Vikipediya

Diplomat: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Teq: Geri qaytarıldı
copy-paste olunan qisimlər çıxarıldı. https://melumatlar.az/blog/10469/diplomat-pesesi https://melumatlar.az/blog/15116/diplomatik-imtiyaz-ve-immunitet
Teq: Əllə geri qaytarma
Sətir 3:
 
{{digər məna|Diplomat (dəqiqləşdirmə)}}
[[Şəkil:Azerbaijani delegation in Paris.jpg|thumb| [[Paris Sülh Konfransı]]nda iştirak edən [[Azərbaycan]] diplomatları. [[Paris]]. Hôtel Claridge. [[1919]]]]
 
== Diplomatiyada protokol və etiket ==
[[Diplomat]] [[peşə]]sinin yaranması XV əsrdə daimi missiyaların yaranması dövrünə, [[Avropa]]da geniş yayılması isə [[1648]]-ci ilin '''Vestfal''' [[müqavilə]]lərindən sonrakı dövrə təsadüf edir.
Diplomatik vəzifələrə diplomat qarşısında qoyulan yüksək tələblərə cavab verməyən insanların yiyələnməsi hallarına [[tarix]]də heç də az rast gəlinmir. Buna görə hərdən ironiya və hətta xoşagəlməz stereotiplər yaranır. Bir çoxları {Henri Uotson}un «''diplomat – vətənin xeyri naminə xaricə yalan söyləməyə göndərilmiş dürüst insandır''» atmacalı fikrini söyləməyi xoşlayırlar. Bunu bəlkə də [[Kardinal Rişelye]]nin dövrünə şamil etmək mümkün olsa da, hal-hazırda [[səfir]]in sözü diplomatik [[sənəd]] qədər dəyərli olmalıdır.[[Qüstav Flober|Q.Flober]] «''Hamıya məlum həqiqətlərin leksikonu''» əsərində diplomatlar barədə ironiya ilə qeyd edir: «''Gözəl karyeradır, lakin təhlükələr və çətinliklərlə doludur. Yalnız əsilzadə şəxslərə məxsusdur. Qeyri-müəyyən əhəmiyyətli məşğuliyyətdir, lakin kommersiyadan yüksəkdir. Diplomat həmişə incə və səmimidir''».
Sətir 22 ⟶ 20:
Diplomat üçün informasiya ilə işləmək bacarığı çox önəmlidir.
Məhz danışıqlar zamanı diplomat ağıl çevikliyini, vəziyyəti düzgün qiymətləndirmək və əlverişli məqamı seçmək bacarığını, peşəkar mahirliyini və topladığı təcrübəni nümayiş etdirə bilər. Bütün hallarda diplomat vicdanlı hərəkət etməyə borcludur. Diplomatla danışıqlar aparanlar onun öz dövlətinin adından danışdığına və nəyə nail olmaq istədiyini bilən adam olduğuna inandıqları halda diplomatın sözlərinə fikir veriləcək, məsləhətlərinə əməl ediləcək və o yaxşı nəticələr əldə edəcək. Yox, əgər diplomatın peşəkar nüfuzu yaxud mənəvi keyfiyyətləri şübhə altına alınırsa, opponentdə yaranan inamsızlıq hissi danışıqlarda konstruktiv qərarın qəbul edilməsinə mane ola bilər. Diplomatın yalan dediyi ifşa edilsə, o tamamilə nüfuzdan düşmüş olacaq. Diplomat heç vaxt təmkinli və təvazökar olmağın vacibliyini unutmamalı, öz uğurunu vurğulamamalıdır – bu əldə olunmuş nəticələri kiçildir.
 
