Vikipediya

Əbülüla Gəncəvi: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 3:
{{Vikiləşdirmək}}
{{Yazıçı
|adı = Əbül-ÜlaƏbülüla Gəncəvi
|orijinal adı =
|digər adları =
Sətir 35:
}}
 
'''Əbülüla Gəncəvi'''<ref>http://anl.az/el/k/k001/eg001.htm</ref><ref>https://www.ens.az/az/firidun-bey-kocerli-ebulula-gencevi</ref><ref>http://cls.az/front/2958/az/more/text/38895</ref> yaxud '''Əbüləla Gəncəvi'''<ref>{{kitab3|müəllif=AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU|il=2016|başlıq=Еlmi əsərlər 60-cı cild|url=http://www.lib.az/users/1/upload/files/60.pdf|səhifə=23}}</ref><ref>{{kitab3|müəllif=Məhəmməd Rza Kərimi|il=2014|başlıq=AZƏRBAYCAN MƏDƏNİYYƏTİ VƏ ƏDƏBİYYATINDA MƏŞHUR QADINLAR|url=https://achiqkitab.aztc.gov.az/Books/Read/2332/Mehemmed-Rza-Kerimi-Azerbaycan-medeniyyeti-ve-edebiyyatiiida-meshhur-qadinlar|səhifə=62}}</ref> ({{DVTY}}) — mənşəcə [[Azərbaycan türkləri]]ndən olan şair.
'''Əbül-Üla Gəncəvi'''<ref>[https://ia601503.us.archive.org/25/items/MinBeshYuzIlinOguzSheiriAntologiyasiNazimIbrahimov/Min_Besh_Yuz_Ilin_Oguz_Sheiri_Antologiyasi_Nazim_Ibrahimov.pdf ]</ref> ({{DVTY}}) — mənşəcə [[Azərbaycan türkləri]]ndən olan şair.
 
== Həyatı ==
Sətir 41:
[[Səlcuq türkləri]] [[Azərbaycan]]a gələndən sonra XI-XII əsrlərdə, ölkənin Ərəb xilafətinə daxil olduğu illər ərzində toplanmış nəhəng elmi-mədəni potensialın istifadəsi üçün, elm və mədəniyyətin inkişafı üçün səmərəli sosial-iqtisadi şərait yaranmışdı. Şəhərlərdə mədrəsə və məktəblər açılır, şəxsi və ictimai kitabxanalar fəaliyyət göstərirdi. Kağız istehsalı, kitabların üzünü köçürmək və cildləmək üçün mərkəzlər yaranırdı. [[Rəsədxana]]lar, ictimai xəstəxanalar işləyir, [[Şamaxı]], [[Ərdəbil]], [[Təbriz]] kimi şəhərlər çiçəklənirdi. Bu şəhərlər içərisində [[Gəncə]]nin xüsusi yeri və mövqeyi vardı. O zaman beş yüz mindən artıq əhali məskunlaşmış bu şəhərdə türk, ərəb, fars, alban, yəhudi, gürcü, erməni və başqa dillərdə danışıqlar eşitmək mümkündü. [[Nizami Gəncəvi]] təsadüfən "Mənim Babilim" deyə öymürdü. Bir çox ölkələrdən buraya tacirlər, alimlər, şairlər, sənətkarlar gəlirdi. XI əsrin ortalarında görkəmli [[Azərbaycan]] şairi [[Qətran Təbrizi]] də [[Gəncə]]yə köçür. O, burada tez bir zamanda [[Şəddadilər]]in sarayına dəvət olunur və saray şairləri içərisində seçilərək, böyük rəğbət qazanır.
 
[[Qətran Təbrizi]] poetik ənənələrinin davamçısı, Əbül-ƏlaƏbülüla Gəncəvi XI əsrin sonunda [[Gəncə]]də anadan olub. Təhsilini bitirdikdən sonra o, müsəlman [[Ərmənşahlar]] dövlətinin paytaxtı [[Xilat]] şəhərinə gəlir. Akademik [[Krımski]]nin mülahizələrinə görə, o, "Ərmənşahlar sarayında şeir qoşurdu." Əbül-ƏlaƏbülüla burada çox qalmır və [[Şamaxı]]ya köçür. [[Şamaxı]]da da fitri istedadına və yüksək hazırcavablığına görə o, tezliklə şairlərin böyük himayədarı Şirvanşah [[Mənuçöhr ibn Yezid|I Mənuçöhrün]] ([[1120]]-[[1149]]) yanında xidmətə götürülür.
 
