Vikipediya

Osmanlı imperiyası: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k Aybeg tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq InternetArchiveBot tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teqlər: Geri qaytarma Geri qaytarıldı Mobil redaktə Mobil veb redaktə Təkmilləşdirilmiş mobil redaktə
C Mirəli2001 (müzakirə) tərəfindən edilmiş 5911051 dəyişikliyi geri qaytarıldı.
Teq: Geri qaytarma
Sətir 1:
{{Tarixi dövlət
| adı = ( Devlet-i -Aliyy-e Osmaniye ) Avropada bilinən adıyla – Ottoman Empire – Osmanlı İmperiyasıimperiyası
| orijinal_adı = دولت عالیه عثمانیه <br />Devlet-i Aliyye-i OsmaniyeOsmâniyye<br />Osmanlı İmparatorluğu
| statusu = İmperiya
| bayrağı = Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg
Sətir 60:
}}
 
'''Osmanlı dövləti''' və ya '''Osmanlı İmperiyasıimperiyası'''<ref>İmperiyanın digər adları: "Âl-i Osman"; "Devlet-i Âliye", "Devlet-i Ebed-Müddet", "Memâlik-i Mahrûse" veya "Memâlik-i Mahrûse-i Osmanî" Mənbə: [http://www.lahana.org/blog/rumi.htm Prf. Salih Özbaran: Bir başqa Osmanlı kimliği Rumilik] {{Vebarxiv
| url = https://web.archive.org/web/20130224034410/http://www.lahana.org/blog/rumi.htm
| date = 2013-02-24
}}</ref> ([[Osmanlı Türkcəsitürkcəsi|Osmanlı türkcəsində]]: '''دولت عالیه عثمانیه''', '''Devlet-i ÂliyyeAliyye-i Osmaniyye'Osmâniyye'',<ref name="OsmanlıDevleti-1">[http://www.twareekh.com/images/upload/aboutus/ottmani10liras1334F-.jpg Üzerinde Arapça yazı bulunan bir Osmanlı parası]</ref> [[Türk dili|Türkcədə]]: '''Osmanlı Devleti''' və ya '''Osmanlı İmparatorluğu''') — [[oğuz türkləri]]ndən biri olan [[I Osman|Osman bəyin]] qurduğu [[Osmanlı sülaləsi]]nin hakimiyyəti altında yer tutmuş çoxmillətli [[Sünnilər|sünni müsəlman]] dövlət. 1922-ci ildə səltənətin qaldırılması və monarxiyadan respublikaya keçidin rəsmiləşməsindən sonra Türkiyə dövlətinin tarixində Osmanlı dönəmi bitmiş, dövlət mövcudiyyətinə cümhuriyyət olaraq davam etmişdir.
 
Əsası 1299-cu ildə müasir [[Türkiyə]]nin [[Biləcik ili|Biləcik vilayətinin]] [[Söğüt|Söyüdlü]] şəhərində [[I Osman|Osman bəy]] tərəfindən Osmanoğulları Bəyliyi kimi qoyulmuşdur. Osmanlı dövləti tarixdə məşhur [[Bizans İmperiyası]]na son qoyaraq onun paytaxtı [[Konstantinopol]]u ələ keçirmiş və öz paytaxtına çevirmişdir. Konstantinopolun adı dəyişdirilmiş və İstanbul adı verilmişdir. XVII əsrdə özünün ən qüdrətli dövrünü yaşayan dövlət üç qitəyə yayılmışdır. Dövlət ən geniş sərhədlərinə 1683-cü ildə — II Vyana mühasirəsinədək davam etmişdir. Bu zaman Osmanlı imperiyası Avropada Macarıstandan Anapaya, Asiyada Kiçik Asiyadan İraq, Azərbaycan və Cənubi Azərbaycanı əhatə etmişdir. Afrika qitəsində Şimali Əlcəzair, Liviya (Trablusqarp), Misir və Somali Osmanlı tabeçiliyinə keçmişdir.