C.Kambon hesab edirdi ki, səfir uğur zamanı artıq səs-küydən qaçmalı, hər cür əsəbilik, coşğunluqdan qaçmalıdır və bunlar da diplomatın mütləq, ayrılmaz keyfiyyətlərinə aiddir.
Bir neçə dili bilməyən müasir diplomatı təsəvvür etmək çətindir.
Diplomat, həmçinin onun xanımı, sakit təbiətli, böyük səbrə malik olmalı və digərlərinin baxışlarına anlayışla yanaşmalıdır.
Ş.Martens yazırdı: ''«Ilk növbədə diplomat ədəbli olmalıdır. Bəsirətsiz ağıl formaya həqarətlə baxdığı halda ədəb formaya qarşı hörmət tələb edir. Cəmiyyət nə qədər mədəniyyətlidirsə, bir o qədər xasiyyətlər və prinsiplər müxtəlifliklərinin yaratdığı qaçılmaz antaqonizmlər, ziddiyətlər qarşısında sərhəd rolunda çıxış edən formaya bir o qədər daha diqqətlə riayət olunur. Nəzakət yalan deyil. O, sadəcə bizə digər insanlarla münasibətlərdə rəhbər tutmalı olduğumuz ədalət və daxili təvazökarlıq barədə xatırladır. Yalnız yaramaz çevrədə eşidilmək üçün qışqırmaq lazımdır»''.
Şarl Moris Taleyranın fikrincə, diplomatiya sahəsində uğurlu fəaliyyət üçün lazım olan ruh və qəlb keyfiyyətləri iki kateqoriyaya bölünür. Birincisinə ''«ehtiyatlılıq, təvazökarlıq, tam təmannasızlıq və nəhayət, milləti xaricdə təmsil etmək və ölkə daxilində onun siyasi hüquqlarına riayət edilməsinə nəzarət etmək öhdəliklərinin bütün aliliyini, böyüklüyünü hiss etməyə vadar edən hisslərin müəyyən aliliyi aiddir. Ikinci kateqoriyaya siyasi münasibətlərin öyrənilməsinə ruhi meyllik, məsələlərin mahiyyətini tez və yaxşı dərk etmək bacarığı aiddir, çünki başqa heç bir məşğuliyyət daha tez, çox vaxt ani reaksiyanı, fikir genişliyini tələb etmir və bu qeyd olunan sahədə bütün detalların vahid tamlıqda birləşməsini ehtiva edir»''. '''1800'''-cü ilin martında Fransa hökumətinə təq­dim etdiyi diplomatik karyera barədə məruzədə Taleyran qeyd edirdi ki, sadalanan bütün bu keyfiyyətlər, birlikdə götürüldüyü və təcrübə yolu inkişaf etdirildiyi halda, «diplomatın karyerası şərəfini təşkil edirlər».
Q.Nikolson '''«Diplomatiya»''' kitabında ideal diplomatın portretini cızmağa çalışırdı. O, '''7''' xüsusi diplomatik qabiliyyətləri qeyd edir: düzgünlük, dəqiqlik, aramlıq, sakit təbiətlilik, səbr, təvazökarlıq, loyallıq.
Əgər diplomat istəmədən kimisə aldadır, yanlış düşünməsinə səbəbkar olursa, o, dərhal yaranmış anlaşılmazlığı düzəltməlidir. Diplomat üçün bir nömrəli qayda heç bir halda öz sözləri və hərəkətlərinə görə məsuliyyət hissinin zəifləməsinə imkan verməməkdir. Hər iki halda ehtiyatlılıq həmsöhbətə qarşı inam yaradır. Ən yaxşısı susmaq və ya açıq şəkildə məlumatsız olduğunuzu bildirməkdir.
 
== Diplomatik imtiyaz və immunitet ==
Diplomatların cəmiyyətdə imtiyazlı mövqeləri ənənəvidir və səbəb təkcə onların peşəsinə bəslənən davamlı hörmət hissində deyil, həm də ondadır ki, dövlət təmsilçiləri yalnız işlədikləri dövlət tərəfindən edilə biləcək hüquqi, fiziki yaxud mənəvi təzyiqdən tam azad şəraitdə öz funksiyalarını qənaətbəxş yerinə yetirə bilərlər. Əksər sülhsevər hüquqi dövlətlərdə diplomatlara verilən imtiyaz və immunitetlər o dərəcədə mənasız və gərəksiz görünə bilər ki, bu, qəbul edən ölkənin əhalisinin böyük narazılığına səbəb ola bilər, ancaq müstəsna şəraitlərdə və ayrı-ayrı dövlətlərdə yalnız qarşılıqlı imtiyaz və immunitetlərin rəsmi şəkildə tanınması diplomatik münasibətlərin saxlanmasına imkan verir.
İmtiyazlar və [[immunitet]]lər həm diplomatik missiyaya, onun funksiyalarına, həm də ayrıca götürülmüş bir adama tətbiq olunur.
Diplomatik missiyalara verilən imtiyazlar və immunitetlər [[BMT]] imtiyazları və immunitetləri haqqında [[1946]]-cı il [[Konvensiya]]sına uyğun olaraq BMT-yə və onun funksiyalarına da tətbiq olunur, hərçənd Konvensiyanın tətbiq olunması müxtəlif dövlətlərdə müxtəlif şəkildə baş verir.
Aşağıda verilən mətn diplomatik münasibətlər haqqında BMT üzvlərinin böyük əksəriyyəti tərəfindən qəbul edilən [[1961]]-ci il [https://migration.gov.az/content/pdf/5acafda3597d7_Konsulluq%20%C9%99laq%C9%99l%C9%99ri%20haqq%C4%B1nda%20Vyana%20Konvensiyas%C4%B1.pdf Vyana Konvensiyası]nda yer alan fikirlərin qısa şərhidir və onda beynəlxalq səviyyədə razılaşdırılmış müasir diplomatik hüquq kodeksi əks olunmuşdur.
 
