Vikipediya

Polşanın işğalı (1939–1945): Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.7
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 7:
[[Şəkil:Bundesarchiv Bild 146-1968-034-19A, Exekution von polnischen Geiseln.jpg|thumb|287x287px|[[Tannenberq əməliyyatı]], 1939-cu ilin Oktyabr ayı, qərbi Polşada Polyak xalqının kütləvi qətli.]]
 
Demək olar ki 6 milyon nəfər vətəndaş – Polşa əhalisinin 21,4 %-i, 1939-1945-ci illər arasında – Polşanın işğalı nəticəsəndə, həlak olmuşdur<ref name="Piotrowski">{{cite book|author=Tadeusz Piotrowski|title=Poland's Holocaust: Ethnic Strife, Collaboration with Occupying Forces and Genocide...|year=1997|chapter=|chapterurl=|publisher=McFarland & Company|isbn =0-7864-0371-3|url=https://books.google.com/?id=A4FlatJCro4C&pg=PA295&lpg=PA295&dq=1939+Soviet+citizenship+Poland| page=295|authorlink=Tadeusz Piotrowski (sociologist)}} See also [http://www.history.ucsb.edu/projects/holocaust/Resources/BookReviews/jessica.htm review]</ref><ref name = expatica>AFP/Expatica, ''[http://www.expatica.com/de/news/german-news/Polish-experts-lower-nation_s-WWII-death-toll--_55843.html Polish experts lower nation's WWII death toll]'', expatica.com, 30 August 2009</ref><ref name="szma">Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami, ed. Tomasz Szarota and Wojciech Materski, Warszawa, IPN 2009, ISBN 978-83-7629-067-6 ([http://niniwa2.cba.pl/polska_1939_1945.htm Introduction reproduced here] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20120323161233/http://niniwa2.cba.pl/polska_1939_1945.htm |date=2012-03-23 }})</ref>. Həlak olanların yarısını [[Polşa yəhudiləri]] təşkil edirdi. Həlak olanların 90 %-dən şoxu qeyri-hərbi itki idi. Belə ki Polşa vətəndaşlarının çox hissəsi almanlar və sovetlər tərəfindən müxtəlif qəsdlərə məruz qalmışdır. Ümumiyyətlə, Polşanın müharibəyə qədərki ərazisinin alman işğalı dövründə – 1939-1945-ci illərdə, almanlar 5 470 000 – 5 670 000 nəfər polşalını, o cümlədən 3 000 000 nəfər yəhudini öldürmüşlər<ref name = expatica/><ref name=szma/>.
 