Sətir 72:
Osmanlı islam dövləti idi və özünü elə də tanıyırdı.<ref>Нации и национализм на мусульманском Востоке / Отв. ред. В. Я. Белокреницкий, Н. Ю. Ульченко; Институт востоковедения РАН. — М.:ИВ РАН, 2015. — 488 с.</ref> Türk tarixçisi [[Xəlil İnalcık]] qeyd edir ki Osmanlının kimliyi qeyriadi idi və o türk dövləti deyildi.<ref name=":0">F. Aslı Ergul, "The Ottoman İdentity: Turkish, Muslim or Rum?", p. 642</ref> Osmanlı İmperiyası öz siyasi sahəsindəki yüzlərlə xalqı əhatə edirdi və genişləndikcə hökmdarlar və idarə edənlər iki fərqli təbəqə oldular. Bütün kosmopolit dairələr Osmanlı sinfini təşkil edirdi; [[Anadolu türkləri|türk]] əhalisi isə türk sinfini. İki sinif bir-birini bəyənmirdi. Osmanlı təbəqəsi özünü ''"hakim xalq" (millet-i hakime)'' kimi görürdü və türklərə tabe olanları ''"aşağı xalq" (millet-i mahkure)'' kimi qəbul edirdi. Osmanlılar həmişə [[Anadolu türkləri|türklərə]] ''"eşşək türklər"'' deyirdilər; bir məmur şəhərə gələndə hamı qaçmağa çalışırdı, çünki Osmanlılar gəlirdi.<ref>F. Aslı Ergul, "The Ottoman İdentity: Turkish, Muslim or Rum?", p. 636–637</ref> İmperiya quruluşunun formalaşması prosesində türkman köçəriləri dövlətin qurucuları olsalar da, Osmanlının onlara münasibəti pisləşdi. [[XVI əsr|XVI-cı əsrdə]] Osmanlının türk xarakteri daha güclü olan sünni-islam xarakteri tərəfindən yox edildi və dövlətin ərazisi [[XX əsr|XX-ci əsrə]] qədər ərəb-fars mədəniyyətinin hegemonluğu altına düşdü<ref>Y. Arslantaş, "Depicting the Other: Qizilbash Image in the 16th Century Ottoman Historiography", p. 113</ref>.
 
Fars mədəniyyətinin və [[farslar]]ın nüfuzu və təsiri Osmanlının mədəni və intellektual həyatında çox güclü idi. Məsələn Sultan [[II Mehmed]] [[fars dili]]nə və ədəbiyyatına olan sevgisini qeyd edirdi və buna görə də ən böyük vəzifələrə [[farslar]]ı təyin edirdi, bu isə, [[Anadolu türkləri|türklər]] arasında paxıllığa səbəb olurdu<ref>Stephen F. Dale, "The Muslim Empires of the Ottomans, Safavids, and Mughals", p. 15</ref>. [[Fars dili|Farsca]] oxuma və yazmağı bilmək çox vacib idi. Onsuz ali qanunverici, dini və inzibati dairələrdə savadlı insan üçün çətin idi<ref>Stephen P. Blake, "Time in Early Modern Islam", p. 46</ref>. [[XVI əsr|XVI-cı əsr]] ərzində Osmanlılar özlərini [[Sasanilər imperiyası|Sasani]] mənşəyi ilə bağlayırdılar. Osmanlı müəllifləri isə sultanları tərifləmək üçün onları ''"[[Şahnamə]]"'' əsərindən olan fars hökmdarları Firudin, Cəm, Dara, Xosrov və başqaları ilə müqayisə edirdilər<ref>Shahnama studies II. The reception of Firdausi’s Shahnama, p. 176</ref><ref name=":1">Y. Arslantaş, "Depicting the Other: Qizilbash Image in the 16th Century Ottoman