Əmətullah Rabiyə Gülnuş Sultan: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Dövlət xadimi şablonu qaydaya salınır |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi|titul=[[Validə sultanlar|Validə sultan]]|sələfi=[[Saliha Dilaşub Sultan]]|xələfi=[[Saliha Sebkati Sultan]]|hakimiyyət müddəti=[[2 fevral]] [[1695]] - [[6 noyabr]] [[1715]]|doğum tarixi=1642|doğum yeri=Resmo, [[Krit adası]],|vəfat tarixi=6.11.1715 (73 yaşında)|vəfat yeri=[[İstanbul]], [[Osmanlı imperiyası]]|atası=|dəfn yeri=|uşağı=[[Xədicə Sultan (IV Mehmedin qızı)|Xədicə Sultan]]<br/>[[II Mustafa]]<br/>[[Ümmü-Gülsüm Sultan|Gülsüm Sultan]]<br/>[[III Əhməd]]<br/>Şahzadə Bəyazid<br/>[[Fatma Sultan (IV Mehmedin qızı)|Fatma Sultan]]|ləqəbi=|şəklin izahı=|şəkil=}}'''Əmətullah Rabiyə Gülnuş Sultan''' (d. [[1642]] - ö. [[6 noyabr]] [[1715]]) — [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|19-cu Osmanlı sultanı]] [[IV Mehmed]]<nowiki/>in xanımı, [[II Mustafa]] və [[III Əhməd]]<nowiki/>in anası, [[Validə sultan]].
== Həyatı ==
=== Hasəki sultan illəri ===
== Hasəkilik dönəmi ==▼
[[1642]]-ci ildə dünyaya gəldiyi düşünülür. Əslən [[venesiya]]<nowiki/>lı Verzizzi ailəsinə mənsub olub, [[Krit|Krit adası]]<nowiki/>ndakı Resmo şəhərində dünyaya gəldi. Resmonun fəthinin ardından [[Dəli Hüseyn Paşa]] tərəfindən əsir alındı və saraya hədiyyə edildi. Sarayda öncə [[Kösəm Sultan]]<nowiki/>ın, onun vəfatından sonra isə [[Turxan Xədicə Sultan|Turhan Sultan]]<nowiki/>ın himayəsinə alınaraq təlim-tərbiyə edildi. Adı [[Kösəm Sultan]] tərəfindən dəyişdirilərək ''Əmətullah Gülnuş'' oldu. Həddi buluğa çatmasının ardından [[Ədirnə Sarayı|Ədirnə sarayı]]<nowiki/>nda olan [[IV Mehmed|Sultan Mehmed]]<nowiki/>ə təqdim olundu. İlk övladı olan [[Xədicə Sultan (IV Mehmedin qızı)|Xədicə Sultan]] da [[1662]]-ci ildə bu sarayda dünyaya gəldi. Ardından [[1664]]-cü ildə [[II Mustafa|Şahzadə Mustafa]]<nowiki/>nı, [[1670]]-ci ildə [[Ümmü-Gülsüm Sultan|Gülsüm Sultan]]<nowiki/>ı, [[1673]]-cü ildə [[III Əhməd|Şahzadə Əhməd]]<nowiki/>i, [[1675]]-ci ildə Şahzadə Bəyazidi və [[1680]]-ci ildə [[Fatma Sultan (IV Mehmedin qızı)|Fatma Sultan]]<nowiki/>ı dünyaya gətirdi. [[IV Mehmed|Sultan Mehmed]]<nowiki/>in ən sevimli hasəkisi olan Gülnuş Sultan daim padşahla birlikdə ov əyləncələrinə qatılırdı. Belə ki, gələcəkdə taxta çıxan oğulları [[II Mustafa|Şahzadə Mustafa]] və [[III Əhməd|Əhməd]]<nowiki/>i bu ov mərasimlərindən birində dünyaya gətirmişdir.
