Əyn Cəllud döyüşü: Redaktələr arasındakı fərq

|münaqişə = ƏynEyn CəlludCalut Döyüşü

|yeri = [[ƏynEyn CəlludCalut |ƏynEyn CəlludCalut]], [[Qalileya]]<ref>{{cite web

}}'''ƏynEyn Cəllud döyüşüCalut'''<ref>{{kitab3|başlıq=AZƏRBAYCAN —MİLLİ ENSİKLOPEDİYASI|url=http://ensiklopediya.gov.az/az/terms/16224/cild/20}}</ref> yaxud '''Əyn CəlludCalut döyüşü'''<ref>{{kitab3|müəllif=Elnur (ƏynNəsirov|il=2011|başlıq=Orta Cəllud,Əsrlərdə Yaşamış AZƏRBAYCANLI ALİMLƏR}}</ref> ({{dil-ar|معركة عين جالوت}}; Qoliafın''maʿrakat quyusuʿAyn və ya Xarod quyusuJālūt'') — [[1260]]-cı ilin [[3 sentyabr|3 sentyabrında]] müsəlman [[Məmlüklər|məmlüklər]] ordusu ilə [[Monqol İmperiyası|monqollar]] arasında Eyn Calutda ("Qoliafın quyusu"; indiki Qalileyanın cənub-şərqində - [[Nazaret]] şəhəri yaxınlığındakı Yizreel vadisində "Xarod quyusu") baş vermiş döyüş.<ref>{{cite web

}}</ref> Onlar qeyri-adi şəkildə Misir məmlüklərinin öz ərazilərindən keçərək təhlükəsiz şəraitdə şimala yürüş etmələrinə və hətta ordunun yenidən təchizatı üçün Əkka yaxınlığında düşərgə salmalarına icazə verdilər. Monqolların [[İordan çayı|İordan çayını]] keçməsi xəbərini aldıqda Sultan Qotaz və qüvvələri cənuba - Yizreel vadisindəki ƏynEyn CəlludCalut bulağına doğru irəlilədilər.<ref>{{kitab3

ƏynEyn CəlluddakıCalutdakı qələbədən sonra Qahirəyə dönərkən Qotaz Baybarsın təşkil etdiyi sui-qəsd nəticəsində bir neçə əmir tərəfindən öldürüldü<ref>{{kitab3

Qanlı münaqişə Hülakü xanın ƏynEyn CəlluddakıCalutdakı əsas məğlubiyyətin qisasını almaq üçün bütün monqol ordusunu məmlüklərə qarşı silahlandırmasına mane oldu. Elxanilərin şimalında yerləşən Qızıl Ordanın hökmdarı [[Bərkə xan]] İslamı qəbul etdi və əmisi oğlunun İslamın mənəvi və inzibati mərkəzi olan Abbasilər xilafətini işğal etməsini vahiməli bir şəkildə qarşılamışdı. Müsəlman tarixçisi [[Fəzlullah Rəşidəddin|Fəzullah Rəşidəddin]] Münke xanın Bağdada hücum etməsinə etiraz edən Bərkə xanın ona belə bir mesaj yolladığını (Münke xanın Çində öldüyünü bilməyərək) qeyd edirdi: “O, (Hülakü xan) müsəlmanların bütün şəhərlərini işğal etdi və xəlifənin ölümünə səbəb oldu. Allahın köməyi ilə onu bu qədər günahsız qan axıtdığına görə mənə cavab verməyə məcbur edəcəm.”<ref>{{kitab3

Nəhayət, Monqol varisliyi qurulduqdan sonra Hülakü xan sonuncu xaqan hesab edilən [[Xubilay xan|Xubilay]] ilə birlikdə 1262-ci ildə öz torpaqlarına qayıtdı və məmlüklərə hücum edərək ƏynEyn CəlluddakıCalutdakı məğlubiyyətin qisasını almaq üçün qoşun topladı. Halbuki Bərkə xan Hülakünün şimala yürüş etməsini və Levantdan uzaqlaşıb özüylə görüşməsini təmin etmək üçün bir neçə dəfə onun üzərinə yürüş təşkil etdi. Onlar arasında ilk ciddi döyüş 1263-cü ildə [[Şimali Qafqaz|Qafqazın şimalında]] baş verdi və Hülakü xan ağır məğlubiyyətə uğradı. Bu monqollar arasında ilk açıq müharibə idi və bu, vahid Monqol İmperiyasının sonuna işarə edirdi.

Hülakü ƏynEyn CəlluddanCalutdan sonra məmlüklərə etdiyi yeganə hücum cəhdində onların üzərinə yalnız iki tüməndən ibarət ordu göndərə bildi və onların bu hücumu məmlüklər tərəfindən dəf edildi. Hülakü xan 1265-ci ildə vəfat etdi və onun yerinə hakimiyyətə oğlu [[Abaqa xan]] gəldi.

