim,səs bayrağım”, ”Sara və Mahmud“ kitabları isə onun Təbrizdə çap olunmuş son kitablarındandır. Hər iki kitab onun vəfatından sonra Əkbər Rəhimzadə Fərci və Hüseyn Güneyli, Behzad Azərmi kimi ziyalılar tərəfindən nəşr olunub. [[1978]]-ci ildə Bağdadda qələmə aldığı “Sara və Mahmud “pyesi onun dramaturji fəaliyyətlə də məşğul olduğundan xəbər verir.<ref name=":0" />
== Ölümü ==
* Məhəmmədtağı Zehtabi. «İslama qədər Iran türklərinin dili və ədəbiyyatı». Təbriz, «Əхtər» nəşriyyatı, 1380
* Məhəmmədtağı Zehtabi .«Iran türklərinin əski tariхi». II cilddə Təbriz , 1999
* Pərvanə Məmmədli. "Başqa dilim, elim var mənim!, // "Cənubi Azərbaycan: ədəbi portretlər, şəxsiyyətlər", Bakı, Sabah, 2015.
* Pərvanə Məmmədli. [https://www.gunaz.tv/az/meqaleler/mehemmedtagi-zehtabi-m9424 MƏHƏMMƏDTAĞI ZEHTABİ] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20190323072403/https://www.gunaz.tv/az/meqaleler/mehemmedtagi-zehtabi-m9424 |date=2019-03-23 }}. — ''gunaz.tv'' saytı, 24 İyul 2013
== Ədəbiyyat ==
* Pərvanə Məmmədli. Qəlbi daim millət sevgisi ilə döyünən ziyalı. ”Güney Azərbaycan”(Məlumat kitabı) Bakı, 2000, s. 361-362
* «Dilmac» dərgisi , yanvar 2004, səh. 8.
== Xarici keçidlər ==
|