Historiography", p. 53</ref>. Bundan əlavə müəlliflər Osmanlını ''"[[Şahnamə]]"''-də olan [[Böyük İran|İran]], [[Səfəvilər]]i isə [[Turan]] kimi təqdim edirdilər. Hətta Sultan [[I Səlim]] belə Şah [[Şah İsmayıl Xətai|I İsmayıla]] [[1514]]-cü ilin aprelində yazdığı məktubunda özünü fars hökmdarları olan Keyxosrov və Dara ilə müqayisə edirdi, öz rəqibi İsmayılı isə türk hökmdarı Əfrəsiyabla. Bunun səbəbi OsmanlıyıOsmanlını Qədim İranın varisi, [[Səfəvilər]]i isə bölgənin işğalçıları kimi təqdim etmək idi<ref name=":1" /><ref>Edward G. Browne, "A Literary History of Persia", vol. 4, p. 13</ref>
 
Osmanlılar dini nüfuzlarından bəhs etmək istədikdə ''"Memalik-i İslam"''-ı istifadə edirdilər; Osmanlı xanədanını göstərmək üçün ''"Al-i Osman"''-dan istifadə edirdilər; ya da coğrafi baxımdan bir dövlətin təyin edilməsi tələb olunduqda, [[Roma imperiyası]]ndan miras qaldıqları əraziləri təyin edib ''"Memalik-i Rum"'' deyirdilər. Şərq sakinləri ümumiyyətlə Osmanlıları ''"Rum"'' olaraq qəbul edirdilər. Avropalılar isə Osmanlı imperiyasını Türkiyə adlandırırdılar. Amma imperiyaçı Osmanlı cəmiyyətində ''"Türk"'' ifadəsi nadir hallarda işlənilirdi və yalnız kifayət qədər təhqiramiz bir mənada, Anadolu kəndlərindən bir köçəri türkmanı, daha doğrusu cahil və kirli bir türk kəndlisini istinad etmək üçün. İstanbuldan olan bir Osmanlı bəyini türk adlandırmaq onu təhqir etmək demək idi.<ref>F. Aslı Ergul, "The Ottoman İdentity: Turkish, Muslim or Rum?", p. 641–642</ref> Osmanlı sultanları [[XVIII əsr|XVIII-ci əsrə]] qədər romalı kimliklərinin əsasında<ref name=":0" /> ''"sezarların sezarı"'' titulu daşıyırdı.<ref>C. Imber, "The Ottoman Empire, 1300–1650", p. 125</ref> [[Bizans imperiyası|Bizansın]] fəthindən sonra Osmanlı padşahları sənədlərdə orta əsr [[serb dili]]ndə ''"çar, veliki çar"'' kimi titullardan istifadə edirdilər. [[Osmanlı ədəbiyyatı|Osmanlı şairləri]] padişahlarını ''"[[Roma imperiyası|Roma]] Sezarları" (Kayser-i Rum)'', tarixçiləri isə ''"Sezar hökmdarlığının varisi"'' olaraq tərifləyirlərdi. [[Yunan dili]]ndəki məktublarında [[II Bəyazid]] özünü ''"Basilius Basileon"'' və ya ''"Magistus basileum"'' adlandırırdı. [[Sultan Süleyman Qanuni]] bir məktubda özünü ''"[[Roma imperiyası|Roma]] Sezarı"'' kimi təqdim edir. Osmanlı hökmdarlarının məktublarında titulların uzun bir siyahısında birinci yeri tutan, ''"dövrü idarə edən Sezar"'', ''"Sezar"'' və ''"Cəmşid taxtının varisi"'' kimi başlıqlar, tək dünya dövlətinə iddialarından bəhs edir. Osmanlılar fövqəladə hallara görə yeni güclənən Avropa dövlətlərinin hökmdarlarının sezar titulunu tanımaq məcburiyyətində qaldılar.<ref>"Türk İslam Ansiklopedisi"</ref>
 