Fərqli dillərdə mənbələrin çox olması səbəbindən monqol tarixçiləri ümumi olaraq imperiyanın bir məhdud tərəfinə diqqət yetirmişdilər. Bu nöqtəyi-nəzərdən ƏynEyn CəlludCalut döyüşü bir çox akademik və məşhur alim tərəfindən monqolların ilk dəfə ağır məğlubiyyətə uğradıldığı və yürüşlərinin daimi olaraq qarşısının alındığı döyüş kimi təqdim olunmuşdur.<ref>{{kitab3

}}</ref><ref name=":1" /> Halbuki Monqol istilaları dövrünün başlıca hissəsi kimi qəbul olunan ƏynEyn CəlludCalut müasir dövrdə edilən daha əhatəli araşdırmalara görə əvvəlki tarixçilərin təqdim etdiyindən fərqli olaraq nə ilk, nə də əsas döyüş deyildi.

Monqollar ƏynEyn CəlluddanCalutdan əvvəl də bir neçə dəfə məğlub olmuşdur. Hətta Çingiz xanın monqolları vahid imperiya şəklində birləşdirmək üçün [[Camuqa-seçen|Camuqa-Seçen]] və [[Kereitlər|kereitlərlə]] apardığı mübarizələrdəki məğlubiyyətlərdən əlavə monqolların uduzduğu bir neçə döyüş məlumdur. Monqol generalı Boroğul 1215-1217-ci illər arasında olan bir tarixdə [[Serblər|serb]] tayfası olan Tumad tərəfindən pusquya salınmış və öldürülmüşdü. Bundan sonra Çingiz xan Dorbey Doqşini Tumad tayfasını işğal edərək özlərinə tabe etməsi üçün göndərdi.<ref>{{kitab3

Bundan əlavə ƏynEyn CəlludCalut döyüşü Monqol işğalını nə limitlədi, nə də ki onların fəthlərinə son qoydu. 1299-cu ildə [[Elxanilər dövləti|Elxani]] hökmdarı [[Qazan xan (Elxani)|Qazan xan]] əl-Xəznədar vadisi döyüşündə Dəməşqi tutaraq məmlükləri məğlub etdi və işğalı [[Qəzzə]] şəhərinə qədər davam etdirdi. Amma yem bazasının zəif olması və [[Cığatay xanlığı|Cığatay xanlığına]] qarşı davam edən müharibə Qazan xanı ordusunu İranın şimal-şərqinə çəkməyə məcbur etdi. Bu yürüş başa çatdıqdan sonra o, Suriyaya daha kiçik bir ordu göndərdi, lakin Şahab döyüşündə məmlüklər tərəfindən məğlub edildi. Beləliklə, monqolların Suriya işğalına məmlüklər tərəfindən son qoyuldu. Həm Cığatay xanlığında baş verən müharibələr, həm də [[Cığatay xan|xanın]] qəfil ölümü səbəbindən Qazan xan sonrakı hakimiyyət dövründə (1305-ci ilə qədər) heç bir əks-hücum etməyə qadir olmadı.

Doğru perspektivdən baxdıqda ƏynEyn CəlludCalut monqolların məğlub olduğu və sonra daha güclü orduyla qisas almaq üçün qayıtmadıqları ilk döyüş idi. Ümumi sferadan baxdıqda ƏynEyn CəlludCalut monqollar üçün hər nə qədər kiçik məğlubiyyət kimi görünsə də, bu, gələcəkdə monqolların genişlənmə cəhdlərini daim pozacaq bir problemi göstərdi. Hücum edərək intiqam almaq istəyən monqol qüvvələri tez-tez əsas xanın ölümü səbəbindən məqsədlərindən yayındırıl və ya digər monqol xanlıqlarına qarşı vuruşmağa daha çox üstünlük verilirdi.

Ərəb hərbi traktatlarına görə əl topu ƏynEyn CəlludCalut döyüşündə məmlüklər tərəfindən Monqol ordusunu qorxutmaq üçün istifadə edilmişdir və bu, əl toplarının istifadə edildiyi ilk döyüş olaraq bilinir. Həmin toplarda istifadə olunan barıt kompozisiyaları, həmçinin bu nizamnamələrdə verilmişdir.<ref>{{cite web

== Əsərlərdə ƏynEyn CəlludCalut döyüşü ==

Robert Şi tərəfindən yazılmış tarixi roman olan "Saratinlər"də ƏynEyn CəlludCalut döyüşü və Sultan Qotazın sui-qəsdindən geniş şəkildə bəhs olunur.

* [https://www.youtube.com/watch?v=zNZofJbM0Q4 ƏynEyn CəlludCalut döyüşü (1260)]