Yunis Paşa: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k AALLOONNEE Yunus Paşa səhifəsinin adını Yunis Paşa olaraq dəyişdi.
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi
|adı = '''YunusYunis Paşa'''
|orijinal adı = يونس باشا
|şəkil = Arolsen Klebeband 01 461 1.jpg
|şəklin izahı = YunusYunis Paşanın təsvir olunduğu qravür
|şəklin ölçüsü = 300
|titul = [[Yüksəliş dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]
Sətir 15:
}}
 
'''YunusYunis Paşa''' (ö. [[1517]]) — [[I Səlim|Yavuz Sultan Səlim]] dönəmində [[23 yanvar]] [[1517]] - [[13 sentyabr]] [[1517]] tarixlərində ümumilikdə 7 ay 20 gün [[Osmanlı imperiyası]]<nowiki/>nın [[sədrəzəm]]<nowiki/>i olmuş dövlət adamı, [[Osmanlı imperiyası|Osmanlılar]]<nowiki/>ın [[Misir əyaləti|Misir]]<nowiki/>dəki ilk [[bəylərbəyi]].<ref>Selâhattin Tansel, Yavuz Sultan Selim, Ankara 1969, s. 197, 203-204</ref>
 
== Həyatı ==
Dövrün mənbələrində həyatının ilk illəri haqqında və [[saray]]<nowiki/>a necə alınması barədə məlumat yoxdur. Buna baxmayaraq bəzi araşdırmalarda [[Albanlar|alban]] əsili olduğu və dəvşirilərək [[saray]]<nowiki/>a alındığı bilinir. [[II Bəyazid]] dönəminə aid [[Xəzinədar|xəzinə]] dəftərlərində qapıçıbaşı olaraq qeyd olunur. [[1501]]-[[1505]] tarixlərində qapıçıbaşı olmuş, ardından [[10 sentyabr]] tarixində [[Yeniçərilər|yeniçəri ağalığı]] ilə [[saray]]<nowiki/>dan ayrılmışdır. Ehtimal olunur ki, hələ qapıçıbaşı ikən [[II Bəyazid]]<nowiki/>in qızı Səlcuq Sultanın Mustafa Paşaoğlu Mehmed bəylə olan evliliyindən doğulan Aslıhan xanım Sultanla evləndirilmişdir.<ref>İdrîs-i Bitlisî, Selimşahnâme (trc. Hicabi Kırlangıç), Ankara 2001, s. 316, 344, 374-376</ref> Bu evlilik haqqında ilk yazılı mənbə isə [[19 fevral]] [[1502]] tarixli [[Xəzinədar|xəzinə]] dəftərləridir. 5 il davam edən [[Yeniçərilər|yeniçəri ağalığı]] dövründə [[1509]] tarixli [[İstanbul]] [[zəlzələ]]<nowiki/>sinə şahid oldu və [[İstanbul]]<nowiki/>un yenidən bərpasında vəzifələndirildi. [[Şahqulu ağa Təkəli üsyanı]] əsnasında üsyanı yatırmaqla vəzifələndirilən [[Sədrəzəm]] [[Xədim Əli Paşa|Əli Paşa]]<nowiki/>nın rəhbərlik etdiyi [[yeniçərilər]]<nowiki/>lə getməyərək [[paytaxt]]<nowiki/>da qaldı.<ref>İn‘âmât Defteri, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet, nr. O.71, vr. 57b, 71a, 75b, 81a, 99a, 237a, 251b, 257a, 267b</ref> [[I Səlim|Şahzadə Səlim]]<nowiki/>in [[taxt]] uğrunda ayaqlandığı və [[Rumeli]]<nowiki/>yə gələrək atası [[II Bəyazid]]ə məktub yazdığı günlərdə tabeliyindəki [[yeniçərilər]]<nowiki/>in [[I Səlim|Şahzadə Səlim]]<nowiki/>i dəstəkləməsinə baxmayaraq YunusYunis ağa [[padşah]]ın tərəfini tutmuş, bunun qarşılığında da [[1 sentyabr]] [[1511]] tarixində [[Anadolu əyaləti|Anadolu bəylərbəyi]] seçildi.<ref>a.mlf., “Silâhşör’ün Fethnâme-i Diyâr-ı Arab Adlı Eseri”, TV, sy. 17 (1958), s. 318</ref><ref>[[Cəlalzadə Mustafa Çələbi|Celâlzâde Mustafa Çelebi]], Selimnâme (nşr. Ahmet Uğur - Mustafa Çuhadar), Ankara 1990, s. 201-202, 207</ref>
 
