Səksənillik müharibə: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
dil şablonu using AWB |
|||
Sətir 1:
[[
'''Niderland burjua inqilabı''' və ya '''Səksən illik müharibə (
== Niderland inqilab ərəfəsində ==
XV əsrdə [[Niderland]] Burqund dövlətinin tərkibinə daxil idi, onun dağılmasından sonra isə (
XVI əsrdə Niderland, hazırki ərazisindən başqa, Belçikanın, Lüksemburqun və qismən Fransanın ərazisini də əhatə edirdi. Ölkə 17 əyalətdən ibarət idi. Onlardan ən böyükləri bunlar idi: Eno ([[Qeneqau]]), [[Artua]], [[Lüksemburq]], [[Namür]], [[Flandriya]], [[Brabant]], Niderland, [[Zelandiya]], [[Frislandiya]], [[Utrext]], [[Helder]]. [[V Karl]]ın taxt-tacdan imtinasından sonra Niderland [[II Filip İspaniyalı]]nın dövlətinə daxil oldu.
V Karl və II Filip hökumətləri Niderlandda mütləqiyyət qaydalarını qurmaq istəyi ilə, çoxşahəli bürokratik aparat yaratdılar, hansı ki II Filipin vaxtında ona [[Parmalı Marqarita]] başçılıq edirdi. Onun yanında [[Brüssel]]də müşavirə orqanı olan və niderlandlı feodal əyyanlardan ibarət
Lakin XVI əsrdə də bütün bu aparat, Niderlandda tarixən oluşan zümrə
XVI əsrin birinci yarısında Niderland iqtisadi yüksəlişini yaşayırdı. Flandriya, Brabantın Niderland və Zelandiya şəhərləri olan [[Qent]], [[İpr]], [[Brüqqe]], Luven, [[Dordrext]] və başqalarının sex sənətkarlığı və korporativ təşkil olunmuş ticarəti süquta uğrayırdı. Ancaq bəzi sex korporasiyaları yeni bazar tələblərinə və yeni texnoloqiyalara uyunlaşa bilirdilər. Köhnə sənətkarlıq şəhərlərinin sex qaydaları, burada yeni münasibətlərin və texnoloqiyaların yayılmasına əngəl olurdu. Əvəzində əvvəl o qədər də məşhur olmayan şəhərlər inkişaf edirdilər: [[Antverpen]], [[Amsterdam]], Xondshot və s. [[Namür]] və [[Lyej]]də metallurgiya inkişaf edirdi. O zaman üçün, öz dəmir filiz şaxtaları, domnaları, döymə mexanizmləri olan iri zavodlar yaranırdı.
Sətir 22:
II Filipin siyasəti daha da mütəce idi. [[Mövhumat]]çı Filip Niderlandda ispan mütləqiyyəti sistemini bərqərar etmək istəyirdi. Bu məqsədlərlə hökumət bunları qərara aldı: Niderlandda daim ispan qoşunlarını saxlamaq; bütün faktiki hakimiyəti, üzvləri kardinal Qranvillanın başçılığı ilə ispanların sadiq xidmətçiləri olan Dövlət şurasının (konsult) əlində cəmləşdirmək; 14 yeni yepiskopluq yaratmaq və onlara küfrlə mübarizə üçün [[inkvizisiya]] səlahiyətlərini vermək; Karlın zamanında ehtiyatla davranılan "şüar"ları qəti surətdə yerinə yetirmək.
Bunun ardınca Niderlandın iqtisadiyyatını sarsıdan bir sıra tədbirlər də həyata keçirildi.
== Niderland inqilabının başlaması ==
Xalq, əyyaşlıq, pozğunluq, quldurluq edən təkəbbürlü ispanlara və etiraf sirrindən və camaatın etibarından istifadə edərək "kafirləri" və mövcud quruluşdan narazıları müəyyən edən ruhanilərə nifrət bəsləyirdi. Buna görə antikatolik
Müxalif əyyanların başçıları iri əsilzadə əyyanların sıralarına: [[Oranlı Vilhelm]] Nassau (milliyətcə alman), qraf Eqmont və admiral Qorni daxil idilər. Nideland əyyanlarının iradəsini ifadə edərək, onlar Dövlət şurasında hökumətin fəaliyyətini tənqid edirdilər, ölkənin azadlıqlarının bərpasını, kafirlərə qarşı "şüarların" ləğv edilməsini, ispan qoşunlarını ölkədən çıxarılmasını, mənfur Qranvellanın istefasını tələb edirdilər. Müxalifətçilər son iki tələbin yerinə yetirilməsinə nail oldular, bununla da burjuaziya və xalqın populyarlığını qazandılar. Ancaq əsas tələblər yerinə yetirilməmiş qaldı, ispan hakimiyyətinin özbaşınalığı isə getdikcə artırdı. Kütləvi çıxışlar çoxaldı.
