Qarakənd faciəsi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
C Mirəli2001 (müzakirə) tərəfindən edilmiş 5968282 dəyişikliyi geri qaytarıldı. Teqlər: Geri qaytarma Mobil redaktə Mobil veb redaktə Təkmilləşdirilmiş mobil redaktə |
C Mirəli2001 (müzakirə) tərəfindən edilmiş 5968259 dəyişikliyi geri qaytarıldı. Teqlər: Geri qaytarma Mobil redaktə Mobil veb redaktə Təkmilləşdirilmiş mobil redaktə |
||
Sətir 19:
|qeydiyyat nömrəsi =
}}
'''Qarakənd faciəsi''' və ya '''20 noyabr faciəsi''' — [[1991]]-ci il [[20 noyabr]]da [[Xocavənd]] rayonunun [[Qarakənd]] kəndinin yaxınlığında, [[Ağdam]] rayonunun [[Mərzili]] kəndi ərazisində erməni hərbi dəstələri tərəfindən vurulan Azərbaycan hərbi helikopter hadisəsi. Hesablamalara görə, [[Qarakənd]] üzərində üç yüz metr yüksəklikdə uçan [[Mİ-8]] N72 helikopteri 1991-ci il noyabrın 20-də saat 14:42 dəqiqədə vurulub.<ref name="krunk">{{cite book|last1=Novruzoğlu|first1=Rövşən|title=GENOSID......ECOCID|date=2005|publisher=«Adiloğlu» nəşriyyatı|location=Bakı|pages=544|accessdate=17 iyul 2016|archivedate=17 iyul 2016}}</ref> Həlak olanlar arasında [[Azərbaycan|Azərbaycan Respublikası]]nın Dövlət katibi [[Tofiq İsmayılov (akademik)|Tofiq İsmayılov]], baş prokuror [[İsmət Qayıbov]], dövlət müşaviri, sabiq daxili işlər naziri [[Məhəmməd Əsədov]], millət vəkilləri [[Vaqif Cəfərov]] və [[Vəli Məmmədov]], baş nazirin müavini [[Zülfü Hacıyev]], Prezident Aparatının şöbə müdiri və jurnalist [[Osman Mirzəyev]], [[Qazaxıstan|Qazaxıstan Respublikası]] Daxili İşlər nazirinin müavini [[Saylau Serikov]], [[Azərbaycan Televiziyası|Azərbaycan Dövlət Televiziyasının]] jurnalisti [[Alı Mustafayev]] var idi.<ref name="ahli"/> Ümumilikdə qəza nəticəsində 22 nəfər həlak olub.<ref name="ahli"/>
== Tarix ==
[[
1991-ci il noyabrın 7-də [[Bakı]]da [[Qazaxıstan]], [[Azərbaycan]], [[Türkmənistan]], [[Rusiya]] və [[Ermənistan]] həmsədrlərinin görüşü keçirildi.<ref name=qarakend>{{cite web|title=Qarakənd faciəsi - Erməni dəhşətləri|url=http://karabakhmedia.az/main/397-qarakend-faciesi-ermeni-dehshetleri.html|website=karabakhmedia.az|publisher=karabakhmedia.az|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180123072224/http://karabakhmedia.az/main/397-qarakend-faciesi-ermeni-dehshetleri.html|archivedate=2018-01-23|url-status=dead}}</ref> Görüşün səbəbi [[Qarabağ müharibəsi]] və hansı xalqın (Azərbaycan türkləri və ya ermənilər) sıxışdırıldığı məlum edilməsi idi.<ref name=qarakend/> Bu səbəbdən də həmsədrlər razılaşdılar ki, hadisələri öz gözləri ilə görsünlər və [[Xankəndi]]yə getsinlər.<ref name=qarakend/>
1991-ci il noyabrın 18-də [[Mixail Qorbaçov]]un şəxsi köməkçisi [[Kreml (Moskva)|Kremldən]] Bakıya zəng vurur və Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ rəhbərliyindən xahiş edir ki, [[Təhlükəsizlik Şurası]]nın növbəti iclasını Dağlıq Qarabağda keçirsin çünki ərazidəki torpaq iddiasında olan erməni liderlərinin və Moskva nümayəndələrinin də bu iclasda iştirakı nəzərdə tutulur.<ref name="kapkan">{{cite web|last1=Şirinova|first1=Arzu|title=Qarakənd düyünü|url=http://anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2010/noyabr/142717.htm|website=anl.az|publisher=anl.az|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2010/noyabr/142717.htm|archivedate=17 iyul 2016}}</ref> Bu telefon zəngindən sonra Bakıda siyahı tərtib olunur.<ref name="kapkan"/> Siyahıya [[Viktor Polyaniçko]] rəhbərlik etməli idi. Nümayəndələr, ancaq güc nazirliklərindən və Təhlükəsizlik Şurasının rəhbər orqanlarından ibarət olmalıydı.<ref name="kapkan"/>
