Vikipediya

İstifadəçi:Solavirum/Qaralama4: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
ce
→‎İlkin maneələr: hansı xəlifə olduğu
Sətir 9:
Börkiyaruq 1079-cu və ya 1080-ci ildə{{sfn|Bosuort|1968|pp=220–221}} [[İsfahan|İsfahan şəhərində]] anadan olmuşdur.{{sfn|Özaydın|1992|pp=514–516}} O, [[I Məlikşah|I Məlikşahın]] ({{comment|hak.|hakimiyyət}} 1072–1092) öz əmisiqızı, səlcuqlu şahzadəsi Zibeydə xatundan olan ən böyük oğlu idi.{{sfn|Van Donsel|1994|p=464}}{{sfn|Bosuort|1968|p=77}}{{sfn|Tetli|2008|p=128}} I Məlikşah 1092-ci ilin noyabrında vəfat etdiyi zaman Börkiyaruq yalnız on üç yaşındaydı – [[Böyük Səlcuq imperiyası|Səlcuq imperiyasının]] taxtına çıxacaq yaşda bir şahzadə yox idi.{{sfn|Bosuort|1988|pp=800–801}}{{sfn|Cahen|1960}} Börkiyaruqun ögey qardaşı [[Məhəmməd Təpər|Məhəmməd]] on bir, [[I Mahmud (Səlcuqlu)|Mahmud]] adındakı başqa bir qardaşı isə dörd yaşındaydı. I Məlikşahın qardaşı, [[Suriya|Suriyanı]] onun adından idarə edən Tacüddövlə Əbu Səid Tutuş səlcuqlu taxt-tacına yeganə yetkin varis kimi iddia irəli sürmüş, lakin türk elitasından yetərli dəstək ala bilməmişdir.{{sfn|Pikok|2015|p=76}} I Məlikşahın ölümü imperiyanın tənəzzülünün və parçalanmasının başlanğıcına çevrilmiş, yerli [[Əmir|əmirlərin]] və saray məmurlarının gənc varislərdən birini sultan olaraq dəstəkləyərək güc qazanmağa çalışması ilə səciyyələndirilmişdir.{{sfn|Pikok|2015|p=76}}{{sfn|Bosuort|1988|pp=800–801}} Bunun nəticəsində [[Kirman|Kirmandan]] [[Kiçik Asiya|Anadoluya]], Anadoludan Suriyaya qədər uzanan türkmən [[Atabəy|atabəylər]] və [[Bəy|bəyliklər]] güc qazanmışdır.{{sfn|Bosuort|1988|pp=800–801}}
 
I Məlikşahın xanımlarından olan Tərkən xatun səlcuqlu vəziri Tacülmülk ilə əməkdaşlıq edərək dörd yaşındakı oğlu Mahmudu Bağdad şəhərində taxta oturtmuşdur.{{sfn|Bosuort|1968|p=103}} O, xəlifəni[[Abbasilər xilafəti|Abbasi]] [[Xəlifə|xəlifəsi]] [[Müstəhzir Billah]] Mahmudun adına bir xütbə oxunmasına razı salır, eləcə də İsfahanı almaq və Börkiyaruqu əsir götürmək üçün əmir Əbu Səid Qıvammüddövlə Kürbuğanın başçılığı altında bir ordu göndərir.{{sfn|Pikok|2015|p=76}} Vəfat etmiş səlcuqlu vəziri Nizamülmülkün türk əsilli bir qulam olan Ərquşun rəhbərliyi altındakı ailəsi və tərəfdarları, hansı ki "Nizamiyyə" adı ilə tanınırdı, Börkiyaruqu dəstəkləmişdir. Onlar Börkiyaruqu İsfahan şəhərindən qaçırmış və Savə ya da Avəcdəki atabəy Gümüşteginin yanına gətirmişdilər. Gümüştegin daha sonra Börkiyaruqu Rey şəhərində taxta oturtmuşdur.{{sfn|Tetli|2008|p=105}}{{sfn|Bosuort|1968|p=103}}
 
== Hakimiyyət ==
Sətir 19:
[[Şəkil:Transoxiana 8th century.svg|thumb|left|300px|[[Xorasan]] və [[Mavəraünnəhr|Mavəraünnəhrin]] xəritəsi. VIII əsr.]]
 