Sətir 32:
== 1566 il İkonoklast hərəkatı ==
Valinin cavabı gecikdiyinə görə, zadəganlar ittifaqı, ümumi hərəkətlər üçün, kalvinist icmalarla danışıqlara başladı. 10 avqust
İkonoklast hərəkatı 16 əsr Niderland burjua inqilabının ilk aktı idi. Üsyanın əsas hərəkətverici qüvvəsi manufaktur işçiləri, liman əhli, sənətkarlar, rəyyət və rəncbərlər idi.
Üsyan Flandriyada, [[Brabant]]da, Hollandiyada, Zellandiyada və [[Utrext]]də ən yüksək həddinə çatdı. Hakimiyət tamamilə iflic olmuşdur, avqustun 25 əyalət hakimi elan etdi ki, inkvizisiya ləğv ediləcək, "şüarlar" yumşaldılacaq, zadəganlar ittifaqının üzvləri əfv olunacaq, kalvinistlər isə məhdud ayin azadlığını alacaq.
Zadəganlar ittifaqı özünün buraxılması barədə elan etdi, kalvinist icmaların burjua başçıları üsyandan iştirak etməkdən imtina etdilər. Təşkilatçılıq və rəhbərlikdən məhrum olan üsyan 1567 ilin yazına qədər yatırıldı.
== Alba diktaturası ==
Üsyanın yatırandan sonra, hökumət öncə etdiyi güzəştləri ləğv etdi,
Minlərlə insan tonqala, dar ağacına göndərildi, mülkiyyətləri isə müsadirə olundu. 5 iyun 1568-ci ildə zadəgan əyyanların başçıları [[qraf Eqmont]] və [[admiral Qorn]] edam edildilər. Şəhərlərdə tələsik istehkamlar tikilirdi və ispan qoşunları yerləşdirilirdi. [[Oranlı Vilhelm]] və bir çox başqaları xaricə qaçdı.
Flandriya və Enonun sıx meşələrində sənətkar, manufaktura işçisi və kəndlilərdən ibarət partizan hərəkatı qızışırdı. Onlara ayrı-ayrı burjua və zadəganlar başçılıq edirdi. Meşə "qöz"ları adlandırılan partizanlar qəfil ispan qoşunlarının kiçik dəstələrinə hucum edir, onların təminatı və təchizatı pozurdular. Hollandiya və Zellandiyada dənizçi və balıqçılar dənizdə ispanlara qarşı uğurla əməliyatlar aparırdılar. Onlar bəzən ispanların gəmilərini tutur, dənizkənarı qarnizonlara hucum edirdilər.
Lakin Oranlı Vilhelm və onun silahdaşlarının xüsusi niyyətləri vardı. Onlar hələ də Almaniyanın lüteran knyazlarının və fransız [[quqenot]]-zadəganların köməyi ilə muzdlu qoşun yaratmaq, və xaricdən hersoq Albaya zərbə endirmək, və Niderlandı imperiyanın tərkibinə müstəqil [[kurfürst]]luq kimi daxil olunması barədə düşünürdülər. Bununla belə, [[bürqer]]lərə və zadəganlara sərf edən əski imtiyaz və azadlıqlar qorunmalı idi. Kilsənin, onlar lüteranlıq ruhunda islahat etmək, torpaqlarını isə zadəganlara vermək istəyirdilər. Şahzadənin özü və onun tərəfdaşları hələ də Filipplə bu şərtlərlə anlaşmağı düşünürdülər.
Zadəgan emiqrantlarını istifadə edərək, alman protestant knyazların və fransız quqenotlarının köməyi ilə Oranlı Vilhelm
== Şimalda 1572-ci il üsyanı ==
Ölkədə vəziyyət getdikcə gərginləşirdi. Hersoq Alba, öz "uğurlarından" ruhlanaraq, son tədbirə əl atdı
Sahilboyunun müdafiyəsinin zəifləməsindən "dəniz ''qöz''lari" istifadə etdi. İngiltərə limanlarına son vaxtlara qədər sığınan və oradan bu ərəfələrdə qovulan, dəniz qözları 1572-ci il aprelin 1-də liman şəhəri [[Bril]]i zəbt etdilər. Aprelin 5 böyük zelland şəhəri [[Frissinqen]]də üsyan qalxdı. O tezliklə şimalda yayılmağa başladı. Qözlar hər yerdə şəhər plebsinin və yaraqlı kəndlilərin köməyi ilə uğur əldə edirdilər, və 1572 yayınacan Hollandiya və [[Zellandiya]] əyalətləri demək olar ki tamamilə ispanlardan azad edilmişdi. Frislandiyada kəndlilərin böyük dəstələri qanlı döyüşlər aparırdı.