 
=== Nümayəndəliyin imtiyazları və immunitetləri ===
===== Binaların, onlarla bitişik ərazilərin və əmlakın toxunulmazlığı və immuniteti =====
Nümayəndəliyin binası və ərazisi və missiya başçısının şəxsi iqamətgahı toxunulmazdır; istifadə edilən binalarla münasibətdə bu toxunulmazlığa eləcə də missiyanın diplomatik, inzibati və texniki heyətinin üzvləri - onların qəbul edən dövlətin vətəndaşları və daimi sakinləri olmamaları şərti ilə malikdirlər. Qəbul edən dövlətin nümayəndələri belə binalara və onlara bitişik ərazilərə missiya başçısının razılığı olmadan girə bilməzlər; qəbul edən tərəf belə binalara və ərazilərə zorla girilməməsi yaxud ziyan vurulmaması və missiyada qayda-qanun pozuntusunun və ya onun nüfuzuna xələl gətirən istənilən hərəkətin qarşısını almaq üçün bütün zəruri tədbirlərin görüləcəyinə zəmanət verməyə borcludur. Missiyaya məxsus bina, bitişik ərazi və içindəkilərlə, eləcə də nəqliyyat vasitələri axtarışdan, müsadirədən, həbs qoyulmasından yaxud məhkəmənin hökmünün icra olunmasından immunitetə malikdirlər. Diplomatik, inzibati və texniki heyətə məxsus nəqliyyat oxşar immunitetdən istifadə edir və yalnız yol hərəkətinin pozulmasına aid müxtəlif ölkələrdə tətbiq edilən xüsusi əsasnamələrdə istisnalara yol verilir. Bu cür pozuntular baş verdikdə diplomatlarla adətən qəbul edən ölkənin vətəndaşları kimi davranırlar, ancaq onlar cəza çəkmirlər və bu pozuntu haqqında missiya başçısına məlumat verilir.
 
===== Ünsiyyət üsullarının azadlığı və toxunulmazlığı =====
Diplomatik missiya bütün xidməti məsələlər üzrə azad ünsiyyət etmək və bunun üçün olduğu ölkədə istənilən ləvazimatdan istifadə etmək hüququna malikdir. Missiya öz hökuməti ilə, harada olmalarından asılı olmayaraq istənilən hökumət missiyası və konsulluğu ilə ünsiyyətdə olmaq üçün, kuryerlər və kodlaşdırılmış yaxud şifrələnmiş məlumatlar da daxil olmaqla, istənilən üsuldan istifadə edə bilər. Ancaq simsiz rabitə vasitəsi yalnız qəbul edən ölkə hökumətinin razılığı ilə quraşdırıla və istifadə oluna bilər.
 
===== Diplomatik poçt (''çanta, kisə, çamadan'') =====
Bu, yalnız xidməti sənədlər yaxud xidməti istifadə üçün əşyalar yığılmış, diplomatik poçt kimi aydın nişanı olan möhürlənmiş çanta yaxud konteynerdir. Diplomatik poçt adətən içindəkilərin əhəmiyyətinə görə iki növə bölünür: müşayiət olunan və müşayiət olunmayan. Diplomatik poçt toxunulmazdır: o açıla yaxud həbs oluna bilməz; onun tez göndərilməsi üçün istənilən imkan istifadə olunmalıdır. Diplomatik poçt diplomatik kuryer tərəfindən daşına bilər ki, bu kuryer gəldiyi yaxud öz vəzifələrini yerinə yetirdiyi dövlət tərəfindən mühafizə edilmək hüququna malikdir. Onun şəxsi toxunulmazlığı var və heç bir formada saxlanıla yaxud həbs oluna bilməz. Diplomatik kuryer adətən XİN xidmətçisi olur; o, hər gedişində öz nazirliyi yaxud missiya başçısı tərəfindən lazımi sənədlərlə təmin olunmalıdır ki, bu sənədlərdə onun statusu təsdiqini tapmalı və diplomatik poçtu təşkil edən baqaj yerlərinin sayını göstərilməlidir. Daimi diplomatik kuryerin olmadığı yerlərdə dövlət yaxud missiya ayrıca bir adam, daha tez-tez başqa səbəblərdən səfər edən müvafiq qurumun xidmətçisini, xüsusi səfər üçün diplomatik kuryer kimi təyin edə bilər. O, belə olan halda, nazirlik və ya missiya başçısı tərəfindən zəruri sənədlərlə təmin edilir, bundan başqa, o, daimi diplomatik kuryerin malik olduğu eyni immunitetə və şəxsi toxunulmazlığa təhvil aldığı diplomatik poçtun onunla olduğu bütün müddətdə malik olur. Adi şəraitlərdə diplomatik poçt təyyarə ekipajının komandirinə tapşırıla bilər, bir şərtilə ki, o yalnız xidməti keçid vasitəsilə ölkəyə gəlsin yaxud onu tərk etsin. Müvafiq missiyanın üzvü diplomatik poçtu ekipaj komandirinin əlinə tapşırmaq, eləcə də diplomatik poçtu ondan təhvil almaq hüququna malikdir. Ekipaj komandiri diplomatik poçtu təşkil edən baqaj yerlərinin sayını təsdiq edən sənədlərlə təchiz edilməlidir, ancaq onun özü diplomatik kuryer hesab edilmir.
Dövlət və onun diplomatik missiyası arasında əlaqə üçüncü dövlətdən keçməklə saxlanırsa, aralıq dövlət qəbul edən dövlətin verdiyi eyni toxunulmazlığı təmin etməlidir. Üçüncü ölkədən tranzitlə keçən zaman, diplomatik poçt diplomatik kuryerin özü kimi toxunulmazdır. Bununla belə diplomatik kuryerlərin müvafiq vizanı almaları zəruridir.
 
