Kimyəvi element: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k 212.47.136.158 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Zakirshikhli tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teqlər: Geri qaytarma SWViewer [1.4]
k Əlaqəsiz məzmun
Sətir 6:
Dövri sistem cədvəlini 1 mart 1869-cu ildə rus alimi [[Dmitri Mendeleyev|D.İ.Mendeleyev]] tərtib etmişdir. Həmin cədvəldə cəmi 63 element mövcud idi. Mendeleyev elementləri atom kütlələrinin artması sırası ilə yerləşdirərək dövri qanunu belə ifadə etmişdir: Kimyəvi elementlərin və onların əmələ gətirdiyi kimyəvi birləşmələrin forma və xassələri atom kütlələrinin artmasından dövri surətdə asılıdır. Mendeleyev bəzi hallarda bu qanundan kənara çıxaraq elementlərin cədvəldə yerini onların atom kütlələrinin artması ardıcıllığına deyil, xassələrinin qanunauyğun dəyişməsinə görə müəyyən etmişdir. Daha sonra 1913-cü ildə ingilis alimi Mozli müəyyən etmişdir ki, elementlərin xassələri onların atom kütlələrinin artması ilə deyil, nüvələrinin yükü ilə bilavasitə müəyyən olunur. Dövri qanunun müasir ifadəsi belədir: Kimyəvi elementlərin və onların əmələ gətirdiyi birləşmələrin forma və xassələri atom yükündən dövri surətdə asılıdır.
 
Bəzi kimyəvi elementlər [[yer qabığı]]nda geniş yayılmışdır. Elementlərin yer qabığında yayılması miqdarının tədqiqi ilə ilk dəfə amerika alimi Klark məşğul olmuşdur. O, 50-yə qədər elementin yer qabığında yayılmasını faizlə hesablamışdır.  Elementlərin yer qabığında yayılma xarakteri və qanunauyğunluqları ilə [[geokimya]] elmi məşğul olur. Yer qabığında ən geniş yayılmış element oksigendir və kütləcə yarısını təkcə o təşkil edir. Ümumiyyətlə yer qabığında ən çox yayılmış elementlər bunlardır: O - 49,1%, Si - 26,0%, Al - 7,5%, Fe - 4,2%, Ca - 3,2%, Na - 2,4%, K - 2,3%, Mg - 2,3%, H - 1,0%, Ti - 0,9%. Kimyəvi elementlərin bir qrupu ümumi ad ilə "Nadir elementlər" adlandırılır. Nadir element dedikdə, yer qabığında miqdarı adi elementlərdən xeyli az olan və xassələrinin lazımi dərəcədə öyrənilməməsi ilə əlaqədar olaraq, tətbiqi məhdud çərçivədə olan elementlər nəzərdə tutulur: Li, Be, Ga, Ge, V, Se, Re, Rb, Sr, Sc, Kr, Nb, Te, Cs, İn, Hf, Ta, Y, Tl, La və lantanoidlər. Nadir elementlərin siyahısı sabit qalmayaraq tədricən dəyişir, yəni istehsalı və tətbiqi genişləndikcə onlar adi elementlər qrupuna keçir. Elementlərin canlı orqanizmdə yayılma xarakterinin öyrənilməsi ilə [[biokimya]] məşğul olur. İndiyə kimi canlı orqanizmdə 70-dən artıq elementin mövcudluğu müəyyən edilmişdir. Orqanizmdə O, C, H və N daha çox yayılmışdır. Bu dörd elementin orqanizmdə atomlarının miqdar faizi belədir: H- 63%, O- 25,5%, C- 9,5%, N- 2%.<br />
 
Hidrogen-H(haş)
Oksigen-O(O)
Karbon-C(Se)
Azot-N(En)
Flüor-F(Flüor)
Yod-J(yod)
Brom-Br(Brom)
Silisium-Si(silisium)
Barium-Ba(barium)
Xlor-Cl(Xlor)
Manqan-Mn(manqan)
Sink-Zn(Sink)
Natrium-Na(Natrium)
Kalium-K
Kalsium-Ca
Maqnezium-Mg
Alüminium-Al
Dəmir-Fe(Ferrum)
Mis-Cu(Kuprum)
Gümüş-Ag(argentium)
Kükürd-S(Es)
Qurğuşun-Pb(Qurğuşun)
Civə-Hg(Civə)
Qızıl-Au(Qızıl)
Fosfor-P(Pe)
 
<br />
== Elementlərin xassələri ==
[[Şəkil:Mendeleyevin qısa dövri cədvəli.jpg|400px|thumbnail|[[Dmitri Mendeleyev|D.İ.Mendeleyevin]] tərtib etdiyi dövri cədvəlin qısa variantı]]