Sətir 36 ⟶ 35:
== Qəza ==
[[
1991-ci il noyabrın 20-də saat 12.57-də Ağdam uçuş zolağındakı [[Mİ-8]] tipli iki vertolyotun 69 və 72 nömrəli yanacaq bakları doldurulur.<ref name="kapkan"/> Mİ-8 N69 vertolyotu əsas vertolyot olmalı, onu iki nəfər
Bəzi araşdırmalarda göstərilir ki, 1991-ci ilin noyabrın 20-də vertolyotu idarə edən 26 saylı Mİ-8 vertolyotunu idarə edən kapitan Gennadi Domov adlı pilot [[1984]]-cü il martın 26-da [[Əfqanıstan]]da [[Cəlalabad]]ın "İslam cəmiyyəti"-nin [[Mömin Camalxan]]ın dəstəsi tərəfindən idarə etdiyi Mİ-8 vertolyotu ilə birgə vurularaq öldürülüb.<ref name=krunk/><ref>Özbəkistan, Daşkənd Hərbi Dairəsi. Əfqanıstan-İran istiqamətindən polkovnik V.İ.Qurinin 1984-cü il dekabrın 12-də Moskvaya, MN BQ-a ünvanladığı 216/051 saylı məktubundan</ref>
Həmin ərəfədə [[Gülablı]] və [[Yenikənd]] istiqamətlərində hərbi maşınlarda qurulmuş (M-
Hesablamalara görə, Qarakənd üzərində üç yüz metr yüksəklikdə uçan Mİ-8 N72 vertolyotu 1991-ci il noyabrın 20-də saat 14:42 dəqiqədə vurulub.<ref name=krunk/> Faciə haqqında ilkin məlumat Prezident Aparatına saat 19:55-də çatıb.<ref name=krunk/> Lakin bu faciə haqqında xəbər Xankəndidən erməni dilində yayımlanan "Vətən və vətəndaş" verilişinin xəbərlər bölümündə, saat 15:30-da yayımlanmışdı.<ref name=krunk/> Həmin gün Yerevan radiosu saat 16:15-də həmin xəbərin "qəza" kimi şərhini verdi.<ref name=krunk/> Saat 16:40-da Tehran radiosu, 17:00-da Moskva radiosu açıqladı.<ref name=krunk/>
Həlak olanlar arasında [[Azərbaycan|Azərbaycan Respublikası]]nın Dövlət katibi [[Tofiq İsmayılov (dövlət xadimi)|Tofiq İsmayılov]], baş prokuror [[İsmət Qayıbov]], dövlət müşaviri, sabiq daxili işlər naziri [[Məhəmməd Əsədov]], millət vəkilləri [[Vaqif Cəfərov]] və [[Vəli Məmmədov]], baş nazirin müavini [[Zülfü Hacıyev]], Prezident Aparatının şöbə müdiri və jurnalist [[Osman Mirzəyev]], [[Qazaxıstan]] daxili işlər nazirinin müavini [[Saylau Serikov]], Azərbaycan Dövlət Televiziyasının jurnalisti [[Alı Mustafayev]] var idi.<ref name="ahli">{{cite web|title=20 Noyabr, 1991-ci il “Qarakənd faciəsi” kimi əbədi xatirələrdə qaldı|url=http://azl.abna24.com/index.php/cultural/shia-rights/archive/2015/11/20/720649/story.html|website=azl.abna24.com|publisher=azl.abna24.com|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://azl.abna24.com/index.php/cultural/shia-rights/archive/2015/11/20/720649/story.html|archivedate=17 iyul 2016}}</ref><ref>{{cite web|last1=Makili-Aliyev|first1=Kamal|title=Enforcement of International Law in the Nagorno-Karabakh Conflict|url=https://lup.lub.lu.se/luur/download?func=downloadFile&recordOId=1555213&fileOId=1563584|website=lup.lub.lu.se|publisher=lup.lub.lu.se|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=https://lup.lub.lu.se/luur/download?func=downloadFile&recordOId=1555213&fileOId=1563584|archivedate=17 iyul 2016|page=12}}</ref> Ümumilikdə qəza nəticəsində 22 nəfər həlak olub.<ref name="ahli"/>
Sətir 53 ⟶ 52:
|title =
|quote =
Из допущенных в рай и низвергнутых в ад <br/>
Никогда и никто не вернулся назад.<br/>
Грешен ты или свят, беден или богат,<br/>
Уходя, не надейся и ты на возврат.
