Estetika: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
Sətir 7:
 
== Tarixi ==
Estetika termini elmə hələ XVIII əsrdə alman filosofu Aleksandr Qotlib Baumqarten (1714-17621714–1762) tərəfindən gətirilmişdir. O bu anlayışı gözəllik nəzəriyyəsi, "Hissi idrak elmi" adlandırmışdır. Onun estetik hadisəni idrak nəzəriyyəsi yönümündən işləməsinin alman klassik fəlsəfəsinin sonrakı inkişafı üçün böyük əhəmiyyəti
olmuşdur.
 
Sətir 23:
17-ci әsr — 18-ci әsrin 1-ci yarısında gözәlliyin mahiyyәti vә sәnәtin tәbiәti problemlәri ayrı-ayrı nәzәri traktatlarda (N.Bualo, Ş.Sorel, M.V.Lomonosov vә b.), yaxud bәdii-tәnqid janrına aid әsәrlәrdә (İ.Bodmer vә İ.Breytinger, D.Didro vә b.) müzakirә olunurdu. Estetikanın bәdii-praktik tәmayülü bu vә ya digәr yaradıcılıq yanaşmasının (manyerizm, klassisizm, barokko, realizm) nәzәri әsaslandırma vә müdafiәsi mәsәlәlәrinin ön plana çıxması ilә nәticәlәnirdi. Bu zaman müxtәlif estetik proqramların toqquşması (mәs., realizm uğrunda Didro vә Q.E.Lessinqin mübarizәsi, İtaliyada vә İspaniyada klassisizm vә barokko tәrәfdarlarının polemikası) ideoloji mübarizәlәri açıq ifadә edirdi. Maarifçilik ideologiyası incәsәnәtin yeni inkişafının nәzәri süzgәcdәn keçirilmәsi prosesinә xüsusi aktuallıq vә әhatә dairәsi verdi, bununla da bütün Avropa ölkәlәrindә maarifçilik güclü, eyni zamanda öz fәlsәfi vә bәdii prioritetlәri ilә rәngarәng olan hәrәkat doğurdu (Fransada Didro, J.J.Russo, Almaniyada Lessinq, İ.İ.Vinkelman, B.Britaniyada A.Şeftsberi, H.Houm vә b.).
 
Sәnәtә, onun insan dünyagörüşünün tәşәkkülündә yaratdığı imkanlara marağın çoxalması bәdii yaradıcılığın müxtәlif növlәrinin qarşılaşdırılmasına (J.B.Dübo, C.Harris vә b.), sonra isә bütün “nәfis"nәfis sәnәt”lәrinsәnәt"lәrin vәhdәti haqqında tәsәvvürlәrin (Ş.Battye, M.Mendelson) formalaşmasına doğru aparırdı. Zövq probleminin qoyuluşu da bununla bağlı idi, belә ki, o, bәdii yaradıcılığın nemәtlәrini vә gözәlliyini qavramaq, qiymәtlәndirmәk üçün spesifik psixi mexanizm kimi nәzәrdәn keçirilirdi. Bu mәsәlәdә öz tәdqiqat sahәsinә estetik problematikanı fәal şәkildә daxil etmәyә başlayan fәlsәfә sәnәtlә bәrabәr addımlayırdı (C.Vikonun, K.A.Helvetsinin, Volterin, D.Yummun, E.Berkin traktatları). 18-ci әsrin ortalarında Q.V.Leybnitsin davamçısı A.Q.Baumqarten fәlsәfәdә etika vә mәntiqlә yanaşı, mәhz bu sahәyә aid mәsәlәlәrә hәsr olunmuş xüsusi müstәqil bölmәnin ayrılması zәrurәtini sübut etdi. Baumqarten onu “Estetika”"Estetika", yәni “hissi"hissi idrak nәzәriyyәsi”nәzәriyyәsi" adlandırdı; onun işlәnib-hazırlanması gözәllik vә sәnәt haqqında tamamlanmış tәlimin yaradılması ilә nәticәlәndi.
 
Tarixi inkişafda mәdәniyyәti, insan fәaliyyәtini, sosial tarixi izah etmәk üçün zәruri olan sonuncu müstәqil fәlsәfә bölmәsinә çevrilmәklә, Estetika elminin ikinci mәrhәlәsi başladı. Baumqartenin açdığı yolla alman fәlsәfәsinin vә mәdәniyyәtinin әn görkәmli nümayәndәlәri — İ.Kant, İ.H.Herder, F.Şiller, İ.V.Göte, F.V.Şellinq, Q.V.F.Hegel getdilәr. Hegel nәzәri analizin insanın bәdii fәaliyyәtinә, onun inkişafı vә mәdәniyyәtdә yerinә tarixi baxışla üzvi şәkildә birlәşәn güclü estetik konsepsiya hazırladı, bununla Estetikanın ensiklopedik, әhatәli fәlsәfi bilik bölmәsi kimi Baumqartenlә başlayan inkişaf mәrhәlәsini başa çatdırdı.
 