===== Vergilərdən azad edilmə =====
Diplomatik missiya missiyanın xüsusi mülkiyyəti olan yaxud icarə edilən binalarına və ərazilərinə aidiyyəti olan bütün dövlət, regional, bələdiyyə vergilərindən və rüsumlarından azad edilmişdir və yalnız xüsusi xidmətlərə ''(məsələn: su, elektrik və zibilin yığışdırılmasına)'' görə ödənişlər istisnalıq təşkil edir. Bu azad edilmə missiya başçısı yaxud onun hökuməti ilə müqavilə bağlayan şəxslərə şamil edilmir; bu səbəbdən iqamətgah və missiya ilə bağlı istənilən ödəniş və rüsumlara görə missiya başçısının yaxud onun hökumətinin cavabdehlik daşıdığı adətən müqavilədə qabaqcadan şərtləşdirilir.
Diplomatik missiya eləcə də missiyanın adi fəaliyyət prosesində aldığı istənilən mükafatdan və məbləğdən tutulası vergi və rüsumlardan azad edilir.
 
===== İdxalat hüququ və gömrük rüsumlarından azad edilmə =====
Diplomatik missiya xidməti istifadə üçün şeylər idxal etmək hüququna malikdir və mövcud qanunlara müvafiq olaraq bu şeylər gömrük rüsumundan və başqa belə rüsumlardan azad edilir. Ancaq missiya, məsələn, saxlanma və daşınma kimi öz əmlakının idxalatı ilə bağlı olan əlavə xidmətlərin haqqının ödənilməsindən azad edilmir. [[Rüsum]]suz gətirilən mallar qəbul edən dövlətin ərazisində satıla və yayıla bilməz və yalnız dövlətin özünün qoyduğu qaydalarda istisnalara yol verilə bilər. [https://www.mfa.gov.az/az Xarici işlər nazirliyi]nin müstəsna hüququdur.
 
=== Şəxsi imtiyazlar və immunitetlər ===
===== Əsas müddəalar =====
Tam diplomatik immunitetlər və imtiyazlar:
'' '''diplomatlara''' '' və '' '''onlarla birlikdə yaşayan onların ailə üzvlərinə''' '', - onların diplomatın xidmət etdiyi ölkənin vətəndaşları yaxud daimi sakinləri olmaması şərti ilə tətbiq olunur.
'''Ailə''' termininin izahı müxtəlif dövlətlərdə bir-birindən fərqlənir, adətən ona arvad və diplomatın həddi-buluğa çatmamış uşaqları şamil olunur. Dul yaxud subay və ya arvadının müşayiət etmədiyi diplomat anasını yaxud bacısını öz ailəsinə daxil etmək hüququ - onların onunla birlikdə yaşamaları şərti ilə - ala bilər; diplomatın qanun üzrə cavabdeh olduğu oğulları və qızları, eləcə də dul qalmış analar bu kateqoriyaya daxildir.
Məhdudlaşdırılmış diplomatik immunitetlər və imtiyazlar missiya heyətinin üç kateqoriyadan, - işlədikləri ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinlərindən ibarət olan üzvlərinə verilir; inzibati və ya texniki heyətin üzvlərinə; missiya üzvlərinin şəxsi xidmətçilərinə.
Diplomat üçün immunitetə malik olmanın əks tərəfi, onun xidmət etdiyi ölkə ərazisində qazanc (şəxsi mənfəət) götürmək məqsədi ilə istənilən peşəkar yaxud ticarət fəaliyyəti yerinə yetirməsinə qoyulan qadağadır. Adətən (ancaq bu hər yerdə qayda deyil) diplomatik missiya üzvləri qəbul edən dövlət tərəfindən diplomatik vəsiqələrlə təmin edilirlər. Onlarda sahibinin imzası ilə fotoşəkil, eləcə də qəbul edən ölkənin öz xidmətçilərinin xeyri üçün, ancaq təqdim edən şəxsin imtiyazları, güzəştləri və immunitetləri nəzərə alınmaqla əlavə edilməsini lazım bildiyi göstərişlər yerləşdirilir.
Diplomata və onun ailə üzvlərinə qəbul edən dövlət tərəfindən verilən immunitet, onları öz dövlətinin yurisdiksiyasından azad etmir.
 
