Qaranlıq enerji: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k 212.47.138.167 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Şöhrət tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teqlər: Geri qaytarma Geri qaytarıldı Mobil redaktə Mobil veb redaktə
k C Mirəli2001 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq 212.47.138.167 tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teqlər: Geri qaytarma Mobil redaktə Mobil veb redaktə Təkmilləşdirilmiş mobil redaktə
Sətir 5:
Bilinən [[fizika]] qanunlarına görə hər hansı bir şəkildə [[hərəkət]]ləndirilən bir [[cisim]] ya [[zaman]]la [[sürət]]i azalaraq dayanır ya da heç bir enerji itkisi yoxdursa, eyni sürətlə [[hərəkət]]inə davam edər. Məsələn, [[Dünya]]da atılan bir cismin sürəti azalır və bir müddət sonra dayanır. Bunun səbəbi Dünyada sürtünmədən və [[cazibə qüvvəsi]]nə görə enerji itkisinə məruz qalmasıdır. Əgər cazibə qüvvəsi və havası olmayan bir məkanda ([[kosmos]]da) eyni cismi atsaq, qarşısına bir maneə çıxana qədər hərəkət edər. Kainat ölçəyində bu maneə kütlə cazibə qüvvəsi gücüdür. Kainatın özü isə bəhs edilən fiziki qanunların əksinə [[Böyük partlayış]]dan bəri genişləyir və zamanla kainatın genişlənmə sürəti də artır.
 
[[Alim|Elm adamları]] bunu kəşf etdiklərində bu sürəti artıran bir enerjinin lazım olduğuna qərar verdilər. Bu enerji ''qaranlıq enerji'' olaraq adlandırılmışdır. Qaranlıq enerjiden ilk bəhs edən elm adamı [[Alan Qut]] kainatın Böyük partlayışdan sonra birdən genişlənməsini sirli bir qaranlıq enerjinin varlığı ilə izah etmişdir ([[1980]]). Daha sonra [[Sol Perlmutter]] və [[Brayan Şmidt]] adlı iki fizik müşahidələri nəticəsində kainatın genişlənmə sürətinin artdığını və bunun kosmosun bir növ daxili gərfinliyigərginliyi deyə biləcəyimiz qaranlıq enerji olduğundan bəhs ediblər ([[1998]]). Tam olaraq həll edilməyən qaranlıq enerji haqqında araşdırmalar hələ də davam edir.
 
== Qaranlıq materiya və qaranlıq enerji ==
Bu iki anlayışdakı ''qaranlıq'' sözü, bunların; nəinki [[maddə]]ylə, [[işıq]]la belə hər hansı bir qarşılıqlı təsirə girməmələrindən iləri gəlir. İşıq görmənin açarıdır, amma bu iki anlayış işıqla qarşılıqlı təsiri olmadığı üçün görünmürlər. Böyük partlayışdan sonra hər halda ilk 5 milyard il qaranlıq materiyanın cazibə qüvvəsi kainatın hakimi ikən sonrasında qaranlıq enerji kainatın mütləq hakimi mövqeyinə yüksəlmiş bunun nəticəsi olaraq kainat hər keçən gün artan bir sürətlə böyüyür. Bildiyimiz mənada maddi qanunlar bilinən kainatın sadəcə 5 %-i ilə əlaqəlidir. Geriyə qalan 95 %-ni hələ də bizim üçün tapmacadır. Son müşahidələr nəticəsində kainatın 23 %-nin qaranlıq materiya, 72 %-nin isə qaranlıq enerjiden ibarət olduğu zənn edilir.
 
Əslində qaranlıq enerji anlayışını ilk dəfə [[Albert Eynşteyn]] ortaya çıxartmışdırçıxarmışdır. Kəşf etdiyi [[nisbilik nəzəriyyəsi]]nə görə formullarını istifadə edərək kainatın əsla sabit həcmdə qala bilməyəcəyini, genişləyəcəyini və/və ya çökəcəyini hesablamışdır. Ancaq [[Edvin Habbl]]ın kainatın həmişə genişləndiyi isbatıyla tapmış olduğu bu yeni enerjiyə ''mənasız enerji'' demiş, özü də əslində [[formul]]ları- ilə isbat etdiyi qaranlıq enerjiyə əhəmiyyət verməmişdir.
 
== Alternativ görüşlər ==