Türk tarixçisi [[İlbər Ortaylı]] OsmanlıyıOsmanlını ''"Müsəlman Rumu[[Roma imperiyası|Roma]]"'' adlandırır. O qeyd edir ki, [[Yaxın Şərq]]də və [[Aralıq dənizi]] bölgəsində Osmanlı [[Roma imperiyası]]na bənzər yeganə dövlət idi. Osmanlı dövləti türk dilini işlətdiyinə baxmayaraq, onun dövlət xadimlərinin əksəriyyəti [[Ermənilər|erməni]] və [[yunanlar]]dan ibarət idi, xüsusi ilə də [[XIX əsr|XIX-cu əsrdə]]. Bununla birlikdə dövlətin təşkilati mədəniyyəti və sosial qarışığı [[Roma imperiyası]]ndakı kimi qurulmuşdu.<ref name=":0" /> Osmanlı tarixçisi Mustafa Əli Gelibolulu (1541–1600) osmanlı kimliyini rum, yəni romalı kimi yazırdı.<ref>Cornell H. Fleischer, "Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire. The Historian Mustafa Ali (1541–1600)", p. 158–159</ref>
 
Osmanlının hakimiyyəti və ordusu [[Yeniçəri|yəniçərilər]] (əsasən [[yunanlar]], [[serblər]] və [[albanlar]])<ref>R. P. Lindner, "The Nomads and Ottomans in Medieval Anatolia", p. 34</ref> [[Balkan yarımadası|balkan]] millətləri arasından olan dəvşirmələrdən ibarət idi. Onları uşaq vaxtından ''"qul"'' kimi götürüb, təhsil verib böyük vəzifələrə təyin edirdilər. Qızları isə sultanların hərəmlərinə göndərirdilər. Nəticədə qul qadınların oğulları Osmanlı sultanları olurdular, qızları isə keçmişdə [[Balkan yarımadası|Balkanlardan]] qul olan yüksək rütbəli nazirlərə və hərbi qulluqçulara ərə gedirdilər<ref>Stephen P. Blake, "Time in Early Modern Islam", p. 39–40</ref>. Yəni Osmanlını idarə edənlər [[Anadolu türkləri|türklər]] yox, [[İslam|islamı]] qəbul etmiş [[xristian]]lar və ya onların nəsilləri idi<ref>Stephen P. Blake, "Time in Early Modern Islam", p. 42</ref>. Məsələn [[Sultan Süleyman Qanuni]]nin 24 [[vəzir]]indən 19-u dəvşirmə idi. [[İbrahim paşa]] Parqalı bürokratiyada hakim olan dəvşirmə sinifinin nümayəndələrindən biri idi<ref>Stephen F. Dale, "The Muslim Empires of the Ottomans, Safavids, and Mughals", p. 180–181</ref>. Mustafa Əli Gelibolulu qeyd edirdi ki dəvşirmələr [[Anadolu türkləri|türklərdən]] daha etibarlı idilər və əvvəlcə ''"bəylərbəy"'' və ''"bəy"'' [[Anadolu türkləri|türklərə]] verilmirdi. O [[Anadolu türkləri|türklərə]] ''"ürəkləri pis əməllərlə və kinlə dolu olan"'' deyərək şikayət edirdi ki, artıq onlar pul verərək yüksək vəzifələrə çıxırdılar<ref>M. D. Sheridan, "Depictind and Defaming Others", p. 305</ref>.
Sətir 99:
 
=== İldırım Bəyazidin hakimiyyəti ===