=== İmmunitetlərin qüvvədə qalma müddəti ===
Şəxsi imtiyazlar və immunitetlər missiya üzvünün qəbul edən ölkəyə öz vəzifəsini tutmaq üçün gəldiyi andan, əgər o artıq ölkədədirsə, müvafiq nazirliyi məlumatlandırdığı andan etibarən tətbiq edilir. İmtiyazlar və immunitetlər missiya üzvü öz işini başa çatdıraraq ölkəni tərk etdikdə yaxud (əgər o, ölkəni dərhal tərk etmirsə) müəyyən bir müddət ərzində (məsələn, [[Birləşmiş Krallıq]]da bu müddət 4-6 həftədir) qüvvədən düşür, ancaq vəzifə borclarını yerinə yetirmə prosesində etdiyi hərəkətlərə görə hüquqi məsuliyyətdən immunitetə zaman məhdudiyyəti qoyulmur. Xüsusi şəxs qismində edilən istənilən hərəkətə görə hüquqi məsuliyyətdən immunitet öz qüvvəsini diplomatik işin başa çatdırılması ilə bitirir. Missiya əməkdaşının ölümü baş verdikdə onun ailə üzvləri əvvəllər verilmiş imtiyaz və immunitetlərdən, - onların ölkəni tərk etmələri üçün kifayət edən müddətdə istifadə etməkdə davam edirlər.
 
=== Tam imtiyazlar və immunitetlər ===
===== Şəxsi toxunulmazlıq və himayə =====
Bütün diplomatlar, eynilə də onların ailə üzvləri, onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinləri olmamaları şərti ilə, şəxsi toxunulmazlıq hüququna malikdirlər. Əcnəbi diplomatik missiyanın xidmətçilərini qəbul edən dövlət haradan baş verməsindən asılı olmayaraq fiziki zorakılıqdan və şərəf-ləyaqətlərinə və azadlıqlarına edilən qəsdlərdən onların zəmanətli qorunmalarını təmin etməyə borcludur.
 
===== Cinayət məsuliyyətindən immunitet =====
Diplomat, eləcə də onunla birlikdə yaşayan onun ailə üzvləri (onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinləri olmamaları şərti ilə) qəbul edən dövlətin qanunları üzrə cinayət məsuliyyətindən immunitetə malikdirlər.
 
===== Mülki və inzibati məsuliyyətdən immunitet =====
Diplomat, eləcə də onunla birlikdə yaşayan onun ailə üzvləri (onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinləri olmamaları şərti ilə) qəbul edən dövlətin qanunları üzrə mülki və inzibati məsuliyyətindən immunitetə malikdirlər və yalnız aşağıdakı istisnalıqlar mövcuddur:
''a) qəbul edən ölkədə yerləşən xüsusi mülkiyyətə aid daşınmaz əmlaka münasibətdə edilən (məsələn, mülkiyyət və ya sahiblik hüququnun bəyan edilməsi kimi) hərəkətlər, bu hərəkətlərin onun xidmətçisi olduğu ölkənin adından və missiyanın məqsədləri üçün edildiyi hallar istisna edilməklə;
b) onun xidmətçisi olduğu ölkənin adından deyil, xüsusi bir şəxs kimi icraçı, sərəncamçı, varis kimi əlaqəli olduğu vərəsəliklə bağlı hərəkətlər;
c) öz xidməti fəaliyyətindən savayı qəbul edən ölkədə həyata keçirilən istənilən peşə yaxud ticarət fəaliyyətinə aidiyyəti olan hərəkətlər.''
Bu məhdudiyyət eləcə də diplomatın arvadına və ailəsinə tətbiq edilir.
 
===== Diplomatik immunitetdən məhrum edilmə =====
Hüquqi məsuliyyətdən müdafiəyə malik olan şəxsin immuniteti onun ölkəsinin hökuməti tərəfindən ləğv edilə bilər. Qanun üzrə mülki və inzibati təqiblərə qarşı immunitetdən imtina etmə şəxsin məhkəməyə məruz qoyulmasına izn vermək deməkdir: məhkəmə qərarının qüvvəyə minməsindən öncə, immunitetdən ikinci, xüsusi imtina etmə tələb edilir.
 
===== Qarşılıqlı iddialar =====
Əgər hüquqi fəaliyyət diplomatik immunitetdən istifadə edən şəxs tərəfindən başlanılmışsa, onun başlıca iddia ilə bilavasitə bağlantısı olan istənilən qarşılıqlı iddiaya münasibətdə, yurisdiksiyadan immunitet haqqında bəyan etmək hüququ yoxdur.
 
===== Korrespondensiyanın toxunulmazlığı =====
Diplomatın və onun ailə üzvlərinin şəxsi və xidməti sənədləri, yazışmaları (onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinləri olmamaları şərti ilə) toxunulmazdır.
 
===== Əmlakın toxunulmazlığı =====
Diplomatın və onun ailə üzvlərinin əmlakı (onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinləri olmamaları şərti ilə) toxunulmazdır.
 
===== İctimai mükəlləfiyyətlərdən azad edilmə =====
Diplomat və onun onunla birlikdə yaşayan ailə üzvləri (onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinləri olmamaları şərti ilə) bütün fərdi və ictimai işlərdən və daşınan və daşınmaz əmlakın rekvizisiyası, hərbi kontribusiya və məhkəmədə prisyajnılar qismində iştirak etmək kimi hərbi mükəlləfiyyətlərdən azad edilir.
 