YunusYunis Paşanın [[Anadolu əyaləti|Anadolu bəylərbəyiliyi]] şox çəkmədi. [[12 yanvar]] [[1512]] tarixində Sənan Paşa üçüncü [[vəzir]] seçildi və ondan boşalan [[Rumeli əyaləti|Rumeli bəylərbəyiliyi]]<nowiki/>nə YunusYunis Paşa gətirildi. Ehtimal olunur ki, bu illərdə o da [[I Səlim|Şahzadə Səlim]]<nowiki/>in tərəfdarları arasına qatılmışdır. [[I Səlim|Yavuz Sultan Səlim]]<nowiki/>in [[taxt]]<nowiki/>a çıxması ilə [[II Bəyazid]]<nowiki/>lə birlikdə [[Dimetoka]]<nowiki/>ya çəkildi. Ancaq [[II Bəyazid]]<nowiki/>in yolda vəfat etməsilə [[Rumeli əyaləti|Rumeli bəylərbəyiliyi]]<nowiki/>ndən alınaraq o illərdəki ən uzaq region olan [[Bosniya əyaləti|Bosniya bəylərbəyiliyi]]<nowiki/>nə gətirildi. Bunun səbəbi isə vaxtilə ata-oğul arasında gedən [[taxt]] mübarizəsində [[Şahzadə (Osmanlı)|şahzadə]]<nowiki/>nin tərəfini tutması idi. Uzun müddət [[Bosniya əyaləti|Bosniya bəylərbəyi]] olan YunusYunis Paşa [[Çaldıran döyüşü|Çaldıran səfəri]] əsnasında burada qalan ölkənin [[qərb]] sərhəddini qorudu. Bu əsnada [[25 sentyabr]] [[1515]] tarixində Klis qalasını ələ keçirdi. Ardından [[13 oktyabr]]<nowiki/>da [[paytaxt]]<nowiki/>a çağırılmış, [[14 dekabr]]<nowiki/>da [[Ədirnə]]<nowiki/>yə gələrək burada [[paşa]]<nowiki/>larla görüşmüş, oğlu Mehmed Çələbi ilə birlikdə hədiyyələr təqdim etmişdir.<ref>Haydar Çelebi, Ruznâme (Feridun Bey, Münşeât içinde), I, 468-476, 483, 486-487, 492</ref> Ancaq o gün toplanan divan məclisində qəzəblənən [[I Səlim|Sultan Səlim]] [[paşa]]<nowiki/>nı və oğlunu qəbul etməmiş, [[paşa]]<nowiki/>nın gətirdiyi hədiyyələr də divan otağında qalmışdır. Gəldikdən 2 gün sonra [[I Səlim|Sultan Səlim]]<nowiki/>lə görüşən YunusYunis Paşa bu əsnada [[Rumeli əyaləti|Rumeli bəylərbəyi]] seçildi, ancaq [[Misir]] səfərindən öncə [[26 aprel]] [[1516]] tarixində [[vəzir]] seçildi. [[Mərcidabık döyüşü]]<nowiki/>ndə ordunun sol cinahında yer aldı. Qələbənin ardından [[Hələb]] əmiri Xeyir bəyin [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]]<nowiki/>ya tabe olmasında və [[Sinay yarımadası|Sinay səhrası]]<nowiki/>nın 13 gün ərzində keçilməsində mühüm rol oynadı. [[15 dekabr]] [[1516]] tarixində [[Dəməşq]]<nowiki/>dən [[Misir]]ə yola düşən [[padşah]]ın yanında yer aldı və onunla birlikdə [[Qüds|Qüds şəhəri]]<nowiki/>ni ziyarət etdi. [[Ridaniyə döyüşü]]<nowiki/>ndə də sol cinahda yer alan YunusYunis Paşa [[Sədrəzəm]] [[Xədim Sənan Paşa|Sənan Paşa]]<nowiki/>ya hücum edərək ölümünə səbəb olan [[Məmlüklər|Məmlük]] dəstələrini darmadağın etdi. Ardından [[Qahirə]]<nowiki/>nin ələ keçirilməsi ilə vəzifələndirildi. 3 gün davam edən mübarizənin ardından şəhər ələ keçirildi. Bu əsnada oxla yaralandı. Şəhərin ələ keçirilməsindən sonra [[3 fevral]] [[1517]] tarixində [[Sədrəzəm|sədarət]]ə gətirildi.<ref>Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri (haz. Ömer Lutfi Barkan - Enver Meriçli), Ankara 1988, s. 363</ref> Yaralandığına görə, [[Qahirə]]<nowiki/>dən qaçan son [[Məmlük dövləti|Məmlük sultanı]] Tomanbayı təqib edə bilmədi və şəhərdə qaldı.<ref>Seyyid Muhammed es-Seyyid Mahmûd, XVI. Asırda Mısır Eyaleti, İstanbul 1990, s. 58</ref><ref>[[Xoca Sadəttin Əfəndi|Hoca Sâdeddin]], Tâcü’t-tevârîh, İstanbul 1280, II, 336, 344</ref>
 
