Dismenoreya: Redaktələr arasındakı fərq

[[Ağrı]]lı aybaşılar olaraq da bilinən '''Dismenoreya''' [[menstruasiya]] (aybaşı) zamanı ortaya çıxan [[simptom]]ları ifadə edir.Birincili və ikincili dismenoreya ayırd edilir. Aybaşı ağrıları [[Ginekologiya|ginekoloji]] diaqnostika üçün böyük önəm kəsb edir.<ref>[[Serban-Dan Costa]]: ''Die Gynäkologie'', Springer, 2006, S. 304, ISBN 3-540-25664-4, [http://books.google.de/books?id=Hyrn7UjT4t8C&pg=PA304&dq=Menstruationsbeschwerden+Gyn%C3%A4kologie&hl=de&ei=hjJcTdTaLcGA4Qb52fWEDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CF0Q6AEwBQ#v=onepage&q=Menstruationsbeschwerden&f=false hier online]</ref>

Birincili dismenoreya adətən [[menarxe]]dən (ilk menstruasiyadan) sonra başlayır və bəzən [[menopauza]]ya qədər davam edir. Menstural ağrı bədənin öz ağrı xəbərçiləri olan və [[Uşaqlıq (anatomiya)|uterus]]un (uşaqlığın) [[selikli qişa]]sının rəddedilməsi zamanı uşaqlıq əzələlərinin yığılmasına səbəb olan [[prostaqlandinlər]] tərəfindən əmələ gəlir. Bu əzələ spazmı uşaqlığın zəif qan təchizatına səbəb olur, bu da ağrını əmələ gətirir. [[Emosional gərginlik|Emosional narahatlıq]] və [[stress]] simptomları ağırlaşdıra bilər.<ref>W. Dick ''Die psychische Form der Dysmenorrhoe und deren hypnotische Behandlung'', 1924 [http://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2FBF01693587 online]</ref><ref>Pierre E. Frevert, ''Psychosomatische Aspekte der Gynäkologie und Geburtshilfe'', 2009 [http://www.pierre-frevert.de/pdf/Scriptx09-05-Gyn.pdf online] (PDF; 173&nbsp; kB).</ref> Birincili dismenoreyada menstruasiyanın özü ağrının səbəbidir. Xüsusilə çox arıq qadınlar menstruasiya dövrünün özəlliklə ilk bir neçə ilində qasıqüstü nahiyədə ağrı, [[baş ağrısı]] və halsızlıqdan əziyyət çəkirlər. Ağrı [[ürəkbulanma]]sı, şişkinlik hissi, [[qusma]] və [[ishal]]la da müşayiət oluna bilər.

İkincili dismenoreya üzvi dəyişikliklər, keçirilmiş və ya mövcud ginekoloji xəstəliklərin nəticəsində yaranır. [[Endometrioz]], [[leomioma]], [[yumurtalıq kistası]], [[adenomioz]], çanaq infeksiyaları kimi ginekoloji xəstəliklərlə yanaşı mexaniki [[kontraseptiv]]lərin (intrauterin cihaz, diafraqma) istifadəsi fonunda yarana bilər.

Şiddətli aybaşı ağrısı zamanı ilk növbədə ginekoloq tərəfindən üzvi xəstəliklər istisna edilməlidir.

* [[QSİƏP]] -— [[Nurofen (forte)|İbuprofen]], [[naproksen]] kimi qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərman maddələri birincili dismenoreya zamanı ağrıkəsici kimi istifadə edilə bilər.<ref name=":marjoribanks2015">{{cite journal | vauthors = Marjoribanks J, Ayeleke RO, Farquhar C, Proctor M | title = Nonsteroidal anti-inflammatory drugs for dysmenorrhoea | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 7 | pages = CD001751 | date = July 2015 | pmid = 26224322 | doi = 10.1002/14651858.CD001751.pub3 | pmc = 6953236 }}</ref> Yan təsirlərinə ürəkbulanma, [[dispepsiya]], ishal, daimi istifadə hallarında [[mədə xorası]] aiddir.<ref name=Rossi2006>Rossi S, editor. [[Australian Medicines Handbook]] 2006. Adelaide: Australian Medicines Handbook; 2006. {{ISBN|0-9757919-2-3}}</ref><ref name=":marjoribanks2015" />

