Gizli Müsavat: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
k clean up, replaced: [[Şəkil: → [[Fayl: (2), Məmməd Əmin Rəsulzadə → Məhəmməd Əmin Rəsulzadə (2) using AWB |
||
Sətir 3:
== Gizli fəaliyyətin başlanması ==
[[XI Qızıl Ordu]] Azərbaycanı işğal edən kimi, "Müsavatın" daxilində parçalanma baş verdi, solçular qolu üstünlüyü əldə etdilər, keçmiş rəhbərlik ölkəni işğaldan qurtara bilmədiyinə görə şiddətli tənqid edildi. Yeni solçu “Müsavatın” təşəbbüs qrupuna [[Əbdülvahab Yurdsevər|Əbdül Vahab Məmmədzadə]] (Yurtsevər), Məmməd Sadıq Quliyev, Rasim Qasımov, Seyid Zərgər və daha 21 nəfər daxil oldu<ref name=":0">Заключительное постановление по делу уполномоченных ЦК, БК, Военного центра и военной организации “Мусават” / Дело Дадаша Гасанова и других. Архивный номер 500518, т. 7, машинопись, оригинал, 1926 // Архив Службы Государственной Безопасности Азербайджанской республики.</ref>.
29 aprel [[1920]] il tarixində “Müsavat” partiyasının fövqəladə konqresi keçirildi. Orada Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsi və işğalçıların ölkədən çıxarılması uğrunda mübarizəyə başlamaq qərarına gəlindi<ref>Məmmədzadə M. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı, “Nicat”, 1992, c. 148-149 s.</ref>.
== Birinci gizli təşkilat (1920–1923) ==
İşğala qarşı gizli müqavimətin təşkil edilməsi üzrə iş [[1920]]–[[1922]]-ci illər ərzində aparıldı. Fəaliyyət iki istiqamət üzrə aparılırdı: Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasının təbliği və işğalçılara qarşı silahlı üsyanın təşkili.
[[1922]]-ci ildən başlayaraq, gizli təşkilat “[[İstiqlal qəzeti|İstiqlal]]” adlı qəzet yayımlamağa başlamışdır. Onun cəmi 18 nömrəsi işıq üçün görmüş, hər sayı 30–50 nüsxədən ibarət idi. Bundan başqa, gizli mətbəədə partiyanın proqramı və müxtəlif vərəqələr dərc edilib yayılırdı.
Sətir 18:
# Əbdül Vahab Məmmədzadənin sədrlik etdiyi Bakı Komitəsi (BK);
# Hərbi təşkilat;
# Bakı və qəzalarda fəaliyyət göstərən yerli təşkilatlar.
Bakıda üçlüklər tərəfindən idarə edilən dörd rayon təşkilatı olmuşdur. Bundan başqa Səlyanda və Lənkaranda da yerli təşkilatlar fəaliyyət göstərirdilər.<ref name=":0" />
==== Hərbi təşkilat ====
Sətir 43:
==== M. Ə. Rəsulzadənin xaricə qaçırılması əməliyyatı ====
Müsavat partiyası Mərkəzi Komitəsi 1922-ci ildə
==== “Gürcüstanın Müstəqillik Komitəsi” ilə əməkdaşlıq ====
Sətir 49:
Gizli “Müsavat” Gürcüstanın müstəqillik hərəkatı ilə əlaqə yaradaraq bolşeviklərə qarşı birgə silahlı üsyan planını hazırlamışdır<ref>Мамулиа Г. [https://ru.scribd.com/doc/130232593/Prometheus-no-15 К вопросу антибольшевистского восстания в Грузии 1924 г. и его последствий для грузинского вопроса в Европе] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130922130551/http://ru.scribd.com/doc/130232593/Prometheus-no-15 |date=2013-09-22 }} // Журнал "Прометей".</ref>. [[1921]]-ci ildə Mirzəbala Məmmədzadə üç dəfə Tiflisdə olmuş, Gürcüstanın gizli hərəkatının rəhbərlərindən biri olan Silvestr Cibladze ilə bu barədə razılığa gəlmişdir. Daha sonra Əlövsət Nəcəfov, Dadaş Həsənov və Əli Yusifzadə gürcülərlə əlaqədə olmuşdurlar<ref name=":0" />. Ancaq son olaraq onlarla birlikdə üsyan qaldırmaq planlarını həyata keçirmək imkanı olmadı.
==== Birinci gizli təşkilatın sonu ====
Azərbaycan Dövlət Siyasi İdarəsi (ADSİ) Azərbaycan və gürcü Sovetlər əleyhinə birliyin yaradılması cəhdlərini izləyərək müsavatçılara ağır zərbələr endirmişdir: Əbdül Vahab Məmmədzadə, Rəhim Vəkilov, Kərbəlayı Vəli Mikayılov və başqaları həbs edilmişdirlər<ref name=":2">Айдын Али-заде. «Мусават». [http://urokiistorii.ru/article/54652 Aзербайджанское подполье в борьбе за независимость страны] // Журнал "Уроки истории". Международный Мемориал.</ref>. “İstiqlal” qəzetinin mətbəəsi aşkar edilmiş onun fəaliyyətinə son qoymuşdur. M. Məmmədzadə isə İrana mühacirətə qaçmışdır.