1389-cu ildə hakimiyyətə I Bəyazid gəldi. Bəyazid I Kosova döyüşündə Osmanlı ordusunun çətin anında ildırım kimi sürətli yetişdiyi üçün ona bu təxəllüs verilmişdir. I Muradın ölümündən faydalanmaq istəyən Anadolu hakimləri ittifaq (Aydınoğulları, Saruxanoğulları, Gərmiyanoğulları, Məntəşəoğulları, Həmidoğulları bəylikləri) quraraq OsmanlıyaOsmanlına qarşı savaş elan etdilər. Əsas məqsədləri itirilmiş torpaqları geri almaq idi. 1389-cu ildə [[İldırım Bəyazid]], onların Anadoludakı hakimiyyətlərinə son qoydu. Bir il sonra isə Qaramanlılarla, Bəyşəhəri Osmanlılara vermək şərtiylə sülh bağlandı. İldırım Bəyazid, 1396-cı ildə İstanbulu bir üzük kimi mühasirəyə aldı. Bu qəlibiyyət Xaç Yürüşünə səbəb oldu. [[Niqbolu|Niğboluda]] baş vermiş döyüş Xaçlı Birliyi məğlub oldu. Sonra İstanbulun işğalına davam edildi. Anadoluhisarı qalası tikdirildi. İstanbulun işğalını vəzir Əli Paşaya tapşıran İldırım, Anadoluya gedərək [[Konya]]nı Osmanlı torpaqlarına qatdı. Qazi Bürhanəddinin ölkəsi və [[Malatya]] ələ geçirildi. Amma Teymur ilə Bəyazidin münasibətləri kəskinləşdi. Teymur Qarabağdan hərəkət edərək Sivası və Xarput qalalarını ələ keçirdi. Bəyazid xan sülh olmayacağını anlayıb bütün qoşunu Bursaya çağırdı. 80000 nəfər sayıldı. Ordu Ankarayadək irəlilədi. Teymur elçi ilə barış təklif etdi, amma bir şərt daxilində: Bəyazid Teymurun hüzuruna gələcək, üzr istəyəcək. Qarşılığında Sivas OsmanlıyaOsmanlına geri veriləcəkdi ki, Bəyazid baş əyməyi qəbul etmədi. Tokatdan keçərək Sivasa xeyli yaxınlaşdı. Sivas meşəlik idi. Əksəriyyəti piyadalardan qurulmuş Osmanlı ordusu üçün belə vəziyyət xeyli əlverişli idi. Amma Teymur Sivası tərk etdi. Bəyazid onu təqib etdi. Bununla da, Teymurun istədiyi oldu. Teymur döyüş yerini özü seçməklə bərabər, Osmanlı ordusunu yoracaqdı. Teymuri ordusu Ankara çatdı. Ankara qalası mühasirəyə alındı. Amma Bəyazidin gəlmə xəbərini eşidən Teymur qoşunları şəhərdən çəkərək Ankara Çubuq ovalığına gətirdi. Əsası süvarilərdən təşkil olunmuş Teymuri ordusu düzənlik ərazidə Osmanlı ordusunu gözləyirdi. Səhər vaxtı namazlar qılındı və döyüş başladı. Teymurun 32 döyüş fili var idi. Bu fillər Osmanlı ordusuna xeyli itkilər verdirdi. Digər bir tərəfdən Ruməli və krım tatarları tərəf dəyişdirdi. Yerdə qalan qoşun qaçdı. Bəyazid bir neçə paşası və fədakar əsgərləri ilə birlikdə təpə başında müdafiə olunurdu. Bu vaxt paşalardan biri irəli çıxaraq "Nə oldu, Bəyazid xan! Çox güvəndiyin o oğulların haradadır indi?". Söz götürməyən Bəyazid atını düşmən üzərinə sürdü. 3 nəfəri qılıncdan keçirdi. Amma əsir düşdü.
 
İldırım Bəyazidin 1402-ci il Ankarada məğlubiyyət xəbərini eşidən [[Roma papası]] Avropa ölkələrinin kilsələrində üç gün aramsız, kilsə zənglərinin sədaları altında Teymur üçün şükranlıq duaları oxutdurmuşdu. Teymur Osmanlı dövlətini zəiflətmək üçün bəyliklərin müstəqilliyini bərpa etdi, Osmanlıların hakimiyyəti altında olan əraziləri isə Bəyazidin 4 oğlu arasında bölüşdürdü.
