08:10, 14 aprel 2021 tarixindəki versiya redaktə HistoryMaker18 (müzakirə \| töhfələr) 110 redaktə kRedaktənin izahı yoxdur Teqlər: Geri qaytarıldı Vizual redaktor ← Əvvəlki redaktə		13:01, 20 may 2021 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Turkmen (müzakirə \| töhfələr) Bürokratlar, İnzibatçılar 59.768 redaktə k HistoryMaker18 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Burocan tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. Teq: Geri qaytarma Sonrakı redaktə →
Sətir 1: {{vikiləşdirmək}} {{Tarixi dövlət ~~== I Xarəzmşahlar Sülaləsi ( 996-1017) ==~~ [[Samanilər dövləti]] vaxtında Xarəzm daxili müstəqilliyini saxlamış əyalət idi. X əsrin II yarısında [[Xarəzm]] və onun mərkəzi [[Ürgənc]] iqtisadi inkişafda irəli çıxmışdı.996-cı ilədək Xarəzm 2 hissəyə ayrılırdı.Cənubi Xarəzm-paytaxtı [[Kət]] şəhəri və Şimali Xarəzm-paytaxtı Ürgənc.Ürgəncdə canişin,Kətdə isə [[Xarəzmşah]] titulunu daşıyan hökmdarlar otururdular.996-cı ildə Şimali Xarəzmin hakimi,mənşəcə türk olan [[Məmun ibn Məhəmməd]] (996-997) Xarəzimin hər 2 hissəsini birləşdirərək,paytaxt Ürgənc olmaqla I [[Xarəzmşahlar sülaləsi\|Xarəzmşahlar sülaləsinin]] (996-1017) əsasını qoydu.997-ci ildə Məmunun ölümündən sonra hakimiyyətə onun oğlu [[Əli ibn Məmun]] (997-999) gəldi.O,da atası kimi Xarəzmi qüdrətli dövlətə çevirməyə çalışırdı.Ancaq həmin dövrdə cənubda hələ yeni yaranmış [[Qəznəvilər dövləti\|Qəznəlilər dövləti]] Xarəzmi heç olmasa vassal vəziyyətinə salmaq üçün tədbirlər axtarırdı.Bu məqsədlə [[Mahmud Qəznəvi]] öz qızını Əli ibn Məmuna,bacısını isə onun qardaşı [[Məmun ibn Məmun\|Məmun ibn Məmuna]] ərə verdi.999-cu ildə Əli ibn Məmun vəfat etdi,onun yerinə isə Məmun ibn Məmun (999-1017) keçdi.Onun dövründə Ürgənc və [[Buxara\|Buxarada]] gözəl saraylar tikildi.Bu saraylarda yaxşı kitabxanalar vardı.Hətta məşhur həkim [[İbn Sina]] bu kitabxanalarda elmlərə yiyələnmişdi. [[Bağdad]] xəlifi [[Əl-Qədir]]<ref>https://tr.wikipedia.org/wiki/Kadir_(Abb%C3%A2s%C3%AE_halifesi)</ref> (991-1031) Məmuna qızıl sapla toxunmuş paltar hədiyyə göndərmişdi. Mahmud Qəznəvi bundan narazı düşür,və Məmundan tələb edir ki,onun vassalı olsun.Məmun çarəsiz vəziyyətə düşür. Bunu bilən xalq 1017-ci ildə Ürgəncdə Məmuna qarşı xalq üsyanı edir.Üsyançılar Ürgəncə girərək,sarayı tutur və Məmunu tutub öldürürlər.Hakimiyyətə onun qardaşı oğlu [[Abülhəris Məhəmməd ibn Əli]] (1017) keçir. Lakin Mahmud Qəznəvi ordu ilə Xarəzmə hücum edir.1017-ci ildə baş vermiş Ürgənc döyüşündə Qəznəlilər qalib gəlir,və Xarəzm Qəznəvilər dövlətinə birləşdirilir.{{Tarixi dövlət \|adı = Xarəzmşahlar dövləti \|orijinal_adı = خوارزمشاهیان Sətir 63 ⟶ 61: \|dini = [[Sünni]] [[islam]]<ref>[[Clifford Edmund Bosworth\|Bosworth]] in ''Camb. Hist. of Iran'', Vol. V, pp. 66 & 93; B.G. Gafurov & D. Kaushik, ''"Central Asia: Pre-Historic to Pre-Modern Times"''; Delhi, 2005; ISBN 81-7541-246-1</ref><ref>[[Clifford Edmund Bosworth\|C. E. Bosworth]], ''"CHORASMIA ii. In Islamic times"'' in: [[Encyclopaedia Iranica]] (reference to Turkish scholar