|qalign = center
Sətir 69 ⟶ 68:
=== Həlak olanların siyahısı ===
Həlak olanların dəfni 1991-ci ildə noyabrın 22-də Bakıda keçirilib.<ref name="komers">[http://www.kommersant.ru/doc-rss.aspx?DocsID=1595 Издательский дом
<gallery class="center" perrow=10>
Sətir 84 ⟶ 83:
File:Fəxrəddin Şahbazov.jpg|[[Fəxrəddin Şahbazov]], video-operator
File:Arif_Huseynzade.png|[[Arif Hüseynzadə]], [[Azərbaycan Televiziyası|AzTV]]-nin işıqçısı
File:Şəkil yoxdur-kişi.svg|[[Rafiq Məmmədov (xadim)|Rafiq Məmmədov]], [[Azərbaycan|Azərbaycan Respublikası]] Dövlət katibinin köməkçisi
File:Şəkil yoxdur-kişi.svg|[[Sergey İvanov (dövlət xadimi)|Sergey İvanov]], [[Dağlıq Qarabağ]] üzrə Milli Təhlükəsizlik şöbəsinin rəisi
File:Şəkil yoxdur-kişi.svg|[[Nikolay Jinkin]], fövqəladə vəziyyət rayonunun komendantı
File:Şəkil yoxdur-kişi.svg|[[Mixail Lukaşov]], milis general-mayoru
File:Şəkil yoxdur-kişi.svg|[[Oleq Koçerev]], polkovnik-leytenant
File:Şəkil yoxdur-kişi.svg|[[Vladimir Kovalyov]], [[Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti]] Daxili İşlər İdarəsinin rəisi
File:Şəkil yoxdur-kişi.svg|[[Qurban Namazəliyev]], [[Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC|Azərbaycan Respublikası Meliorasiya və Su Təsərrüfatı]] nazirinin 1-ci müavini
File:Şəkil yoxdur-kişi.svg|[[Vyaçeslav Kotov]], helikopter heyətinin komandiri
File:Şəkil yoxdur-kişi.svg|[[Gennadiy Domov]], helikopter heyətinin üzvü
File:Şəkil yoxdur-kişi.svg|[[Dmitri Yarovenko]], helikopter heyətinin üzvü
</gallery>
Sətir 99 ⟶ 98:
Vertolyotun vurulmasından sonra [[Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi]] hadisəni terror aktı və diversiya adlandırmışdı.<ref>{{cite journal|last1=Kuznetsov|first1=Oleq|title=First Terrorist War: A Look from Russia (Transnational Armenian Terrorism and Nagorno-Karabakh Conflict of 1988-1994)|journal=[[İrs (jurnal)|İrs]]|date=2015|volume=2|issue=21|pages=54-63|url=http://oleg-kuznetsov.ru/upload/iblock/9bf/9bf26285d95a7e28b89e7b8c90991a3c.pdf|accessdate=17 iyul 2016}}</ref><ref>{{cite news|last1=Белых|first1=В.|title=Ошибка пилота или диверсия?|url=http://press.karabakh.info/%D0%9E%D1%88%D0%B8%D0%B1%D0%BA%D0%B0_%D0%BF%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0_%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%8F%3F|accessdate=17 iyul 2016|publisher=İzvestiya|date=22 noyabr 1991|archiveurl=http://press.karabakh.info/%D0%9E%D1%88%D0%B8%D0%B1%D0%BA%D0%B0_%D0%BF%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0_%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%8F%3F|archivedate=17 iyul 2016|language=Rus}}</ref> Qarakənd faciəsindən sonra Bakıda [[Azərbaycan SSR Ali Soveti]] və [[Ayaz Mütəllibov]]a qarşı Qarabağda asayişi bərpa və ya istefa şərti ilə kütləvi mitinqlər baş vermişdi.<ref>{{cite web|last1=Qlebov|first1=Roman|title=В Азербайджане сбит вертолет с VIP на борту|url=http://www.kommersant.ru/doc/1595|website=www.kommersant.ru|publisher=[[Kommersant (qəzet)|Kommersant]]|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://www.kommersant.ru/doc/1595|archivedate=17 iyul 2016}}</ref>
