Şərq peripatetizmi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 4:
Antik [[Yunan fəlsəfəsi|Yunan]] [[Roma fəlsəfəsi]]nin islam dünyasına tərcümə edilərək yayılmasından sonra Şərq dünyasında doğan fəlsəfə məktəbinin adıdır. [[Şərq]]in ən böyük dahi filosofları məhz bu fəlsəfə məktəbinə məxsusdur. Onlardan [[Fərabi]], [[İbn Sina]], [[İbn Rüşd]], [[İbn Misqəveyh]] [[Fəxrəddin Razi]] və s.-lərinin adlarını şəkmək mümkündür. Bəhmənyar adı ilə tanınan Azərbaycanlı məşhur filosof [[Bəhmənyar|Əbülhəsən Mərzuban Bəhmənyar Azərbaycani]] İbn Sinanın şagirdi olmuş və Şərq peripatetizmini davam və inkişaf etdirmişdir.
Cərəyan antik dünyanın filosofu, böyük zəka sahibi, elmlərin ilk təsnifatının müəllifi yunanlı [[Aristotel|Aristoteli]]n Afrikada təşkil etdiyi fəlsəfi məktəbin adından götürülmüşdür. Bu termin [[Aristotel]]in təlim - tədris metodikası ilə bilavasitə bağlı olub, fərqli bir tədris üsulunu özündə əks etdirir. Belə ki, [[Aristotel]] öz tələbələrinə dərs keçərkən piyada gəzintiyə geniş yer verərmiş. Piyada gəzinti zamanı tələbələrinə dərs keçən filosofun tədris üsulu yunan dilində peripatetikos adlanırdı. Sonradan filosofun tələbələri və onun fəlsəfi irsini davam etdirən filosoflar bu nəzəri sistemi mənimsəyib daha da inkişaf etdirərək peripatetizm fəlsəfi məktəbini formalaşdırmış oldular. Bu fəlsəfi məktəbin baniləri birmənalı olaraq [[Platon]] və [[Aristotel]] hesab olunur. Daha sonralar dünya fəlsəfi aorasında öz yerini tutan bu zəngin fəlsəfə məktəbinə dünyanın hər yerindən filosoflar öz münasibətini bildirmiş, bu fəlsəfi üsulu və Aristotelin məşhur katerqoriyalar sistemini düzgün fəlsəfi metodika saymışlar. Eləcə də Şərq dünyasında Məşşailik adı altında tanınan Şərq peripatetizminin tərkib hissəsi olaraq azərbaycanlı filosoflar da bu zəngin fəlsəfə məktəbinə öz töhfələrini vermişlər. Şərq dünyasında [[İbn Sina]], dünyada isə daha çox ''Avisenna'' adı ilə məşhur olan dahi alimin tələbəsi böyük [[Bəhmənyar Azərbaycani]] Şərq peripatetik filosofları cərgəsində özünəməxsus yerə və rola malik olan filosofdur. Şərq peripatetikləri Aristotelin elmlərin təsnifatı nəzəriyyəsinə əsaslanaraq öz sələflərindən aldıqları fəlsəfəni nəzəri və əməli olmaqla iki hissəyə bölürdülər. Birinci hissəyə metafizika, təbiiyyat və riyaziyyat , ikinci hissəyə isə etika, mənzil-məişət məsələləri və siyasət daxil adilirdi. Məntiqə gəldikdə
Şərq peripatetizmi İbn Sinanın və onun şagirdlərinin əsərlərində özünün dolğun , mükəmməl ifadəsini tapmışdır. Metafizika peripatetizmin sistemində mühüm yer tutduğundan orta əsrlərdə filosofları qruplara bölərkən Şərq peripatetiklərini metafizik filosoflar kimi səciyyələndirmişlər. O dövr filosoflarının və fəlsəfə tarixçilərinin əsərlərində metafizika mütləq varlıq haqqında elm kimi təqdim edilir, İbn Sina metafizikanın ali elm adlandırıldığını qeyd edərkən göstərir ki, burada araşdırılan şeylərin mövcudluğu hissi onların materiyası ilə bağlı deyildir. Belə ki, onları materiyasız və harakətsiz təsəvvürə gətirirlər, məsələn , əql, varlıq, vəhdət , səbəbiyyət, səbəb əlaqəsi və s. İbn Sina öz fikrini aydınlaşdıraraq yazır ki, metafizika materiyaya və hərəkətə zəruri surətdə ehtiyac duymayan şeylərin xarakterini dərk edir. Həm də o şeylərdən bəziləri materiya ilə bağlı ola bilməz, məsələn , əql və mütləq gerçəklik , bəziləri isə materiya və hərəkət ilə birləşə bilər, ancaq bu, zəruri olaraq onların təbiətindən irəli gəlmir, məsələn, səbəbiyyət – cisimdə də ola bilər, əql keyfiyyətində də ola bilər. İbn Sinanın fikrincə, ali elmin mövzusu ayrı-ayrı şeylər deyil, məhz mütləq varlıqdır.
| |||