== İdarə edilməsi ==
[[Şəkil:Occupation of Poland 1939.png|thumb|266x266px|Polşanın İşğalının Dördüncü Mərhələsi - [[Molotov-Ribbentrop paktı|Faşist-Sovet Paktı]] Sonrası, [[Polşa Respublikası (1918-1939)|Polşanın]] [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] mövqelərinə, [[Vermaxt|Alman]] hücumundan əvvəl 1939-1941-ci illərdə [[Polşa]] torpaqlarında bölünmə]]
1939-cu ilin Sentyabr ayında [[Polşa]], [[Üçüncü Reyx|Almaniya]] və [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] tərəfindən zəbt[[Polşa vəkampaniyası (1939)|işğal edildi]]. [[Üçüncü Reyx|Almaniya]] və [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] [[Molotov-Ribbentrop paktı|Molotov-Ribbentrop Paktını]] imzaladı<ref>Kirsten Sellars (2013-cu ilin Fevral ayının 28-i). [https://books.google.com/books?id=IQh-F9kT-yoC&pg=PA145 ''<nowiki/>'Crimes Against Peace' and International Law'']. Cambridge University Press. p. 145. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Xüsusi:BookSources/978-1-107-02884-5|978-1-107-02884-5]].</ref>. [[Üçüncü Reyx|Almaniya]], köhnə [[Polşa]] torpaqlarının 48,4%-ə sahib oldu<ref name=":4">Piyotr Eberhardt, ''[http://rcin.org.pl/Content/15652/WA51_13607_r2011-nr12_Monografie.pdf http://rcin.org.pl/Content/15652/WA51_13607_r2011-nr12_Monografie.pdf Political Migrations on Polish Territories (1939–1950)]'', Polşa Elmlər Akademiyası Stanisław Leszczycki Coğrafiya və Məkan Təşkilat İnstitutu monoqrafik, 12. 25-ci səhifə</ref>. Hitlerin iki fərmanına uyğun olaraq, Stalinin müqaviləsi (1939-cu il, 8 və 12 oktyabr) ilə, qərbi [[Polşa]]nın geniş sahələri [[Üçüncü Reyx|Almaniya]] tərəfindən ilhaq edildi<ref>Piyotr Eberhardt, ''[http://rcin.org.pl/Content/15652/WA51_13607_r2011-nr12_Monografie.pdf http://rcin.org.pl/Content/15652/WA51_13607_r2011-nr12_Monografie.pdf Political Migrations on Polish Territories (1939–1950)]'', Polşa Elmlər Akademiyası Stanisław Leszczycki Coğrafiya və Məkan Təşkilat İnstitutu monoqrafik, 12. 27-ci 29-cu səhifələr</ref>. Bu ihlaq olunan sahələrin böyüklüyü təxminən 92.500&nbsp;km<sup>2</sup> və təxminən 10.5 milyon əhaliyə sahib idi<ref name=":4" />. Geriyə qalan ərazi, eyni böyüklükdə və təxminən 11.5 milyon əhaliyə sahib idi və [[Üçüncü Reyx|alman]] idarəsinə qoyuldu və paytaxtı [[Krakov]]da olan ''Ümumi Hökumət'' ([[Alman dili|Alman]]: ''Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete'') olaraq adlandırıldı<ref name=":4" />. Bir [[Almanlar|almanAlman]] vəkil və tanınmış [[Faşizm|faşist]] olan, [[Hans Frank]], 1939-cu ilin Oktyabrotyabr ayının 12-də, bu işğal altındakı bölgənin [[qubernator|general-qubernator]]u oldu<ref name=":5">[https://web.archive.org/web/20100327054444/http://www.ushmm.org/education/resource/poles/poles.php "Poles: Victims of the Nazi Era"]. ABŞ Holokast Xatirə Müzeyi. [http://www.ushmm.org/education/resource/poles/poles.php the originaldan] 2010-cu ilin Mart ayının 27-də arxivləndi. 2015-ci ilin İyul ayının 1-də alındı.</ref><ref name=":6">R. F. Lezli (1980). [https://books.google.com/books?id=0tYVKUsnw9IC&pg=PA216 ''The History of Poland Since 1863'']. Cambridge University Press. p. 216. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Xüsusi:BookSources/978-0-521-27501-9|978-0-521-27501-9]].</ref><ref>[https://balamirzamammadli.blogspot.com/2021/03/almaniyann-polsaya-hucumu-v-ikinci.html Almaniyanın Polşaya hücumu və İkinci dünya müharibəsinin başlanması — Balamirzə Məmmədli]</ref>. Yerli səviyyə xaricindəki idarələrin böyük bir əksəriyyətinin yerinə [[Faşizm|Almanalman]] səlahiyyətliləri gətirildi<ref name=":5" /><ref name=":6" />. İşğal altındakı torpaqlardakı [[Almanlar|alman]] olmayan əhalinin, zorla yenidən məskunlaşması, almanlaşmaya, iqtisadi istismardan və yavaş lakin irəliləyən məhv olunması, başladı.<ref name=":6" /><ref>Roy A. Prete; A. Hamiş Ion (1984). [https://books.google.com/books?id=EXE2uchaN3kC&pg=PA136 ''Armies of Occupation'']. Wilfrid Lauriyer Universiteti Pressi. pp. 135–138. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Xüsusi:BookSources/978-0-88920-156-9|978-0-88920-156-9]].</ref><ref>Cerzi Yan Lerski (1996). [https://books.google.com/books?id=QTUTqE2difgC&pg=PA158 ''Historical Dictionary of Poland, 966–1945'']. Greenwood Publishing Group. p. 158. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Xüsusi:BookSources/978-0-313-26007-0|978-0-313-26007-0]].</ref>
 
1938-ci ildən əvvəl, [[Çexoslovakiya]]nın bir parçası olan, 2 milyondan çox əhaliyə sahib olan, sahəsi təxminən 700&nbsp;km<sup>2</sup> olan, kiçik bir torpaq zolağı, [[Üçüncü Reyx|Almaniya]] tərəfindən, [[Berlin-Roma-Tokio oxu|müttəfiqi]] [[Slovakiya]]ya geri verildi.<ref>Mikuláš Teyix; Dušan Kováč; Martin D. Broun (2011-ci ilin Fevral ayının 3-ü). [https://books.google.com/books?id=jrC1HFgjJxsC&pg=PA195 ''Slovakia in History'']. Cambridge University Press. p. 195. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Xüsusi:BookSources/978-1-139-49494-6|978-1-139-49494-6]].</ref>
 