[[Hərəm]] daxilindəki həyatı isə daha çətin idi. Belə ki, [[IV Mehmed|Sultan Mehmed]]<nowiki/>in digər hasəkisi Gülbəyaz Xatunla olan sürtüşmələri [[Turxan Xədicə Sultan|Turhan Sultan]]<nowiki/>ın qulağına qədər gəlib çatmışdı. Belə ki, Safiyə Sultan adlı qızının dünyaya gəlişindən sonra nüfuzu artan Gülbəyaz Xatunun çox keçmədən vəfat etməsində Gülnuş Sultan təqsirli görüldü. Ancaq böyük ehtimal ki, bu hadisə [[validə sultan]]<nowiki/>ın vəfatının ardından Gülnuş Sultanın hərəmin idarəsini ələ almasından sonra baş tutmuşdur. Bir digər hadisə isə Gülnuş Sultanın ilk oğlu [[II Mustafa|Şahzadə Mustafa]]<nowiki/>nın dünyaya gəlişindən sonra baş verdi. Belə ki, [[IV Mehmed|Sultan Mehmed]]<nowiki/>in o əsnada qəfəs həyatı yaşayan qardaşları [[II Süleyman|Şahzadə Süleyman]] və [[II Əhməd|Əhməd]]<nowiki/>in ölüm əmri verilmiş, bu əmrin Gülnuş Sultan tərəfindən verildiyi iddia edilmişdir. Ancaq [[Turxan Xədicə Sultan|Turhan Sultan]]<nowiki/>ın müdaxiləsiylə bu edamın önü alınmışdır.
== Validə sultanlıq dönəmi ==▼
Gülnuş Sultanın hərəmdəki ən güclü dəstəkçiləri isə [[1675]]-ci ildən bəri [[Hərəm|hərəmi]] idarə edən [[Qızlar ağası|Darüssəadə ağası]] Yusif ağa, kəndxudası Osman ağa və [[II Mustafa|Şahzadə Mustafa]]<nowiki/>nın lələsi [[Seyid Feyzullah Əfəndi]] idi. [[1682]]-ci ildə bu ittifaqa [[Körpülü Hacı Hüseyn Paşa|Körpülü Hüseyn ağa]] da qatıldı. Belə ki, ertəsi il baş tutan II Vyana mühasirəsindəki məğlubiyyətin ardından [[Körpülü Hacı Hüseyn Paşa|Hüseyn ağa]] həbs olunmuş, ancaq Gülnuş Sultanın müdaxiləsiylə azadlığa buraxılan [[Körpülü Hacı Hüseyn Paşa|Hüseyn ağa]] [[vəzir]] ünvanı alıaraq [[Şəhr-i Zor əyaləti|Şəhrizor əyaləti]]<nowiki/>nə göndərilmişdir.
===
{{Osmanlı sultanlarının anaları}}▼
Gülnuş Sultanın davam edən parlaq hasəkilik dönəmi [[1687]]-ci ildə baş verən [[yeniçəri]] üsyanıyla başa çatdı. Belə ki, [[IV Mehmed|Sultan Mehmed]] taxtdan endirilmiş, yerinə qardaşı [[II Süleyman|Şahzadə Süleyman]] taxta çıxarılmışdı. Sabiq padşah və oğulları [[Topqapı sarayı]]<nowiki/>ndakı Şimşirlik bölümünə aparıldı. Gülnuş Sultan və idarə etdiyi hərəm isə [[Köhnə Saray (İstanbul)|köhnə saray]]<nowiki/>a göndərildi. [[II Süleyman|Sultan Süleyman]] və [[II Əhməd|Sultan Əhməd]]<nowiki/>in səltənətləri boyunca [[Köhnə Saray (İstanbul)|köhnə saray]]<nowiki/>da yaşayan Gülnuş Sultan, böyük oğlu [[II Mustafa|Şahzadə Mustafa]]<nowiki/>nın taxta çıxmasının ardından möhtəşəm mərasimlə [[Ədirnə Sarayı|Ədirnə sarayı]]<nowiki/>na gətirildi ([[13 fevral]] [[1695]]). O əsnada [[Ədirnə Sarayı|Ədirnə sarayı]]<nowiki/>nda saxlanılan mərhum [[II Əhməd|Sultan Əhməd]]<nowiki/>in hərəmi və qızları [[Köhnə Saray (İstanbul)|köhnə saray]]<nowiki/>a göndərildi. Oğlu Şahzadə İbrahim isə Gülnuş Sultanın himayəsində [[Ədirnə Sarayı|Ədirnə sarayı]]<nowiki/>nda qaldı. Səltənəti boyunca oğluyla birlikdə [[Ədirnə]]<nowiki/>də qalan Gülnuş Sultan bu müddət ərzində vaxtilə yaxın tərəfdarı olan [[Seyid Feyzullah Əfəndi]]<nowiki/>ni ön plana çıxardı. Ancaq [[Seyid Feyzullah Əfəndi|Feyzullah Əfəndi]]<nowiki/>nin həddindən artıq güclənməsi və dövlət idarəsində söz sahibi olması əhalinin və dövlət adamlarının etirazına səbəb oldu. Belə ki, [[1703]]-cü ildə baş tutan [[Ədirnə hadisələri (1703)|Ədirnə hadisələri]]<nowiki/>nin ardından [[II Mustafa|Sultan Mustafa]] devrildi və yerinə qardaşı [[III Əhməd|Şahzadə Əhməd]] taxta çıxarıldı ([[23 avqust]] [[1703]]). Bütün bu hadisələrdən öncə isə ayaqlanan üsyançılar Gülnuş Sultanın yanına gedərək onun təsdiqini almış, Gülnuş Sultan isə oğlunun canının qorunması şərtilə taxt dəyişikliyinə razı olmuşdur. Üsyançılar da bu razılığa sadiq qalaraq devrilən [[II Mustafa|Sultan Mustafa]]<nowiki/>nı qardaşının vəliəhdlik otağına həbs etdilər. Taxtdan endirilməsindən 5 ay sonra [[II Mustafa|Sultan Mustafa]] əziyyət çəkdiyi böyrək çatışmazlığı səbəbilə [[Ədirnə]]<nowiki/>də 39 yaşında vəfat etdi ([[29 dekabr]] [[1703]]).