Şairin əsərlərinin təhlili göstərir ki, Əbül-ƏlaƏbülüla poetika, fəlsəfə, astronomiya və tibb elmləri sahələrində hərtərəfli biliklərə sahib olmuşdur. Əbül-ƏlanınƏbülülanın poeziyası akademizmi və bədii kamilliyi ilə seçilir. Sarayda o, öz ətrafına qabiliyyətli cavanlar toplayaraq, rəsmən "məliküşşüəra" (şairlərin hökmdarı) adını qazandıqdan sonra faktiki olaraq, məşhur farsdilli Şirvan poeziya məktəbinin əsasını qoyur. Əbül-ƏlanınƏbülülanın şagirdləri içərisində bütün Şərqdə məşhur olan [[Xaqani Şirvani]] və [[Fələki Şirvani]] kimi şairlər vardı.
 
== Əbül-ƏlaƏbülüla Gəncəvinin Xaqani ilə münasibətləri ==
[[Şəkil:Əbülüla Gəncəvinin Sələflər-Xələflər parkında büstü.jpg|200px|thumb|right|Əbülüla Gəncəvinin Hacıkənd qəsəbəsindəki "Sələflər-xələflər parkı"ndakı büstü]]
Əbül-ƏlaƏbülüla xüsusən, [[Xaqani]]nin taleyində böyük rol oynamışdı. O, ilk olaraq, bu gəncin istedadını kəşf edir və onu [[Şirvanşahlar]] sarayına qulluğa düzəldir. Görünür, gənc şairə əvvəllər götürdüyü "Həqaiqi" təxəllüsünü "Xaqani" ilə dəyişməsini də Şirvanşahın arzusu ilə məhz o məsləhət görmüşdü. Artıq [[Xaqani]]nin istedadı özünü türk adətincə, xaqan adlandıran [[I Mənuçöhr]] tərəfindən də qiymətləndirilirdi və şairin özünü [[Xaqani]] adlandırması həm Şirvanşaha, həm də sənətkara fəxr gətirərdi. Əbül-ƏlaƏbülüla özü bu haqda belə yazırdı: "Mən sənin təhsil almağın üçün qayğı göstərdim. Mən sənin dilini şairliyə açdım. Sənin həqiqi şair olduğunu görəndə Mən səni xaqanın (şirvanşah Mənuçöhrün) yanına gətirdim. Mən sənə Xaqani adını verdim."
 
Bu vaxta qədər Əbül-ƏlaƏbülüla başqa bir şamaxılıya – şair və astronom Cəlal əd-Din [[Fələki]]yə (öl. [[1181]]) himayə göstərmişdi. Rəvayətə görə, hətta Əbül-ƏlaƏbülüla öz qızını da ona verməyi vəd etmişdi. Lakin sarayda yeni və daha bir parlaq ulduz görsənəndən sonra Əbül-ƏlaƏbülüla öz qərarını dəyişir və onun qızı Xaqaniyə qismət olur. Pərişan olmuş [[Fələki]]yə təsəlli olmaq üçün ustad ona 20 min dirhəm pul verir və əlavə edir ki, "Oğlum, sən bu pula hər biri mənim qızımdan daha gözəl əlli [[Türküstan]] kənizi ala bilərsən." Həmin rəvayətin əksinə olaraq, Xaqani haqqında iri həcmli əsərində Qafar Kəndli onun Əbül-ƏlanınƏbülülanın qızı ilə nigahı faktını təkzib etmişdir.
 
"Məliküşşüəra"ya layiq görülən bütün üstünlüklərinə baxmayaraq, sarayda Əbül-ƏlanınƏbülülanın həyatı heç də təhlükəsiz keçmirdi. Onu istəməyənlər və hətta ona açıq düşmən kəsilənlər də az deyildi.Hətta ustadın sevimli şagirdi Xaqani də tezliklə onun bədxahlarından birinə çevrilir. Ustadla şagird arasında mütəmadi şer atışmaları baş verir. Bütün bunlar haqda Əbül-ƏlaƏbülüla ömrünün son dövrlərində belə yazır:
 
<poem>
Sətir 60:
</poem>
 
Baxmayaraq ki, Əbül-ƏlanınƏbülülanın şerlər "Divan"ı indiyə qədər tapılmayıb və biz onun yaradıcılığı haqda yalnız orta əsr müntəxabatlarından məlumat ala bilirik, onun adı [[Azərbaycan]] ədəbiyyatı tarixində böyük şair və pedoqoq, məşhur farsdilli [[Şirvan poetik məktəbi]]nin banisi kimi əbədi qalacaqdır.
 
== İstinadlar ==
Sətir 66:
 
== Həmçinin bax ==
{{Vikimənbə|Əbül-ÜlaƏbülüla Gəncəvi}}
 
== Xarici keçidlər ==
{{Xarici keçidlər}}
 
{{Azərbaycan ədəbiyyatı}}
 
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Əbülüla_Gəncəvi"