== Üçüncü Reyxin Polyak vətəndaşlarına rəftarı ==
1939-cu ildə, [[İkinci dünya müharibəsi|İkinci Dünya Müharibəsinin]] başlamasından əvvəlki aylar ərzində, [[Almanlar|Alman]] qəzetləri və liderləri, [[Polşa]] mövqelərini, [[Polşa]]da yaşayan [[Etnik qruplar|etnik]] [[almanlar]]ın şiddət yolu ilə [[Etnik qruplar|etnik]] təmizliyinə görə günahlandırdılar<ref>[http://www.nizkor.org/ftp.cgi/imt/nca/ftp.py?imt/nca/nca-06/nca-06-3469-ps-04 "German newspaper editor outlining the claims of Polish atrocities against minorities"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20030508135751/http://nizkor.org/ftp.cgi/imt/nca/ftp.py?imt%2Fnca%2Fnca-06%2Fnca-06-3469-ps-04 |date=2003-05-08 }}. ''Nizkor.org''. 2013-cü ilin Fevral ayının 9-da alındı.</ref>. [[Böyük Britaniya|Britaniya]] [[Səfirlik|səfiri]] Ser H. Kennard, 1939-cu ilin Avqustavqust ayında ViscountViskount Halifax'aHalifaksa [[Adolf Hitler|Hitlerin]] [[Polşa]]da [[Almanlar]]ın alacağı rəftar iddiaları ilə bağlı dörd rəy bildirdi. [[Adolf Hitler|Hitler]] və [[Faşizm|faşistlər]] tərəfindən deyilən bütün iddiaların mübaliğə və ya yanlış iddialar olduğu nəticəsinə çatdı.<ref>http://avalon.law.yale.edu/subject_menus/blbkmenu.asp</ref>
[[Şəkil:Occupation of Poland 1941.png|thumb|261x261px|1941-ci ildə [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] mövqelərinə [[Vermaxt|Alman]] hücumu sonrasında işğal altındakı [[Polşa]] torpaqlarının rəhbərliyindəki dəyişikliklər. Xəritə, 1944-cü ildə bölgələrin bölünməsini göstərməkdədir.]]
 
Sətir 30:
Müharibədən əvvəlki, 35 milyon əhalinin, 1931 Polşa əhali sayımına görə, ölkənin 66%-i ana dili olaraq [[Polyak dili]]ni danışırdı və [[Polyak dili|Polyak dilini,]] ana dilləri olan insanların çoxu [[Roma-Katolik kilsəsi|Roma-Katoliki]] idi. Geri qalanı isə, 15% [[Ukraynalılar|Ukraynalı]], 8.5% [[Yəhudilər|Yəhudi]], 4.7% [[Belaruslar|Belarus]] və 2.2% [[Almanlar]] idi<ref name=":5" /><ref>[https://web.archive.org/web/20100327054444/http://www.ushmm.org/education/resource/poles/poles.php "Poles: Victims of the Nazi Era"]. ABŞ Holokost Xatirə Müzeyi. 2010-cu ilin Mart ayının 27-də [http://www.ushmm.org/education/resource/poles/poles.php the originaldan] arxivləndi. 2015-ci ilin İyul ayının 1-də alındı.</ref>. [[Almanlar]], [[Polşa Respublikası (1918-1939)|İkinci Polşa Respublikasının]] [[Etnik qruplar|etnik]] baxımdan müxtəlif bir [[Region|bölgə]] olduğunu dedilər. [[Almanlar]]ın "böl və işğal et" siyasəti, birləşmiş müqavimətin meydana gəlməsini qarşısını almaq üçün, işğal altındakı Polşa torpaqlarının etnik müxtəlifliyə sahib bölgələrinə məqsəd qoydu<ref name=":5" />. Polşa dövlətini bölmək üçün edilən cəhdlərdən biri "''Goralenvolk''" adı verilən yeni bir etnik qrup yaratmaq idi<ref name=":5" />. Kaşubilər kimi bəzi [[Etnik azlıq|azlıqlar]], [[Vermaxt]]dakı itkiləri kompensasiya etmək üçün bir tədbir olaraq ''Deutsche Volksliste-''<nowiki/>yə ({{Dil-az|Alman Xalqının Siyahısı}}) zorla alındı ([[Polyaklar]]ın əksinə, ''Deutsche Volksliste'' üzvləri hərbi çağırış üçün uyğun idilər.)<ref name=":5" />
 