Kafesoğlu), v, p. 140, Online Edition: ''"The governors were often Turkish slave commanders of the Saljuqs; one of them was Anūštigin Ḡaṛčaʾī, whose son Qoṭb-al-Dīn Moḥammad began in 490/1097 what became in effect a hereditary and largely independent line of ḵǰᵛārazmšāhs."'' ([http://www.iranicaonline.org/articles/chorasmia-ii LINK])</ref> }} ~~Bir~~'''Xarəzmşahlar İmperiyası''' — bir [[Türk xalqları\|Türk]] dövləti. Orta əsrlərdə Amudərya bölgəsi “Xarəzm”, hökmdarları isə “Xarəzmşah” olaraq adlanırdı. XI əsrin sonlarına doğru bu bölgədə qurulan dövlətə də Xarəzmşahlar adı verildi. Xarəzmşahlar dövləti Məhəmməd Xarəzmşah tərəfindən qurulmuşdur. Bu dövlət [[Böyük Səlcuq İmperiyası\|Böyük Səlcuq Dövlətini]] yıxmışdır.<ref>Rene Grousset, ''The Empire of the Steppes:A History of Central Asia'', Transl. Naomi Walford, (Rutgers University Press, 1991), 159.</ref>▼ ~~== II Xarəzmşahlar Sülaləsi (1077-1231/1260) ==~~ ▲Bir [[Türk xalqları\|Türk]] dövləti. Orta əsrlərdə Amudərya bölgəsi “Xarəzm”, hökmdarları isə “Xarəzmşah” olaraq adlanırdı. XI əsrin sonlarına doğru bu bölgədə qurulan dövlətə də Xarəzmşahlar adı verildi. Xarəzmşahlar dövləti Məhəmməd Xarəzmşah tərəfindən qurulmuşdur. Bu dövlət [[Böyük Səlcuq İmperiyası\|Böyük Səlcuq Dövlətini]] yıxmışdır.<ref>Rene Grousset, ''The Empire of the Steppes:A History of Central Asia'', Transl. Naomi Walford, (Rutgers University Press, 1991), 159.</ref> [[Xarəzmşahlar sülaləsi]]nin nəsli, Səlcuq Sultanı [[I Məlikşah]]ın saray xidmətində olan [[Anuş Təkin]]dən gəlir.<ref name="Britannica">[[Encyclopaedia Britannica]], "Khwarezm-Shah-Dynasty", ([http://www.britannica.com/eb/article-9045365/Khwarezm-Shah-Dynasty#87942.hook LINK])</ref> Səlcuq dövlətinə bağlı olaraq mərkəzdən təyin edilən qubernatorlarla idarə olunan bu əyalət Anuş Təkin zamanında sərbəst yaşamağa başlamışdı. 1128-ci ildə Xarəzm qubernatoru olaraq təyin edilən Atsız dövründə yarı müstəqillik qazanmışdır. 1141-ci ildə Böyük Səlcuq sultanı Əhməd Səncərin Katvan döyüşündə Quru Hıtay tərəfindən məğrubiyyətə uğradılmasından istifadə edən Atsız Səlcuqlulara qarşı üsyan etmiş və 1142-ci ildə [[Xorasan]]a hücum edərək [[Mərv]] və [[Nişapur]]u işğal etmişdir. Ancaq 1143 və 1147-ci illərdə Əhməd Səncər Atsıza qarşı səfərlər təşkil etmiş və ikinci səfərdə Atsız dövlətin mərkəzi olan Ürgənci itirərək təslim olmuşdur. Atsız və El Aslan dövrlərində, həm İraq Səlcuqları, həm də Quru Hıtay ilə mübarizə aparılırdı. El Aslan, Sultan Səncərin ölümündən sonra müstəqilliyini elan etdi. Ələddin Təkiş dövründə İraq, Azərbaycan, Qara dənizin şimalı, Xorasan və Şərq Türkistanın bir hissəsi ələ keçirilmişdir. Ələddin Təkiş özünü Səlcuqluların varisi elan etmiş və “Səncər” ünvanından istifadə etmişdir. Abbasilər ilə yaxşı əlaqələr qurmuş və Batinilərə qarşı xəlifəni müdafiə etmişdi. Buna görə Səlcuqların varisi olan Xarəzmşahların Ələddin Təkiş dövründə yüksəlişi başlamışdır. Ələddin Təkiş, əvvəl Quru Hıtayı məğlub etdi və 1194-ci ildə Reydə III Toğrul Bəyin ordusunu məğlubiyyətə uğradaraq