Taxt dəyişikliyinin ardından [[İstanbul]]<nowiki/>a gələn [[III Əhməd|Sultan Əhməd]] üsyançıların tələbiylə anası Gülnuş Sultanı [[Ədirnə]]<nowiki/>də saxladı. Belə ki, [[II Mustafa|Sultan Mustafa]]<nowiki/>nın [[İstanbul]]<nowiki/>u tərk etməsində və [[Seyid Feyzullah Əfəndi]]<nowiki/>nin dövlət idarəsində güclənməsində [[validə sultan]]<nowiki/>ın rolu böyük idi. Bu səbəblə üsyançılar [[validə sultan]]<nowiki/>ı [[İstanbul]]<nowiki/>da istəmədilər. Ancaq [[III Əhməd|Sultan Əhməd]] çox keçmədən gizli yollarla anasını [[İstanbul]]<nowiki/>dakı [[Köhnə Saray (İstanbul)|köhnə saray]]<nowiki/>a, ardından isə [[Topqapı sarayı]]<nowiki/>na gətirtdi. Bu dəfə dövlət idarəsindən uzaq duran Gülnuş Sultan ikinci [[validə sultan]]<nowiki/>lıq dönəmində qızlarının saraylarını tez-tez ziyarət etmiş, daha çox xeyir işləriylə məşğul olmuşdur. Gülnuş Sultan [[6 noyabr]] [[1715]]-ci ildə [[İstanbul]]<nowiki/>da vəfat etmiş, cənazəsi öz adına inşa etdirilən Yeni Validə Sultan məscidinə dəfn edildi.
== Mənbə ==
* Silâhdar, ''Nusretnâme'', II, 336.
* Defterdar Mehmed Paşa, Zübde-i Vekāyiât (nşr. Abdülkadir Özcan), Ankara 1994, s. 523, 526, 607, 752, 821.
* Râşid, ''Târih'', IV, 165.
* Ayvansarâyî, ''Hadîkatü’l-cevâmi‘'', II, 34, 187-188.
* Hammer, ''HEO'', XVIII, 71 (nr. 637), 90 (nr. 750), 126 (nr. 242).
* ''Sicill-i Osmânî'', I, 64.
* Cuinet, IV, 636-637.
* Ahmed Refik [Altınay], Kadınlar Saltanatı, İstanbul 1923, IV, 239, 240.
* Alderson, The Structure of the Ottoman Dynasty, Oxford 1956, cedvel 38, 40, 41.
* Danişmend, ''Kronoloji'', III, 433, 443.
* Tanışık, ''İstanbul Çeşmeleri'', II, 38, 298-302.
* Tahsin Öz, İstanbul Camileri, Ankara 1965, II, 15.
* Çağatay Uluçay, Harem, Ankara 1971, tür.yer.
* a.mlf., Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara 1980, s. 65-67.
* L. P. Peirce, The Imperial Harem, Oxford 1993, s. 108, 195, 265.
▲{{Osmanlı sultanlarının anaları}}{{IV Mehmed}}{{II Mustafa}}{{III Əhməd}}
[[Kateqoriya:Validə sultanlar]]
[[Kateqoriya:Osmanlı sultanlarının anaları]]
| |||