1940-ci ilin Maymay ayının 25-i tarixli ''"Şərqdə Xaricilərə İrqlər Üçün Müalicə"'' adlı çox gizli bir razılaşma təliqəsində, [[SS]] başçısı [[Henrix Himmler]] bunları yazdı: "''Şərqin fərqli etnik qruplarını, ola bildiyincə çox parçaya və separatçı qruplara bölməliyik.''"<ref>See: Helmut Heiber, "Denkschrift Himmler Uber die Behandlung der Fremdvolkischen im Osten", ''Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte'' 1957, No. 2. (In) </ref>
 
=== İcbari əmək ===
İşğaldan dərhal sonra [[almanlar]], zorla işçiləri əsgərə almağa başladılar. [[Yəhudilər]] müharibə ziyanını, Oktyabroktyabr ayında təmir etmək üçün göndərildilər, 12 yaş və üstü qadınlar və uşaqlar işləmək məcburiyyətində idilər, növbə yarım gün davam edə bilər və az bir kompensasiya ilə<ref name=":7">http://www.ushmm.org/outreach/en/article.php?ModuleId=10007732</ref>. İşçilər, [[yəhudilər]], [[polyaklar]] və digərləri, [[SS|SS-ə]] aid şirkətlərdə (Alman silahlandırma Tədqiqatları, ''Deutsche Ausrustungswerke və DAW'' kimi), eyni zamanda ''Messerschmitt, Junkers, Siemens və IG Farben'' kimi bir çox xüsusi [[Almanlar|alman]] şirkətlərində işləyirdilər.<ref name=":7" /><ref>Bencamin B. Ferenç (2002). [https://books.google.com/books?id=2T5CPGvAGB4C&pg=PA25 ''Less Than Slaves: Jewish Forced Labor and the Quest for Compensation'']. Indiana University Press. pp. 24–25. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Xüsusi:BookSources/0-253-21530-7|0-253-21530-7]].</ref><gallery>
Şəkil:Polenabzeichen.jpg|Polyak-məcburi-işçi nişanı
</gallery>
 
== SSRİ-nin Polyakpolyak vətəndaşlarınavətəndaşları ilə rəftarı ==
[[Şəkil:Bundesarchiv Bild 146-1981-150-34A, Russland, Identifizierung ermordeter Volksdeutscher.jpg|thumb|[[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] [[NKVD]] məhbus qırğınında ölü bədənləri müəyyən edirlər. (Tarnapol, 1941]]
 
Sətir 49:
[[Üçüncü Reyx]] qüvvələri 1945-ci ildə [[Polşa]]dan qovulduğu zaman [[Polşa Xalq Respublikası|Polşanın]] rəsmi suverenliyi haradasa dərhal bərpa edildisə də, əslində ölkə, 1956-ci ilə qədər [[Qızıl Ordu|Sovet Ordusu]] ''Şimali Qüvvələri Qrupu'' tərəfindən işğal edildiyi üçün [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet]] nəzarətində qaldı. Bu günə qədər, 1939-cu 1989-cu illər arasında olanlar, [[Polşa]]-[[Rusiya]] siyasi əlaqələrində maneə törədir.
 
== Zərər çəkənlərİtkilər ==
[[Şəkil:Pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie 02.JPG|thumb|227x227px|Şərqdə ölən və düşənlər üçün abidə. [[Varşava]]]]
1939-cu və 1945-ci illər arasında, [[Polşa Respublikası (1918-1939)|İkinci Polşa Respublikasının]] əhalisinin təxminən 6 milyon vətəndaşı (təxminən 21,4%-i),<ref name=":8">Cessika Ceygr, [http://www.history.ucsb.edu/projects/holocaust/Resources/BookReviews/jessica.htm Review of Piotrowski's ''Poland's Holocaust''], UC Santa Barbara</ref> işğal nəticəsində, yarısı [[Polşa]] [[yəhudilər]]i olan insan öldü. Ölüm sayısının 90%-dən çoxu mülki itkilərlə nəticələndi, çünki vətəndaşların çoxu [[Üçüncü Reyx|Almanlar]] və [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet ittifaqı]] tərəfindən qəsdən edilən müxtəlif hərəkətlərə görə öldü.<ref name=":8" />
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Polşanın_işğalı_(1939–1945)"