===== Şahid kimi çıxış etmə mükəlləfiyyətlərdən azad edilmə =====
Diplomat, eləcə də onun onunla birlikdə yaşayan ailə üzvləri (onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinləri olmamaları şərti ilə), şahid qismində ifadə verməyə borclu deyillər və əgər onlar bunu edirlərsə, çox vaxt - ədalət məhkəməsinə yardım etmək qaydasında edirlər.
 
===== Dövlət vergilərindən və yerli vergilərdən azad edilmə =====
Diplomat, eləcə də onun onunla birlikdə yaşayan ailə üzvləri (onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinləri olmamaları şərti ilə), bəzi istisnalarla, daşınan və daşınmaz əmlaklar üçün bütün vergi və rüsumlardan, eləcə də dövlət, regional və bələdiyyə vergilərindən azad edilirlər. Bu istisnalar aşağıdakılardır:
''a) Adətən malların yaxud xidmətlərinin qiymətinə əlavə edilmiş vasitəli vergilər, məsələn, əlavə edilmiş qiymətə qoyulan vergi (hərçənd bəzi hallarda belə vergilərin ödənilməsi qarşılıqlı razılaşmaya görə yaxud qəbul edən ölkədə istehsal edilən malların satışının dəstəklənməsi məqsədi ilə baş verir).
b) Qəbul edən ölkənin ərazisində yerləşən daşınmayan xüsusi əmlaka qoyulan vergi və rüsumlar, belə əmlakın idarə edilməsinin göndərən dövlət adından həyata keçirildiyi və missiyanın məqsədlərinə xidmət etdiyi hallar istisna edilməklə.
c) Qəbul edən dövlət tərəfindən alınan və Vyana konvensiyasının 39-cu maddəsində nəzərdə tutulan, mirasa görə vergilər. Ümumiyyətlə desək, onun qəbul edən dövlətin ərazisində yerləşməsi xidməti funksiyaların yerinə yetirilməsi ilə izah edildikdə və sahibi qəbul edən dövlətin rezidenti yaxud vətəndaşı olmadıqda, daşınan şəxsi əmlaka görə belə vergilər alınmır.
d) Qəbul edən dövlətdə əldə edilən şəxsi gəlirlərə görə vergi və rüsumlar və bu ölkədə ticarət sahibkarlığına görə alınan vergilər.
e) Göstərilmiş əlavə xidmətlərə görə alınan rüsumlar. (Birləşmiş Krallıqların praktikasında bu rüsumlar yollar, küçə işıqları, zibilin yığışdırılması kimi diplomatın birbaşa yararlandığı xidmətlərə aid olan yerli tariflərin və vergilərin demək olar ki, dörddə birini əhatə edir.)
f) Daşınmayan mülkiyyətə münasibətdə xidməti yaxud protokol xərclərinin, borc iltizamlarının və gerb rüsumlarının qeydiyyatı, ödənilməsi (missiyanın ərazisinə aid şəxsi ərazi kimi bəyan edilən daşınmayan mülkiyyət istisna edilməklə, belə hallarda xərclər və borclar yalnız əlavə göstərilən xidmətlərə görə alınır).
''
===== Gömrük rüsumlarından azad edilmə =====
Diplomat, eləcə də onun onunla birlikdə yaşayan ailə üzvləri (onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinləri olmamaları şərti ilə), evi saxlamaqdan ötrü zəruri olan əşyalar daxil olmaqla, şəxsi istifadə üçün şeylər idxal etmək (yerli qaydalara uyğun şəkildə, bu qaydalar diplomatik imtiyazlara toxunmalı deyil) hüququna malikdirlər. Bu şeylər gömrük və idxalla bağlı digər vergilərdən azad edilir, ancaq, məsələn, saxlanma, daşınma kimi əlavə xidmətlərlə bağlı rüsumlardan azad edilmir. Diplomatlar və onların ailə üzvləri gömrüksüz gətirilən və sonradan satılan yaxud sahiblərinin onlardan başqa üsulla qurtulduqları şeylərə qəbul edən ölkə tərəfindən irəli sürülən bütün tələbləri yerinə yetirməyə borcludurlar.
 
===== Sosial təminat üzrə tələblərdən azad edilmə =====
Diplomat, eləcə də onun onunla birlikdə yaşayan ailə üzvləri (onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinləri olmamaları şərti ilə), sosial təminat üzrə qəbul edən dövlətin qanunvericiliyinin tələblərindən azad edilirlər. Eləcə də diplomatın yanında qulluqda olan şəxsi xidmətçilər də, onların qəbul edən ölkənin, - öz dövlətinin sosial müdafiəsinə ehtiyacı olanlar kateqoriyasına düşən vətəndaşları və ya rezidentləri olmamaları şərti ilə, bu tələblərdən azad edilirlər. Diplomat işə götürdüyü və sosial müdafiə üzrə tələblərdən azad edilməyən istənilən şəxsə münasibətdə sosial təminat qaydalarına tabe olmağa borcludur. Bəzi ölkələrdə diplomata, əgər o bunu arzu edirsə, sosial təminat sistemində iştirak etməyə izn verilə bilər, digər ölkələrdə onun mövqeyi qəbul edən dövlətlə onun öz dövləti arasında mövcud olan razılaşma ilə qabaqcadan nəzərdə tutula bilər.
 