Börkiyaruq [[Cəzirə]] və [[İran|Qərbi İrana]] yürüş edərək [[Rey|Rey şəhərini]] ələ keçirən əmisi Tutuşu məğlub etməli idi. O, 25 fevral 1095-ci il tarixində Rey yaxınlığındakı bir döyüşdə Tutuşu məğlub edir və Tutuş bu döyüşdə həlak olur.{{sfn|Pikok|2015|p=76}}{{sfn|Tetli|2008|p=128}} Börkiyaruq beləliklə Qərbi İran və [[İraq|İraqdakı]] nüfuzunu möhkəmləndirməyə nail olur və [[xəlifə|Abbasi]] [[xəlifə|xəlifəsi]] [[Müstəhzir Billah]] tərəfindən sultan qəbul edilir.{{sfn|Pikok|2015|p=76}}{{sfn|Bosuort|1988|pp=800–801}} Yaranan qarışıqlıq zamanı [[I Məlikşah|I Məlikşahın]] vilayətdə öz bəyliyini qurmağa çalışan qardaşı Arqun Arslan [[Nişapur|Nişapur şəhəri]] istisna olmaqla [[Xorasan|Xorasanın]] böyük bir hissəsini fəth edir. Börkiyaruq ilk dəfə 1095-ci ildə əmisi Börübars ibn Alparslanın rəhbərliyi altında oranı fəth etmək üçün Xorasana bir ordu göndərir, lakin Börübars orada ələ keçirilir və öldürülür. O, 1097-ci ildə ögey qardaşı [[Sultan Səncər|Əhməd Səncərin]] rəhbərliyi ilə Xorasana ikinci bir ordu göndərir, fəqət heç bir toqquşma baş verməzdən əvvəl Arqun Arslan tabeliyində olanlara qarşı amansız davrandığına görə öz qulamlarından biri tərəfindən öldürülür. Börkiyaruq Səncəri Xorasanın [[Məlik|məliki]] təyin edir, öz atabəyi Əmir Qumac və vəziri Tuğrayini onun xidmətinə verir.{{sfn|Pikok|2015|pp=76–77}}{{sfn|Bosuort|1968|pp=105–106}}{{sfn|Tetli|2008|p=131}}
 
Börkiyaruq daha sonra şərqdə [[Termez|Termez şəhərinə]] qədər uzanan yürüşə başçılıq edir və burada Qaraxanlı[[Qaraxanilər dövləti|qaraxanilərdən]] olan Süleymantegin ilə Mahmudtegini [[Mavəraünnəhr|Mavəraünnəhrin]] məlikləri olaraq qəbul edir.{{sfn|Peacock|2015|p=77}} Qutbəddin[[Qütbəddin Məhəmməd|Qütbəddin Məhəmmədi]] də [[Mərkəzi Asiya|Mərkəzi Asiyadakı]] [[Xarəzm|Xarəzm bölgəsinin]] yeni valisi təyin edir.{{sfn|Bosworth|1986|p=140}} O, yeddi ay [[Bəlx (şəhər)|Bəlx şəhərində]] qalır və daha sonra qərbə qayıdır,{{sfn|Richards|2014|p=291}} lakin Börkiyaruq şərqdəki ərazilərindən ayrıldıqdan sonra bölgə səlcuqlu şahzadəsi Dövlətşahın da iştirak etdiyi bir sıra üsyanlarla üzləşir. Börkiyaruqun adı [[Nişapur|Nişapur şəhərində]] vurulan sikkələrdən xaric olmağa başlayır, bu da onun [[Xorasan|Xorasandakı]] hakimiyyətinin tədricən süquta uğramasına dəlalət edir. Uzunsürən daxili problemlərlə məşğul olan Börkiyaruq 1097-ci ildə Suriyada [[Birinci Səlib yürüşündəyürüşü]] zamanı [[Suriya|Suriyada]] [[müsəlman]] müdafiəçilərə qoşula bilmir. Səlibçilər [[Antakya|Antakyanı]] mühasirəyə alır və [[Məərrət ən-Nöman|Məərrət ən-Nömanı]] yağmalayırlar. Bundan əlavə, Börkiyaruqun öz aralarında döyüşərək ölkəni bölüşdürən [[Suriya səlcuqlularaSəlcuq dövləti|Suriya səlcuqlularına]] kömək etməsi üçün çox az səbəbi var idi. Ölkənin şimalını hissəsini Fəxrülmülk Rıdvan, cənub hissəsini Şəmsəlmülk Dukak idarə edirdi. Səlibçilər Suriyaya daxil olanda Rıdvan Börkiyaruqun hakimiyyətini tərk edərək [[Fatimilər xilafəti|Fatimilər xilafətinin]] ağalığını qəbul edir.{{sfn|Peacock|2015|p=77}}
 
=== Məhəmməd Tapar ilə mübarizə ===
 
== Qeydlər ==
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/İstifadəçi:Solavirum/Qaralama4"