* Hormonal doğuş nəzarəti -— oral kontraseptivlər birincili dismenoreya simptomlarını yaxşılaşdırır. Antiestrogen effekti təmin etmək üçün 6 ay müddətində [[Hipotalamus|rilizinq hormonlar]]ın aqonistləri təyin edilə bilər.<ref name="Archer 2006">{{cite journal | vauthors = Archer DF | title = Menstrual-cycle-related symptoms: a review of the rationale for continuous use of oral contraceptives | journal = Contraception | volume = 74 | issue = 5 | pages = 359–66 | date = November 2006 | pmid = 17046376 | doi = 10.1016/j.contraception.2006.06.003 }}</ref><ref name="Harel 2006">{{cite journal | vauthors = Harel Z | title = Dysmenorrhea in adolescents and young adults: etiology and management | journal = Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology | volume = 19 | issue = 6 | pages = 363–71 | date = December 2006 | pmid = 17174824 | doi = 10.1016/j.jpag.2006.09.001 }}</ref>

* İstilik -— İlıq duş qəbulu, qasıq nahiyəsinə isti su şüşəsinin tətbiqi, intravaginal istilik terapiyası uşaqlıq əzələlərindəki spazmı azaltmağa kömək edir.

* [[Maqnezium]] -— qoz, buğda toxumu, paxlalılar orqanizmdə maqnezium səviyyəsini artıraraq spazmların qarşısını alır.<ref name=mag2017>{{cite journal |vauthors=Parazzini F, Di Martino M, Pellegrino P|title=Magnesium in the gynecological practice: a literature review. |journal=Magnes Res |volume=30 |issue=1 |pages=1–7 |date=2017 |pmid= 28392498 |doi=10.1684/mrh.2017.0419}}</ref>

* [[Dəmir]] -— aybaşından bir neçə gün əvvəl və aybaşı zamanı dəmir qəbulunun müvəqqəti artırılması qan əmələgəlmə prosesini intensivləşdirir, beləliklə qısamüddətli [[Anemiya|qanazlığı]] səbəbindən yaranan yorğunluq, halsızlıq kimi simptomları aradan qaldırır.

* [[Çobanyastığı]] çiçəkləri (Matricaria recutita), [[Gicitkən]] (Urtica), [[Novruzçiçəyi]] ( Primula), [[Boymadərən]] (Achillea), [[Xanım mantiyası]] (Alchemilla mollis), [[Dərman limonotu]] (Melissa officinalis), [[Əyri rus alçası]] (Ribes grossularia) kimi dərman bitkiləri aybaşı ağrılarını yüngülləşdirməyə kömək edir.<ref>Hildegard Hofmann, Christine Geist (Hrsg.): ''Geburtshilfe und Frauenheilkunde: Lehrbuch für Gesundheitsberufe'', Verlag Walter de Gruyter, 1998, S. 200</ref><ref>Ursel Bühring, ''Praxis-Lehrbuch Heilpflanzenkunde: Grundlagen – Anwendung – Therapie'', Georg Thieme Verlag, 2014, Abschnitte 29.2.2.8, 20.6.2.5, 29.2.6.5 und andere</ref>

* [[Yoga]], [[meditasiya]], [[gimnastika]] kimi rahatlama texnikaları aybaşı spazmlarını yüngülləşdirə bilər. Ayağın iç tərəfində, dizin aşağısında əl genişliyində [[Refleks|resfleks]] sahəsi mövcuddur. Gün ərzində bir-neçə dəfə bu nahiyəyə basmaqla ağır qanama və spazmları azaltmaq mümkündür. Bu metodların təsiri isbat edilməmişdir.<ref>Lee et al. J Pain Symptom Manage. 2011 Apr 29.</ref><ref>Gharloghi et al. Patient Prefer Adherence. 2012;6:137-142137–142.</ref>

* [[HipomenoreyaHipermenoreya]] - — aybaşı qanamasının azhəddindən miqdardaçox olması;.