Bundan sonra Estetikanın tarixindә müxtәlif metodoloji vә ideoloji tәmayüllәrin mübarizәsi ilә sәciyyәlәnәn üçüncü mәrhәlә başlanır. İdeoloji planda bu mübarizә 19,20-ci әsrlәrin üç başlıca estetik fikir cәrәyanının qütblәşmәsindә ifadә edilirdi. Burjuaziya Estetikası nәzәriyyәçilәri (“parnasçılar”"parnasçılar" vә K.Fridler mәktәbindәn tutmuş, X.Orteqa-i-Qassetә vә X.Ridә qәdәr) müxtәlif vasitәlәrlә estetizmi vә “xalis"xalis sәnәt”sәnәt", “sәnәt"sәnәt sәnәt üçündür”üçündür" prinsiplәrini әsaslandırırdılar. Demokratik Estetika alimlәri utopik-sosialist nәzәriyyә (P.Prudondan tutmuş, L.N.Tolstoya qәdәr) vә rus mütәfәkkirlәrinin inqilabi-demokratik konsepsiyaları (V.Q.Belinski, A.İ.Gertsen, N.Q.Çernışevski, N.A.Dobrolyubov) formasında çıxış edir, lakin ümumi cәhәtlәri baxımından cәmiyyәtin real hәyatı ilә bağlı olan realist prinsiplәri müdafiә edirdilәr. Sosialist estetika K.Marks, F.Engels vә V.Lenin tәrәfindәn hazırlanmış, onun inkişafında F.Merinq, P.Lafarq, Q.V.Plexanov, A.V.Lunaçarski, A.Qramşi, D.Lukaç vә b. әhәmiyyәtli rol oynamışlar. Fәlsәfi-metodoloji planda 19,20-ci әsrlәrdә estetik fikrin müxtәlif inkişaf yolları onun fәrqli fәlsәfi tәlimlәrә — obyektiv (F.T.Fişer, V.S.Solovyov) vә subyektiv (A.Breton) idealizmin bu vә ya digәr formalarına, pozivitizmә (Q.Spenser, İ.Ten, C.Dyui) vә intuitivizmә (B.Kroçe, A.Berqson), antropoloji materializmә (Feyerbax Estetikası vә rus inqilabi-demokratların Estetikası), fenomenologiyaya (N.Hartman, R.İnqarden, M.Düfren), ekzistensializmә (J.R.Sartr, M. Haydegger) әsaslanmasından irәli gәlirdi. Bu dövrdә estetik tәlimlәrin diferensiasiyasının digәr aspekti Estetikanı bu vә ya başqa konkret elmlә bağlamaq sәylәrindә ifadә olunurdu; psixoloji Estetika (Q.Fixner, T.Lipps), fizioloji Estetika (A.Qrant-Allen, V.V.Velyamoviç), psixoanalitik Estetika (Z.Freyd, J.Lakan), sosioloji Estetika (M.Qüyo, Ş.Lalo), sәnәtşünaslıq Estetikası (E.Qanslik, X.Zeldmayr), semiotik Estetika (Ç.Morris, U.Eko), kibernetika vә informasiya Estetikası (A.Mol, M.Benze), riyazi Estetika (C.Birkqof) belә yaranırdı. 19,20-ci әsrlәrin estetik tәlimlәri onların hansı konkret bәdii yaradıcılıq cәrәyanını — tәnqidi realizmi (O.Balzak, rus inqilabi-demokratları), naturalizmi (E.Zolya), simvolizmi (V.İvanov, A.Belıy), abstraksionizmi (V.Kandinski) nәzәri cәhәtdәn әsaslandırmalarına görә dә fәrqlәnirdilәr.
 
Müasir dövrdә estetik mәdәniyyәt tarixi sosiomәdәni hadisә xronotopunda kommunikasiyaya daxil olan bir çox bәdii sistemlәrin transformasiyası vә transmutasiyası kimi başa düşülür. Estetika daha bir sosioloji ölçü qazanır (İ.Ten, Y.Burkhard, Marks, Lukaç, Orteqa-i-Qasset). Bәdiiestetik fenomenlәr burada iqtisadi, siyasi münasibәtlәr (mübadilәlәr, kommunikasiyalar, münaqişәlәr) sistemindә qrupların sosial statuslarının (maraqlarının, mәqsәdlәrinin, tәsәvvürlәrinin) ifadәsi kimi tәsәvvür olunur. Sosiallaşan Estetika cәmiyyәtin bir-birilә rәqabәt aparan iki özünütәsvir sistemindә — siyasi vә iqtisadi sistemlәrdә inkişaf edir vә sosial antropologiya ilә bilavasitә tәmasa girir. Modern vә postmodern vәziyyәtlәrdә klassik estetik mәdәniyyәt mövzusu hәlә dә problemli olaraq qalır. Burada Muzey statusunu qeyd etmәk zәruridir, belә ki, o, klassik paradiqmanı istiqamәtverici koordinat kimi müәyyәn mәnada qoruyub saxlayır vә ona münasibәtdә modern (neomodern) layihәlәr özlәrini bәdii mәdәniyyәt hadisәsi kimi tanıyır vә müәyyәnlәşdirirlәr. Estetik layihәlәrin kommunikasiyalaşan sistemindә klassik paradiqmanın mövcudluğu Avropa estetik mәdәniyyәtinin fenomenoloji mahiyyәtini qorumaqla, onu ümumhumanitar teoloji müddәanın aşkarlanmasına yönәldir.
Sətir 44:
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
<references/>
 
== Xarici keçidlər ==