İraq Səlcuqlarını yox etmiş və Qərbi İranı ələ keçirmişdir. Xarəzmşahlar qısa müddətdə sərhədlərini Şərq Anadoludan Mavəraünnəhrə qədər genişləndirmişdirlər. Ələddin Təkişin oğulu olan Ələddin Məhəmmədin dövründə Quru Hitay və Qərbi Qaraxanlılar və Şərqi Qaraxanlılar məğlub edildi. Müasir Pakistan və Əfqanıstanı torpaqlarına qatmışdır. Ələddin Məhəmmədin ən böyük arzusu Çini ələ keçirmək idi. Lakin bu dövrdə Monqollar Çində böyük söz sahibi olmuşdurlar. Odur ki, Monqol təhlükəsini hiss etmiş və onlarla yaxşı dolanmağa çalışmışdır və monqollarla ticarət razılaşması imzalamışdır. Lakin monqol ticarət karvanının Xarəzmşahlar qubernatoru İnalcık tərəfindən talanması və tacirlərin də saqqallarının yandırılıb geri göndərilməsi üzündən monqollarla əlaqələr pozulmuşdur. Bu hadisə tarixə “Otrar faciəsi” kimi daxil olmuşdur. Karvanın talanmasına səbəb karvanda bahalı əşyalar və qiymətli malların olması idi. Sətir 92 ⟶ 88: Xarəzm Mərkəzi Asiyanın ticarət yollarının qovşağında yerləşirdi. Şəhərlərdə sənətkarlıq və ticarət inkişaf etmişdi. [[Böyük İpək yolu]]nun bir qolu oradan keçirdi. Xarəzm dövləti hətta Şərqi Avropa ilə də ticarət əlaqələri saxlayırdı. Karvan yollarının ətrafında karvansaraylar tikilmişdi. ~~[[Şəkil:Pərvan savaşı.png\|thumb\|307x307px\|[[Pərvan savaşı]]<ref>https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ndus_Muharebesi</ref>(1221)]]~~ Xarəzmdə əkinçilik maldarlığa nisbətən üstün mövqe tuturdu. XI-XII əsrlərdə Xarəzmdə feodal torpaq sahibliyi var idi. İqta torpaq sahibliyi geniş yayılmışdı. Dövlətdə ordunun əsasını türk tayfaları təşkil edirdilər. Sətir 99 ⟶ 95: Dövlətin ən güclü olduğu dövrdə yayıldığı ərazi [[İran]], [[Cənubi Qafqaz]], [[Dağıstan]], [[Oman körfəzi]], [[Əfqanıstan]], [[Mavəraünnəhr]], [[Xarəzm]], [[Balxaş]] ilə [[Aral dənizi\|Aral]] göllərinin arası olmuşdur. (5.000.000 km²). Xarəzmşahlar hər cəhətdən [[İran mədəniyyəti]]nin xüsusiyyətlərini özündə özündə daşımışdır. Sənət üslubları isə Səlcuq üslubunda olmuşdur. Dövlətin idarə sistemi [[Böyük Səlcuq İmperiyası]]ndakı kimi olmuşdur. Xarəzmşahlar, [[Orta Asiya]]nın [[Monqol işğalları]]ndan əvvəlki sonuncu gücü və güclü dövləti olmuşdur. <!--ref name="diy" /ref name="osm4" /--> “Xarzəm”, “xarəzm” “havarizm”, “xorazm” sözləri hal-hazırda “horzum” olaraq işlədilir.<ref>url = www.avsarobasi.com/avsar.../avsar-oymak-ve-obalari.html?id=467</ref><ref>url = www.avsarobasi.com/forum/index.php?topic=593.0;wap2</ref><ref>url = http://www.derki.com/inceledik/item/696-soyadlarimizin-kokeni {{Vebarxiv\|url=https://web.archive.org/web/20131010023505/http://www.derki.com/inceledik/item/696-soyadlarimizin-kokeni \|date=2013-10-10 }}</ref> Sətir 111 ⟶ 107: == Xarəzmşahlar hökmdarları == * [[~~Məmun~~Anuş ~~ibn Məhəmməd~~Təkin]] (~~996~~1077 -~~997~~ 1097) [[Əli ibn Məmun]] (997-999) [[Məmun ibn Məmun]] (999-1017) [[Abülhəris Məhəmməd ibn Əli]] (1017) [[Anuş Təkin]] (1077 - 1097) [[Qütbəddin Məhəmməd]] (1097 - 1128) [[Atsız Xarəzmşah]] (1128 - 1156)

Xarəzmşahlar: Redaktələr arasındakı fərq