Yerin tarixi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Teq: Əllə geri qaytarma |
|||
Sətir 271:
Yurada epikontinental dənizlərin həm [[Ekvator|ekvatorda]], həm də mülayim en dairələrində geniş yayılması ilə rütubətli iqlim şəraiti üstünlük təşkil edirdi. Deməli, bitkilərlə sıx örtülmüş çoxlu bataqlıq sahilyanı düzənliklər və nohurlar var idi. Bu cəhətdən yura dövrü Karbon dövrünü xatırladırdı. Yurada da məhv olmuş bitki kütləsinin toplanması, kömürə çevrilməsi baş vermişdir. Yerin kömür ehtiyatlarının 16 %-dən çoxu məhz yura dövründə əmələ gəlmişdir. Kan-Açinsk və [[İrkutsk vilayəti|İrkutsk]] hövzələrinin, [[Gürcüstan|Gürcüstanda]] Tkvibuli və Tkvarçeli yataqlarının kömür ehtiyatları həmin dövrə məxsusdur. Yurada mülayim meşə zolağında [[Çılpaqtoxumlular|çılpaqtoxumlulardan]] çekanovsilər yayılmışdır.Yarpaqları bütöv lövhə formalı deyil, ancaq [[İynəyarpaqlılar (sinif)|iynəyarpaqlılar]] kimi də deyildi, xırda doğranmış əriştəni xatırladırdı.
Ən iri bitkiyeyən [[dinozavrlar]] idi. Onlardan brontozavr - ölçülərinə və çəkisinə görə bütün dövrlərdə yaşamış yerüstü dördayaqlılar içərisində rekord yer tuturdu. O, uzun, əyilən boynu üstündəki başını 4-cü mərtəbənin pəncərəsindən soxub 1-ci mərtəbənin giriş qapısını içəridən aça bilərdi.<ref name="GSP10">{{cite book|last=Paul|first=Gregory S.|title=Princeton Field Guide to Dinosaurs|url=https://archive.org/details/princetonfieldgu0000paul|url-access=registration|year=2010|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-13720-9}}</ref> Yurada su ətrafında gəzən sürünənlərdən başqa, tam mənada üzən və suya baş vuranlardan ilk növbədə [[İxtiozavrlar|ixtiozavrları]] misal göstərmək olar. Onlar hələ [[Trias dövrü|triasda]] əmələ gəlmiş, lakin yurada sayları olduqca çoxalmış və hər yerdə yayılmışdı. İxtiozavrlar su həyatına o qədər uyğunlaşmışdı ki, digər adi sürünənlər kimi sudan çıxıb yumurtalarını sahildə basdıra bilmirdi.{{Sitat qutusu
|quote = ARXEOPTERKS - İLK QUŞ DEYİL.
XX əsrin sonuna yaxın quşu xatırladan lələklərə, lakin ikiayaqlı kiçik dinozavrda olduğu kimi, dişlərə, caynaqlara və skeletə malik, qeyri-adi canlının - "qədim qanadlının" - arxeopteriksin artıq yeddi ədəd skeleti aşkar edilmişdir. Bəziləri onu dinozavrlar və həqiqi quşlar arasında zəncirin keçid halqası hesab edir. Digərləri isə arxeopteriksi lələkli heyvanların təbaşir dövrünün sonunda qırılmış xüsusi qrupun - enansiornislərin (əksquşlar) başlanğıcı sayır. Əksquşların kərtənkələ kimi quyruğu və adətən, dişləri vardı. Mezozoy erasının sonunda nəinki həqiq və ıksquşların, hətta bəzi dinozavrlar lələklərlə örtülü olmuşdur
|source =
|width = 50%
|fontsize = 100%
|align = right
|bgcolor =LightGreen
}}
Yalnız su olan sahələrdə deyil, quruda da sürünənlər yura dövründə təbiətin tam ağasına çevrilmişdir. Həm də havada artıq çoxdan həşəratlar uçurdu və deməli, orada artıq qida axtarmaq mümkün idi. Reptiliyalar həşəratları ovlamaq üçün əvvəlcə bir budaqdan digərinə tullanırdılar. Sonradan qanadlarının köməyilə enib-qalxmağa öyrənirdilər. Sonda isə uçmağa başladılar. İlk "qanad çalanlar" - ''ramforinxlər'' və ''pterodaktillər'' oldu.
| |||