Xəlitə: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 1:
[[Şəkil:Jug Egypt Louvre OA7436.jpg|miniatur|thumb|14-cü əsrə aid bürünc xəlitəsindən hazırlanmış su qabı (Misir)]]
'''Xəlitə''' iki və daha artıq metallardan alınmış, metal xassəli makroskopik bircinsli sistemdir. Xəlitələr əsas elementin adı ilə adlanır (məsələn: [[dəmir]] xəlitəsi, [[çuqun]] xəlitəsi, [[alüminium]] xəlitəsi və s.). Xəlitəyə daxil edilən elementlərə legirləyicilər, prosesə isə [[legirləmə]] deyilir.
== Alınması ==
Xəlitələr iki üsulla alınır:
1. Metallarla birlikdə əridilərək qarışdırılır və soyudulur
2. Metal tozlarının qarışığı yüksək təzyiq və temperaturda bişirilir (tozvari metallurgiya üsulu).
== Quruluşu ==
Sətir 7 ⟶ 13:
Xəlitələrin strukturunu və xassələrini dəyişmək mümkündür. Müxtəlif növ emal üsullarının köməyi ilə deformasiya və digər təsirlərə məruz qalan xəlitə strukturlu materialda, tökmədən sonra yaranmış iri kristallar xırdalanır və daha narın tərkib əmələ gəlir. Bu zaman lifli strukturların yaranması da mümkündür. Termiki emal zamanı xəlitələrin fiziki mexaniki xassələri dəyişilir. Qızdırılıma temperaturu və soyudulma sürəti yeni xassələrin yaranmasında böyük rol oynayır.
Xəlitələr tətbiq sahəsindən asılı olaraq sinifləşdirilirlər. Konstruksiya xəlitələri [[maşın hissələri]]nin, tikinti konstruksiyalarının və digər qurğuların hazırlanmasında tətbiq tapır. Bu xəlitələrin yüksək möhkəmliyi, zərbə özlülüyü, yorulmaya qarşı davamlığı, dinamik və zərbə yükləmələrinə qarşı davamlığı maşınların etibarlı və uzunömürlü işləməsi üçün əhəmiyyətli rol oynayır. Maşınqayırmada tətbiq olunan xəlitələrin əsasını [[polad]] və [[çuqun]], [[aviasiya]] və [[avtomobilqayırma]]da [[alüminium]] və [[titan]] təşkil edirlər. Alət xəlitələrindən ölçmə alətləri və [[metalkəsən alətlər]] hazırlanır. Sürtünən səthlərdə yaranan yeyilməni və onun hissələrin uzunömürlülüyünə təsirini azaltmaq üçün [[tribotexnika|tribotexniki]] xəlitələrdən istifadə olunur. Yeyilməyə qarşı işlənən xəlitələr çuqun və Pb, Sn, Yn və ya Al elementlərinin qarışığından ibarət olur. Son zamanlar Ti əsaslı [[forma yaddaşlı xəlitələr|forma yaddaşına malik xəlitələr]] də işlənib tətbiq olunmaqdadır. Bu xəlitələr dəfələrlə deformasiya olunmalarına baxmayaraq, qızdırıldıqda öz əvvəlki formasını alır.
Xəlitələr təyinatına görə bölünürlər: ''konstruksiya, alət və xüsusi''.
Sətir 25 ⟶ 31:
**[[pobedit]]
Texnikada 5000-dən çox xəlitə tətbiq olunur. Onları aşağıdakı əlamətlərə görə təsnif edirlər: komponentlərin sayına görə (ikili, üçlü və s.), quruluşuna görə (homogen və heterogen), xarakter xüsusiyyətlərinə görə (çətinəriyən, paslanmayan və s.), xəlitənin əsasını təşkil edən metala görə (qara, əlvan ) və s.
== Mənbə ==
*Лахтин Ю.М.. Металловедение и термическая обработка металлов. Учебник для вузов. — 3-е. — Москва: Металлургия, 1983. — 360 с
| |||