Tomanbayın ələ keçirilməsinin ardından [[10 aprel]] [[1517]] tarixində toplanan divan məclisində [[Misir əyaləti|Misir bəylərbəyi]] seçildi və YunusYunis Paşa [[Qahirə]]<nowiki/>dəki təhlükəsizliyi təmin etmək, yerli [[Məmlüklər|Məmlük əmirləri]]<nowiki/>ni [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]]<nowiki/>ya tabe etmək və bölgədə [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı sistemi]]<nowiki/>ni qurmaqla vəzifələndirildi. Ancaq bu vəzifələri düzgün yerinə yetirmədi. Buradakı [[ərəb]] və [[Məmlüklər|Məmlük əmirləri]]<nowiki/>nə qarşı sərt tədbirlər aldı və buna görə də yerli əhali YunusYunis Paşadan narazı qaldı. Buna görə də bu vəzifəsində çox qala bilmədi. [[İstanbul]]<nowiki/>a dönüş yolunda ikən [[31 avqust]] [[1517]] tarixində [[Misir əyaləti|Misir bəylərbəyi]]<nowiki/>liyindən alındı və yerinə [[Xeyir bəy]] gətirildi. Buna baxmayaraq [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>də qaldı. Ancaq YunusYunis Paşa bunu qəbul etmədi və [[padşah]]<nowiki/>a öz etirazını bildirdi. Bundan başqa ələ keçirilən [[Canbərdi Qəzai]]<nowiki/>nin bağışlanaraq [[Dəməşq]] hakimi təyin olunmasına da qarşı çıxan YunusYunis Paşa toplanan bir divan məclisində [[I Səlim|Sultan Səlim]]<nowiki/>i o qədər qəzəbləndirmişdi ki, məclisin ardından [[13 sentyabr]] [[1517]] tarixində [[I Səlim|Sultan Səlim]]<nowiki/>in göndərdiyi cəlladlar vasitəsilə edam edilmiş, başı 3 gün nizəyə taxılaraq gəzdirilmişdir. Ardından cənazəsi yol üzərindəykən dəfn olunmuşdur.<ref>Hakkı Acun, Sakarya İli Taraklı İlçesi ve Yunus Paşa Camii, Ankara 1996</ref><ref>Âlî Mustafa Efendi, Târîh-i Künhü’l-Ahbâr (haz. Ahmet Uğur v.dğr.), Kayseri 1997, I/2, s. 1199-1200</ref>
 
== Mənbə ==