Sətir 55:
== İkinci gizli təşkilat (1923–1926) ==
Şiddətli təqiblərə baxmayaraq, müsavatçılar dağıdılmış təşkilatın fəaliyyətini bərpa edə bilmişdirlər. Onlar 1923-cü ilin noyabrında Dadaş Həsənovun evində toplantılarını keçirdilər<ref name=":2" />. Burada tərkibində D. Həsənonun, Ə. Hacınskinin, Əbülfəz Babayevin, Əbdül Əbdülzadənin, Əli Yusifzadənin olduğu MK-nın yeni heyəti seçildi. MK sədri Dadaş Həsənov ([[1897]]-[[1927]]), katibi isə Əhməd Hacınski təyin olmuşdur<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref>Зейналов Э. [http://musavat.com/ru/news/nacional-uklonisty-1920-h-ideya-socializma-v-glazah-azerbajdzhanskih-trudyashihsya-diskreditirovana_423239.html Мечты, мечты – где ваша сладость?..]</ref>. [[
1924 ilin ərzində gizli təşkilat əsasən repressiya olunmuş müsavatçıların ailələrinə yardım etmək üçün maddi vəsaitlərin tapılması ilə məşğul olmuşdur.
==== Yeni MK və BK üzvləri ====
[[1925]]-ci ilin əvvəlindən başlayaraq gizli təşkilat öz işini fəallaşdırmışdır. O zaman Dadaş Həsənovun evində keçirilən toplantıda ikinci gizli “Müsavatın” yeni MK tərkibi təsdiqlənmişdir. Onun tərkibində D. Həsənov (sədr), Ə. Hacınski (katib), Ə. Babayev, M. H. Vəliyev (Baharlı) və R. Vəkilov olmuşdurlar<ref name=":2" />.
Həmçinin, BK-nın da yeni tərkibi elan edilmişdir. Onun üzvləri Mir Əbdül Qəni Mir Qasımov, Qəzənfər Sultanov (Pedaqoji institutun tələbəsi), Süleyman İsrafilov (Tibb institutunun tələbəsi), Həbib Məmmədov (N. Nərimanov adına texnikum müəllimi) olmuşdurlar.
Sətir 66:
==== Təşkilat və təbliğat quruculuğu ====
Həmin vaxt müsavatçıların qəzalarda da işləri fəallaşmışdır. “Müsavatın” Qarabağ təşkilatı güclənmiş və [[1925]]-ci ilin yayında Şuşada onun toplantısı keçirilmişdir<ref>Quliyev V. Mənim babam kim olub? Bakı: Şuşa nəşriyyatı, 2001, s. 148.</ref>. Orada Dadaş Həsənov da iştirak etmişdir.
Hərbi təşkilat fəaliyyət göstərsə də, silahlı üsyan planları müvəqqəti olaraq təxirə salınmışdır. Daha çox təbliğat işləri həyata keçirilirdi. O zaman müsavatçılar öz tərəfinə təkcə bitərəfləri və istiqlal tərəfdarlarını deyil, həm də kommunistləri çəkirdilər<ref name=":0" />. Ona görə bolşeviklərin arasında çoxlu gizli müsavatçı fəaliyyət göstərirdi. Bunu Kommunist partiyasının içəridən dağıdılması üçün edirdilər.
Sətir 72:
==== Maarifçilik fəaliyyəti ====
D. Həsənovun rəhbərlik etdiyi ikinci gizli “Müsavat” təşkilatı türk (Azərbaycan) xalqının tarixinin, milli və mədəni dəyərlərinin təbliğinə, eləcə də millətin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyələndirilməsinə xüsusi yer ayırırdı. Onun ən yaxın silahdaşı və dostu Əhməd Hacınski 1925-ci ilin noyabrında bu istiqamətdə işlərin görülməsi üçün müsavatçıların maarifçilik dərnəklərində və təhsil müəssisələrində həyata keçirməyə başladıqları “Gəncliyin partiyadan kənar tərbiyyələndirmə təlimatı” adlı xüsusi bir plan hazırlamışdır<ref name=":0" />. Bu proqramda xalqın milli şüurunun artmasına nail olmaq üçün humanitar fənlərin tədrisinin necə tədris edilməsi təfərrüatı ilə izah edilirdi. Bununla bərabər, müsavatçılar mühacirətdə olan
Azərbaycanda [[1925]]–[[1931]]-ci illərdə gizli təşkilatın maarifçilik fəaliyyəti gəncliyin çoxlu sayda vətənpərvərlik dərnəklərinin yaranmasına gətirib çıxartdı<ref>Yaqublu N. Müsavat partiyasının tarixi. Bakı: Adiloğlu, 2012, s. 136.</ref>. Eyni zamanda, bu istiqamətdə işlər Sovet hökumətinin nəzarətində olan tədris müəssisələrində də gedirdi. Bunun nəticəsində gəncliyin arasında türk millətçiliyin yayılması qeydə alınmışdır.[[
==== Türkoloji konfransa münasibət ====
Sətir 117:
== İstinadlar ==
[[Kateqoriya:Müsavat Partiyası]]▼
<references />
▲[[Kateqoriya:Müsavat Partiyası]]
| |||