Sətir 115:
Bəyazidin həyatının son illərində oğulları arasında səltənət çəkişməsi başladı. Yeniçərilər, qəhrəmanlığına və cəsarətinə heyran olduqları [[Yavuz Səlim]]in tərəfini tutdular. 1512-ci ildə Bəyazid, taxtı Səlimə verməyə məcbur oldu. Səlim ilə [[Şah İsmayıl]] arasında [[Çaldıran döyüşü|Çaldıranda baş verən döyüşdə]], Şah İsmayıl məğlub oldu. Cənubi Anadolu Osmanlıların əlinə keçdi. Sonra Dulqədiroğullarının ölkəsi ilə [[Maraş]] və Əlbistan fəth edildi. Məmlüklar öncə Mərcidabikdə (1516), sonra da Ridaniyədə (1517) məğlub oldular. Suriya, Misir və Hicaz Osmanlı idarəçiliyinə keçdi. Rəvayətlərdən birində belə deyilir: "Misirə səfər edən Yavuz Sultan Səlim Misirin alma bağlarından keçərkən, orduya DUR əmri verir. Bütün əsgərlərinin heybələrini yoxladan Səlim deyir: Əgər bir əsgərimin heybəsində alma tapsaydım, səfərimi yarımçıq qoyacaqdım". Yavuz Sultan Səlim yeni səfər üçün Ədirnəyə gedərkən Çorluda öldü (1520). Yerinə oğlu [[Süleyman Qanuni]] hökmdar oldu. Misirdə "Canbçatdı üsyanı" yatırıldı. [[Belqrad]] və [[Rodos]] Osmanlı torpaqlarına qatıldı. 1526-cı ildə [[Mohaç]]da baş verən döyüşdə Macar ordusu məğlub edildi. Macarıstan Osmanlı Dövlətinə bağlı bir krallığa çevrildi. 1529-cu ildə [[Vyana]] şəhəri mühasirəyə alındı. Ancaq şəhəri almaq mümkün olmadı. Osmanlı ordusunun çəkilməsindən sonra, Avstriyalılar [[Buda]]nı təkrar almağa cəhd etdiklərinə görə Qanuni Süleyman 1532-ci ildə Almaniya səfərinə çıxdı. Avstriya torpaqları yağmalandı. Avstriyalılar ilə 1533-cü ildə sülh bağlandı. Sədrəzəm İbrahim Paşa Səfəvi dövlətinə göndərildi. Sonra özü də oraya hərəkət etdi. [[Bağdad]] alındı. Bundan sonra [[Aralıq dənizi]] səfərləri başladı. [[Venesiya]]ya qarşı müharibə elan edildi. Qanuni qurudan, [[Xeyrəddin Barbaros]] isə dənizdən hərəkət etdi. 1537-ci ildə [[Korfu]] adası mühasirəyə alındı, ancaq alına bilmədən geri dönüldü.
 
Bir il sonra da Barbaros Prəvəzədə, Xristiyan donanmasına qalib gələrək Osmanlı İmperiyasının Aralıq dənizi hakimiyyətini saxladı. Bu zaman Misir valisi [[Hadim Süleyman Paşa]] [[Hind Okeanı]]nda [[portuqal]]larla döyüşdü. 1540-cı ildə Macarıstan bir türk əyaləti həddinə gətirildi. 1543-cü ildə Barbaros Hayrəddin Paşa, Fransa kralı I. Françoisə yardım etdiyinə görə vəzifələndirildi. Barbaros, Osmanlı donanmasına qatılan Fransız donanmasıyla birlikdə, Nisi bombardman etdi. Bu arada Qanuni də Əstərgon qalasını aldı. Ertəsi ildə səfəvilərin üzərinə hücuma keçdi. Osmanlı ordusu, [[Naxçıvan]]a qədər irəlilədi, lakin burda çox qala bilməyib geri döndü. Bağdad və Ərəb İraqı OsmanlıyaOsmanlına qaldı, Səfəvilər isə Ərzurum, Qars, Ərdahan və Ərzincan qalalarını geri aldılar. Qanuni 1566-ci ildə Zigətvar qalasını almaq üçün yola çıxdı. İşğal davam etdiyi zaman öldü. Ölümündən qısa bir zaman sonra da qala alındı. Yerinə oğlu Səlim keçdi. Səlim zamanında [[Kipr]] adası ələ keçirildi (1570). Osmanlı donanmasının böyük bir hissəsi, İnəbahtidə Xaç Birliyi tərəfindən yox edildi. II Səlim 1574-cü ildə vəfat edincə, yerinə oğlu [[III Murad]] keçdi. Sokullu Məhməd Paşa sədrəzəmlıqda buraxıldı. Səfəvilərlə 12 il davam edən döyüşlər, Osmanlıların üstünlüyü ilə sona çatdı. 1590-cı ildə [[İstanbul anlaşması|İstanbul sülhü]] imzalandı. Təbriz, [[Qarabağ]], [[Gəncə]], [[Qars]], [[Tiflis]], Şəhərizor, Nəhavənd, Luristan Osmanlı hakimiyyətinə keçdi. Müqavilənin şərtlərinə əsasən, Azərbaycanın Lahican, Qaracadağ, Lənkəran, Xalxal əraziləri istisna olmaq şərti ilə, digər ərazilər, həmçinin Qərbi İran Osmanlı hakimiyyəti altına düşdü.