Onun təşkilatçıları, öz maraqlarını inqilabın uğuru və müstəqillik mücadiləsi ilə bağlamış, milli burjuaziyanın inqilabi qüvvələri və bəzi kalvinist zadəganları idi. Onlar kalvinist konsistoriyalar ətrafında qruplaşırdılar, " dəniz qözlarının" dəstələrinə , eləcə də şəhərlərin yenidən-formalaşdırılan atıcılar qildiyalarına, başçılıq edirdilər. İnqilabi partiyaya katolik ruhanilər, mürtəce feodal zadəganlıq və patrisiatın bir qismi qarşı dururdu. Bu qüvvələr açıq və ya gizli ispanların tərəfində vuruşurdular.
Oranlı Vilhelmlə bağlı olan, varlı holland tacirləri, bürqerlərin və zadəganların bəzi qatları ara mövqedə idilər. İspanlara qarşı olan əsas mərkəzlərdən biri də Utrext şəhəri idi. Albanın represiyalarından ehtiyat edən əhalis Vilhelmdən yardım istəyirdi. Vilhelm Niderlanda daxil oldu, əvvəlvə Heldern əyalətinə, sonra Brabanta və demək olar ki Brüsselə qədər gəldi(1572 avqust). Lakin burada o, güvəndiyi müttəfiqləri qüqenotların, Parisdə [[Varfolomey gecəsi]] qırğını barədə məlumat alan kimi, öz qüvvəsini yetərsiz hesab edərək, geri çəkilməli oldu.
Vilhelm Hollandiyaya çəkildi və tezliklə əvvəl Hollandiyanın sonra isə
Alba Şimalın tərəfinə keçmək istəyən şəhərlərin üzərinə hucum etdi. Qeneqau əyalətinin əsas şəhəri Mons və Niderlandın kilsələr şəhəri adlandırılan Mexeln xüsusi vəhşiliklə talandı. Buradan Alba şimala doğru hərəkət etdi. Çütfen, Naarden və Haarlemi eyni vəziyətə salındı. Alkmaar şəhəri mühasirəyə alındı, lakin şiddətli müqavimət nəticəsində 1573-cü ilin oktyabrında mühasirə götürüldü. Nəhayət Albanın siyasəti Madriddə narazılıq doğrudu və 1573-cü ilin dekabrında o İspaniyaya geri çağılıdı. Onun yerinə daha diplomatik qeneral olan Rekezens təyin olundu. Üsyan etmiş əyalətlərin vəziyəti olduqca ağır idi. 14 aprel 1574-cü ildə Vilhelmin qardaşı Nassaulu Lüdovikin muzdlu ordusu, Mook şəhəri yaxınlığında Rekezensin ordusuna məğlub oldu. Bundan sonra ispanlar Leydeni mühasirəyə aldılar. Şəhər bir neçə ay(1574 may-oktyabr) ərzində mühasirəyə məruz qaldı, lakin dəhşətli aclığa və düşmənin üstün qüvvələrinə baxmayaraq, rəşadətlə müqavimət göstərdi. Hollandiya ştatları son qərara əl atmalı oldular
Heç olmasa cənub əyalətlərini özündə saxlamaq üçün Rekezens güzəştlərə getməyə məcbur oldu. Albanın vaxtında tətbiq olunan 10% -lik vergi formal olaraq qalsa da, onun vaxtında faktiki olaraq alınmırdı. "İğtişaşları araşdıran şura" ölüm hökmlərindən vaz keçdi və cərimə çıxarmaqla kifayətləndi. Vilhelm Oranlının partiyasından uzaqlaşan hər kəsə amnistiya elan edildi. Lakin ''oranjistlərin'' yaxud "vətənpərvərlərin" sayı azalmırdı, əksinə nəinki onların hakim olduğu şimalda, eləcə də Cənubda, Flandriyanın və Brabantın ən böyük şəhərlərində getdikcə çoxalırdı.
== 4 sentyabr 1576-ci il üsyanı. Qent barışı ==
==
{{İstinad siyahısı}}
* История Средних Веков. Москва Просвещение 1989 səh. 444-462▼
[[Kateqoriya:İnqilablar]]
|