===== Şəxsi baqajın yoxlanmasından azad edilmə =====
Diplomat, eləcə də onun onunla birlikdə yaşayan ailə üzvləri (onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları və ya daimi sakinləri olmamaları şərti ilə), baqajda immunitetə malik olmayan yaxud qeyri-qanuni gətirilən-aparılan şeylər olmadığının təsdiqlənməsi üçün ciddi əsaslar istisna edilməklə, şəxsi baqajlarının yoxlanılmasından azad edilirlər. Belə olan halda yoxlama diplomatın yaxud onun səlahiyyətli nümayəndəsinin iştirakı ilə aparılır.
 
===== Bir yerdən başqa yerə getmə azadlığı =====
Diplomatik missiyanın bütün üzvləri xidmət etdikləri ölkənin ərazisində, milli təhlükəsizlik səbəbi ilə gediş-gəliş məhdudlaşdırılan yerlər istisna edilməklə, məhdudiyyətlərsiz azad bir yerdən başqa yerə getmə hüququna malikdirlər. Bu qaydaya həmişə riayət edilmir və bəzi ölkələr səfər üçün xüsusi zonalarla diplomatların azadlıqlarını məhdudlaşdırırlar; belə hallarda qarşılıqlı məhdudlaşdırma siyasəti həyata keçirilir.
 
===== Üçüncü ölkədən keçib getmə =====
Diplomatlar, eləcə də, onlarla birlikdə yaxud ayrıca səfər edən onların ailə üzvləri, bütün zəruri vizalara malik olmaları şərti ilə, üçüncü ölkədən keçərək xidmət yerinə yaxud geriyə gedən zaman, onların təhlükəsizliklərinin təmin edilməsi üçün zəruri olan toxunulmazlıq hüququndan və başqa immunitetlərdən istifadə edirlər. Diplomatlar, onların səfərlərinin məqsədini izah edən öz nazirliyinin məktubu (yaxşı olardı ki, üçüncü ölkənin yaxud ölkələrin dilində) ilə yaxud ölkənin diplomatik yaxud konsul nümayəndəsi tərəfindən verilən diplomatik viza ilə təchiz edilməlidirlər. Adətən diplomatik baqaj yoxlanılmalı deyil və hökumət orqanlarının bunu etmələri üçün yetərincə mötəbər əsasları olmalıdır.
 
===== Diplomatların cavab öhdəlikləri =====
Dövlət tərəfindən imtiyazların və immunitetlərin verilməsi bu imtiyazları alan şəxsin məsuliyyətliliyinin və vicdanlılığının yüksək səviyyəsini nəzərdə tutur. Diplomat qəbul edən dövlətin daxili işlərinə qarışa bilməz; xidməti binaları onların birbaşa və təhkim edilmiş funksiyalarından başqa məqsədlərə istifadə edə bilməz; hüquqi məsuliyyətə münasibətdə yol-nəqliyyat hadisələri, sürətin artırılması, maşın saxlama qaydalarının pozulması kimi hallarda qanunları gözləməməklə öz immunitetindən şəxsi mənfəəti üçün istifadə etməli deyildir.
 
===== Diplomatik pasportlar =====
Diplomatik pasportlar əksər dövlətlər tərəfindən özlərinin diplomatik immunitet hüququna malik olan vətəndaşlarına verilir, bəzi dövlətlərdə isə yüksək mövqe sahibi olan şəxslərə də diplomatik pasportlar verilir. Birləşmiş Krallıqda diplomatik pasportların ciddi nəzarətdə saxlanan əsaslarla və yalnız diplomatlara onların xaricdəki briyaniya diplomatik missiyalarında fəaliyyətləri dövründə verilməsi təcrübəsi işlədilir. Adətən pasportlar immunitetlərin mövcudluğunun təsdiqi kimi deyil (bu prima facie funksiyasını diplomatik korpusun Siyahıları yerinə yetirir), yalnız vəzifənin təsdiqi kimi başa düşülür; bununla belə onlar vacib sənədlərdir. Bu məqsədlər üçün isə qəbul edən tərəf vəsiqələr verə bilər.
 
===== Beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri =====
Bəzi hallarda rezidentlər (bəzən isə qeyri-rezidentlər də) ölkələrin beynəlxalq təşkilatlardakı nümayəndələri diplomatik imtiyazlara bənzər imtiyaz və immunitetlər hüququna sahib olurlar. BMT-nin və onun ixtisaslaşdırılmış təsisatlarının nümayəndələri imtiyazlar və immunitetlər haqqında BMT konvensiyasına və BMT ixtisaslaşdırılmış təsisatlarına aid bənzər konvensiyaya uyğun olaraq adətən imtiyaz və immunitetlərin geniş spektrini almış olurlar. Bu təşkilatların yüksək xidmətçilərinin az bir qismi, qəbul edən ölkənin vətəndaşları yaxud rezidentləri olmamaları şərti ilə, diplomatik imtiyaz və immunitetlərin bütün növlərindən istifadə etmək hüququna malik olurlar; bu təşkilatların qalan əməkdaşları məhdud imtiyaz və immunitetlərdən istifadə edirlər. Başqa təşkilatlara gəldikdə isə, imtiyazlar və immunitetlər haqqında məsələlər adətən təşkilatın nizamnaməsinə yaxud, qəbul edən ölkə və beynəlxalq təşkilat arasında, onun bu ölkədə yerləşməsinə qədər bağlanan müqaviləyə daxil edilir. Xüsusi qaydalar belə təşkilatların çoxsaylı olduğu İsveçrədə və ABŞ-da istifadə olunur.
 
===== Səfər edən diplomatik missiya üzvləri =====
Hansısa bir dövlətdə diplomat kimi akkreditə edilməyən, ancaq kvazidiplomatik yaxud nümayəndəlik funksiyaları yerinə yetirən əcnəbi dövlət nümayəndələrinə imtiyazlar və immunitetlər vermək adi hal sayılır. Bu kateqoriyaya rəsmi və ya qeyri-rəsmi görüşə gələn dövlət başçıları, konfranslara yaxud konqreslərə gələn arbitraj məhkəməsinin üzvləri və hökumət nümayəndələri daxildir. Qəbul edən dövlətin razılığı ilə göndərilən belə xüsusi missiyalara imtiyaz və immunitetlərin verilməsi haqqında məsələlərin nizama salınması üçün xüsusi missiyalar haqqında Nyu-York konvensiyası mövcuddur.
 
=== Məhdud imtiyazlar və immunitetlər ===
===== Nümayəndəliyin qeyri diplomatik, xidmət etdiyi ölkənin nümayəndəsi və nə də rezidenti olmayan heyəti =====
Missiyanın inzibati və texniki heyətinin üzvlərinin, eləcə də onların onlarla birlikdə yaşayan ailə üzvlərinin (onların qəbul edən ölkənin vətəndaşları yaxud rezidentləri olmamaları şərti ilə), aşağıdakı güzəşt və imtiyazlara malik olmaq hüquqları var:
''a) diplomatlara verilən bütün immunitetlərə - mülki və inzibati məsuliyyətdən immunitetin xidməti fəaliyyətdən kənarda törədilən hərəkətlərə tətbiq edilməsi istisna edilməklə;
b) bütün diplomatik imtiyazlara, - onların şəxsi baqajlarının yoxlanılmasından azad edilmələri istisna edilməklə.''
Gömrük rüsumlarından azad edilmə onların xidməti fəaliyyət üçün ölkəyə gələn zaman gətirdikləri şeylərlə məhdudlaşdırılır, eləcə də onlar üçüncü ölkədən keçərək xidmət yerinə gedən zaman imtiyazlara və immunitetlərə malik olmurlar, ancaq belə ölkələr onların gedişlərinə mane olmamağa borcludurlar.
Missiyanın xidmətçi heyətinin qəbul edən ölkənin vətəndaşları yaxud rezidentləri olmayan üzvləri onların xidməti fəaliyyətləri dövründə edilən hərəkətlərə görə immunitetə malikdirlər; onların öz xidmətləri müqabilində aldıqları əmək haqlarından vergi və rüsumlar ödəməkdən azaddırlar; qəbul edən ölkənin sosial təminat üzrə tələbləri onlara şamil edilmir, çünki onların öz dövlətlərinin sosial müdafiəsindən istifadə etdikləri nəzərdə tutulur.
Missiyanın diplomatik heyəti üzvlərinin qəbul edən ölkənin vətəndaşları yaxud rezidentləri olmayan şəxsi xidmətçiləri onların öz xidmətləri müqabilində aldıqları əmək haqlarından vergi və rüsumlar ödəməkdən azaddırlar, ancaq qəbul edən ölkənin onlara verməyi gərəkli hesab edə biləcəyindən savayı heç bir başqa imtiyaz və immunitet hüquqları yoxdur; imtiyazların verilməsi elə həyata keçirilməlidir ki, onlar missiyanın funksiyalarını yerinə yetirməsinə əngəl törətməsinlər.
 
 
== Həmçinin bax ==
Sətir 156 ⟶ 31:
== Xarici keçidlər ==
* [https://kayzen.az/blog/diplomat/707/diplomat-pe%C5%9F%C9%99si.html Diplomat peşəsi]
* [https://kayzen.az/blog/diplomatiya/5910/diplomatik-imtiyaz-v%C9%99-immunitet.html Diplomatik imtiyaz və immunitet]
 
{{Diplomatiya}}
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Diplomat"