[[2013]]-cü ildə ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat katibi [[Cen Psaki]] Qarakənd faciəsini Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həll etmək səylərini geriyə atdığını qeyd etmişdi.<ref>{{cite web|title=ABŞ Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı mövqeyini açıqladı|url=http://www.anspress.com/siyaset/22-11-2013/abs-dagliq-qarabag-munaqisesi-ile-bagli-movqeyini-aciqladi|website=www.anspress.com|publisher=www.anspress.com|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://www.anspress.com/siyaset/22-11-2013/abs-dagliq-qarabag-munaqisesi-ile-bagli-movqeyini-aciqladi|archivedate=17 iyul 2016}}</ref>
== Araşdırma ==
[[
Qarakənd faciəsi ilə bağlı bu günədək müxtəlif versiyalar səsləndirilir.<ref name=ahli/> Bəzi mənbələrə görə, Qarakənd faciəsi Rusiyanın törətdiyi təxribat idi.<ref>{{cite web|title=Qarakənd faciəsi Azərbaycanın bel sütununu qırdı|url=http://karabakhinfo.com/11494|website=karabakhinfo.com|publisher=karabakhinfo.com|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=17 iyul 2016|archivedate=http://karabakhinfo.com/11494}}</ref> Diplomat [[Vəfa Quluzadə]]nin sözlərinə görə, Qarakənd faciəsində [[Ayaz Mütəllibov]]un rolu olub və faciə nəticəsində Azərbaycan müqavimət qabiliyyətini itirdi.<ref name="peace">{{cite web|last1=Osmanqızı|first1=Sevinc|title=Sülh missiyası 2|url=https://www.youtube.com/watch?v=MpJeo6XToLg|website=www.youtube.com|publisher=[[ANS]]|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=https://www.youtube.com/watch?v=MpJeo6XToLg|archivedate=17 iyul 2016}}</ref>
Xankəndidəki rus qarnizonunun hərbi prokuroru İ.Lazutkin 248-ci maddə ilə (RF CM) ("Uçuşun düzgün idarə olunmaması və insan tələfatı") cinayət işi açdı.<ref name=krunk/> İ.Lazutkin ilkin istintaq materiallarını düzgün tərtib etmədiyindən heç nə anlamaq olmurdu.<ref name=krunk/> 1991-ci il noyabrın 24-də Yerevan televiziyasının xəbərlər proqramına müsahibə verən prokuror Lazutkin iddia edir ki, həlak olan azərbaycanlılara ilkin yardımı "ermənilər göstərib".<ref name=krunk/> Polkovnik bu terror aktını adi bir qəza kimi soyuqqanlıqla şərh edirdi.<ref name=krunk/> Lazutkin vertolyotun "qara qutusu"-nu da əlinə keçirib, ona toxunmağı qadağan etmişdi.<ref name=krunk/> Onun sözlərinə görə, qara qutu "istidən", "yanğından
[[1991]]-ci ildə [[Füzuli]] və [[Xocavənd]] rayonlarının hərbi komendantı olmuş general-leytenant [[Aleksandr Volox]] 1991-ci il, noyabrın 20-də Xocavənd rayonunun Qarakənd faciəsinə münasibət bildirərkən qeyd etmişdi ki, əgər onun ezamiyyət müddətini artırsaydılar, Qarakənd səmasında vurulan helikopterdə o da olacaqdı.<ref>{{cite book|last1=Dəniz|first1=Ramiz|title=Həqiqət|date=2014|publisher=“MM-S” müəssisəsi|location=Bakı|isbn=– 978-9952-8230-9-7|page=41|url=http://aghsu.cls.az/front/files/libraries/2374/books/517131451453135.pdf|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://aghsu.cls.az/front/files/libraries/2374/books/517131451453135.pdf|archivedate=17 iyul 2016}}</ref> Həmin ildə Azərbaycan Respublika Prokurorluğunun istintaq idarəsinin rəisi Adil Ağayev qeyd edirdi:
{{cquote|müəllif=|''Kimsə helikopterə avtomat silahdan atəş açmışdı və helikopter zədələnmişdi. Atəş zamanı helikopter idarə edən pilot iki güllə yarası almışdı. Pilot aldığı güllə yarası nəticəsində helikopteri idarə edə bilməmiş, yerə düşərək partlamışdı.''<ref>{{cite web|title=Helikopter faciəsi - 24 il|url=http://www.anspress.com/siyaset/20-11-2015/helikopter-faciesi---24-il-video|website=www.anspress.com|publisher=www.anspress.com|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://www.anspress.com/siyaset/20-11-2015/helikopter-faciesi---24-il-video|archivedate=17 iyul 2016}}</ref>}}
Sətir 120 ⟶ 119:
2010-ci il noyabrın 20-də Qarakənd faciəsi cinayət işi üzrə istintaq dayandırılıb.<ref name=ahli/> Səbəb hadisənin baş verdiyi ərazinin [[Ermənistan Silahlı Qüvvələri]] tərəfindən işğal olunmasıdır.<ref name=ahli/><ref>{{cite web|title=Helikopter Terörü Soruşturması Kapandı|url=http://www.zeynebiye.com/helikopter-teroru-sorusturmasi-kapandi_d75804.html|website=www.zeynebiye.com|publisher=www.zeynebiye.com|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://www.zeynebiye.com/helikopter-teroru-sorusturmasi-kapandi_d75804.html|archivedate=17 iyul 2016}}</ref> Cinayəti törədən şəxsləri müəyyənləşdirmək mümkün olmayıb.<ref name=ahli/>
[[2016]]-cı ildə Qarakənd faciəsində həlak olan jurnalist [[Osman Mirzəyev]]in qızı, [[Sevinc Osmanqızı]] parlament Azərbaycan Ali Soveti sədrinin keçmiş müavini və istintaq komissiyasının sədri [[Tamerlan Qarayev]]i ittiham edib:
{{cquote|müəllif=|''O vaxt belə bir versiya var idi ki, faciədə azərbaycanlıların yerli özünümüdafiə dəstəsinə rəhbərlik edən səhra komandiri "Qatır Məmməd"-in (Yaqub Rzayev) əli olub. "Qatır Məmməd" həbsxanada ifadə verib ki, vertolyotu vurmağı bizə Tamerlan Qarayev tapşırıb və deyib ki, içərisində gələn ermənilərdir. Sonra "Qatır Məmməd" həbsxanada müəmmalı şəkildə öldü. Onun bu etirafından sonra Tamerlan Qarayev ən azı şübhəli qismində dindirilməli idi. Bu, baş vermədi...<ref name=qatir>{{cite web|title=Qarakənd faciəsi ilə bağlı yeni iddia|url=http://xitab.az/xeberler/oxu/98/qarakend_faciesi_ile_bagli_yeni_iddia|website=xitab.az|publisher=xitab.az|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://xitab.az/xeberler/oxu/98/qarakend_faciesi_ile_bagli_yeni_iddia|archivedate=17 iyul 2016}}</ref>''}}
Sevinc Osmanqızı hesab edir ki, istintaq və parlament təhqiqat komissiyasının işlərindən mühüm dəlillərin yoxa çıxması, ikinci vertolyotun uçduğunu, yanan Mİ-8-ə yaxınlaşan maşın karvanını görən azərbaycanlı çobanın ifadəsinin silinməsi
== İstinadlar ==
Sətir 135 ⟶ 134:
* [https://www.youtube.com/watch?v=c-HG4I5b0uM Ən Yeni Tarix Qarakənd faciəsi 2001 (ANS)]
* [https://www.youtube.com/watch?v=FtEjTDLrAx8 Qarabağ Döyüşləri 20 Noyabr FACIƏSI]
* [http://modern.az/az/news/176100#gsc.tab=0 Ayaz Mütəllibovdan Hacı Əbdülün dediklərinə REAKSİYA:
* [http://musavat.com/news/haci-ebdulle-hadise-kimi-musahibe-tamerlan-qarayev-qatir-memmede-demisdi_384938.html Hacı Əbdüllə hadisə kimi müsahibə:
* [http://www.moderator.az/news/139061.html
* [https://azvision.az/news/162308/qarakend-faciesinin-gizli-meqamlari--eslinde-ne-bas-vermisdi-sahidler-danisir--.html Qarakənd faciəsinin gizli məqamları: Əslində nə baş vermişdi?
{{Qarakənd faciəsi}}
{{Dağlıq Qarabağ münaqişəsi}}
| |||