 
=== Osmanlı dövlətinin Səfəvi dövlətinə məğlub olması ===
Sətir 148:
1876-cı ildə [[Əbduləziz]] taxtdan endirilərək, yerinə [[V Murad]] keçirildi. V Muradın ruhi xəstəlikləri vardı. 90 gün sonra onun da yerinə [[II Əbdülhəmid]] keçdi. Serbiya Osmanlı Dövlətinə qarşı müharibə elan etdi. Sonra [[Monteneqro]] da bu müharibədə Serbiyaya qatıldı. Osmanlı orduları, Abdülkərim Nadir Paşa və Muxtar Paşa ordusundakı, Serbiya və Qaradağ ordularını məğlub etdilər. Serb ordusu, Cərnayəvin istəyi ilə Prins Milanı kral elan edərək, döyüşə yenidən başladı. Osmanlı ordusu, Serbləri təkrar məğlub etdi. Osmanlı Dövləti, Rusiyanin istəyinə əsasən döyüşləri dayandırdı. 23 dekabr 1876-cı ildə İstanbulda konfrans başladı. Həmin gün, Osmanlı Dövləti I Məsrutiyət elan etdi. Konfrans bir qərar qəbul etmədən dağıldı. Sonra 1877–1878-ci illər Osmanlı Rus döyüşü başladı. Döyüşlər, Balkanlarda və Anadolu cəbhəsində aparılırdı. Ruslar, Ayastefanos və [[Ərzurum]]a qədər irəlilədilər.
 
Öncə Ayastefanos, sonra da Berlin Anlaşmaları imzalandı. Abdülhəmid, Məclis-i Məbusani dağıdaraq idarəçiliyi əlinə aldı. Berlin Konqresi başlamamışdan öncə də İngiltərə Kipri işğal etdi. Avstriya Bosniya-Hersoqovinanı, Fransa Tunisi, İngiltərə də Misiri aldı. Cənubi Rumeli əyaləti də Bolgarıstana qatıldı (1885). Albay Bassos Ordusunda 10.000 yunan, Giridə hücuma keçdi. Girid müsəlmanları öldürülməyə başlandı. 1891-ci ildə Albay Bassos, adanı Yunan kralı adından ələ keçirdiyini elan etdi. Yunanıstan Rumeli sərhəddindən OsmanlıyaOsmanlına hücum etdi və cavab olaraq Osmanlı Dövləti Yunanıstana qarşı müharibəyə başladı. Ədhəm Paşanın rəhbərliyi altında olan Osmanlı ordusu bir çox döyüşdə Yunan ordularını məğlub etdi. Yunanıstan sülh istəmək məcburiyyətində qaldı və 1897-ci ildə [[İstanbul sülhü]] imzalandı. Bir müddət sonra [[Girid]] də Osmanlı Dövlətindən ayrılmış oldu. Makedoniyada 1902-ci ildə etirazlar başladı. II Abdülhəmid, Hüseyin Hilmi Paşanı Saloniki, Manastır və Kosova müfəttişi təyin etdi. 1908-ci ildə Məşrutiyət yenidən elan edildi. Çox keçmədən də II Abdülhəmid taxtdan endirildi. Bu isə Osmanlı İmperiyasının yıxılması üçün atılan son addım oldu. [[İtaliya]], Trablusqarpa hücum etdi. Oniki ada İtalyan donanması tərəfindən işğal edildi.
 
[[Trablusqarp]] və Oniki-ada İtaliyaya verildi. Osmanlı orduları, dörd Balkan dövləti qarşısında məğlubiyyətə uğradı. Balkan dövlətləri Çatalcaya qədər gəldilər. 30 May 1913-cü ildə Londonda imzalanan anlaşmaya görə; Midya-Ənəz xətti Osmanlı Dövlətinin sərhəddi oldu. Ədirnə, Bolqarıstanda qaldı. Girid də əldən çıxdı. Bir müddət sonra Osmanlı Dövləti, Kırklareli və Ədirnəni geri aldı. Balkan döyüşlərindan sonra, [[Birinci dünya müharibəsi]] başladı. Osmanlı Dövləti, Almaniyanın tərəfində Fransa, İngiltərə və Rusiyaya qarşı döyüşə başladı (11 noyabr 1914). Döyüş 4 il davam etdi. Anadoluda Ruslara, İraq, Suriya, Fələstin və Misirdə İngilislərə qarşı döyüşdü. Almaniya, Avstriya və Bolgarıstan ilə birlikdə Osmanlı Dövləti də, İngiltərə-Fransa qarşısında məğlub oldu. 30 oktyabr 1918-ci ildə [[Mudros müqaviləsi]] imzalanaraq döyüşlərə son verildi. Bu arada [[V Mehmed Rəşad]] öldü və yerinə [[VI Mehmed Vahideddin]] sultan oldu. Bu zaman düşmənlər İstanbula soxuldu. Qars erməni hərbi dəstələri, Ərdahan gürcü hərbi dəstələri, Antalya İtaliya, İzmir Yunanıstan, Urfa, Antep, Maraş və Adana Fransa tərəfindən işğal edildi. İstanbuldakı Məclisi Məhbusan (Osmanli parlamentinin aşağı palatası) Missaki Milli (Milli And) aktını qəbul edərək dövlətin bütövlüyünün milli hüdüdlar çərçivəsində toxunulmaz olduğunu bəyan etdi. Sevr muqaviləsinin ratifikasiyasını rədd eden parlament üzvlərinin həbsini qərara alan Britaniya işğal rejimi kütləvi tədbirlərə əl atmağa başladığı anda Məclis üzvləri Anadoluya keçərək, mübarizəyə Mustafa Kamal Paşanın öndərliyində Ankaradan davam etdilər. 23 aprel 1920-ci ildə Böyük Millət Məclisi toplandı. Əldə qalan torpaqların müdafiəsi və qorunmasını Məclis öz üzərinə götürdü. TBMM yeni dövlət yaratmaq məqsədi ilə yaradılmamışdı, İstanbuldakı şərtlərin uyğunsuzluğu səbəbindən Anadoluya keçən Məclis üzvlərinin formalaşdırdığı Ankara parlamenti simvolik anlamda sultanın, real kontekstde millətin maraqlarının müdafiəsini həyata keçirən qurum idi. 1921-ci il Konstitusiyası Sultan barədə heç bir müddəa nəzərdə tutmasa da, hüquqi baxımdan siyasi sistemdə monarxın qalma ehtimalını tam istisna etmirdi. Lakin Mustafa Kamal hakimiyyətin bütün ünsürləri üzərində nəzarətə sahib olduqdan sonra, mərhələli əsasda konstitusiyalı monarxiyadan cümhuriyyətə keçid prosesini surətləndirdi. 1 oktyabr 1922-ci il tarixində TBMM səltənəti qalıdırmaqla padşahlığı ləğv etdi. Yalnız xəlifə ünvanını saxlayan Osmanlı ailəsinin rəisi bu ünvandan 1924-cü ildə məhrum edildi. 1922-ci ildə TBMM tərəfindən təyin edilən və formal əsasda belə heç bir siyasi hakimiyyəti olmayan Xəlifə II Əbdülməcidin dini hakimiyyəti iki il sonra parlament qərarı ilə ləğv edildi, Osmanlı Xanədanının bütün üzvlərinin ölkədən xaric edilməsi haqqında qanun çıxarıldı və Osmanlı sultan ailəsinin bütün üzvləri Türkiyə dövlətini tərk etdilər. Osmanlıların səltənəti bir tək sülalədən gələn tarixin ən uzun ömürlü səltənəti olmuşdur.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Osmanlı_imperiyası"