|
|Sahibi=
|Status=İstismardadır
|Reaaktor tipi=Su təzyiqli nüvə reaktoru<br />({{Dil-en|Pressurized water reactor}})
|Elektrogenerator=
|Generatorun gücü=
}}
'''Metsamor Atom Elektrik Stansiyası''' ({{Dil-hy| Հայկական ատոմային էլեկտրակայան}}) və ya '''Ermənistan Atom Elektrik Stansiyası''' — [[Ermənistan]]ın paytaxtı [[İrəvan]]ın 36 km qərbində yerləşən [[Metsamor]] şəhərində yerləşən AES. Bu atom stansiyasının istehsal etdiyi enerji Ermənistanın elektrik ehtiyacının 40 faizindən çoxunu təşkil edir. AES [[İrəvan]]dan təxminən 30 km cənubda, [[Metsamor]] şəhəri yaxınlığında yerləşir. Stansiya [[Türkiyə]] sərhəddindən 17.5 km, [[İran]] sərhəddindən 60 km, [[Azərbaycan]] sərhəddindən isə 75 km məsafədə yerləşir.
== Tarixi ==
[[Ermənistan SSR]]-də Atom Elektrik Stansiyasının tikintisi barədə qərar SSRİ rəhbərliyi tərəfindən 1967-ci ildə qəbul olunub. Metsamor AES-in tikintisinə 1969-cu ildə başlanılıb, həmin ildə də Metsamor şəhərinin təməli atıldı. 1970-ci ildə Metsamor özünün ilk sakinlərini qəbul etdi, onların arasında [[Sovet İttifaqı]]nın müxtəlif guşələrindən gələn 32 millətin nümayəndələri vardı.<ref>[https://jam-news.net/metsamor-atom-stansiyasi/?lang=az-AZ Metsamor atom stansiyası]</ref> 1976-ci ilin dekabrında isə AES istismara verilib. Hər biri 408 MV gücə sahib WWER-440 /230 tipli 2 yunitardan ibarətdir. Stansiya Ermənistanın paytaxtı [[İrəvan]]dan 32 km, [[Qars]]dan 100 km, [[İğdır]]dan isə 30 km uzaqlıqdadır. AES dünyanın ən etibarsız reaktorlarından biridir. Stansiyanın tikilməsi zamanı SSRİ alimləri onun Ağrı dağı tektonik zonasında yerləşəcəyi üçün buna qarşı çıxmışlar. AES-in birinci enerji bloku 1976-cı ildə, ikincisi isə 1980-ci ildə istifadəyə verilib. 1983-cü ildə AES-in 3-cü və 4-cü enerji bloklarının tikintisinə başlanılsa da, 1986-cı ildə [[Çernobıl faciəsi|Çernobıl AES-də baş verən qəza]]dan sonra bu proses dayandırılıb. ▼
▲[[Ermənistan SSR]]-də Atom Elektrik Stansiyasının tikintisi barədə qərar SSRİ rəhbərliyi tərəfindən 1967-ci ildə qəbul olunub. Metsamor AES-in tikintisinə 1969-cu ildə başlanılıb, həmin ildə də Metsamor şəhərinin təməli atıldı. 1970-ci ildə Metsamor özünün ilk sakinlərini qəbul etdi, onların arasında [[Sovet İttifaqı]]nın müxtəlif guşələrindən gələn 32 millətin nümayəndələri vardı.<ref>[https://jam-news.net/metsamor-atom-stansiyasi/?lang=az-AZ Metsamor atom stansiyası]</ref> 1976-ci ilin dekabrında isə AES istismara verilib. Hər biri 408 MV gücə sahib WWER-440 /230 tipli 2 yunitardan ibarətdir. Stansiya Ermənistanın paytaxtı [[İrəvan]]dan 32 km, [[Qars]]dan 100 km, [[İğdır]]dan isə 30 km uzaqlıqdadır. AES dünyanın ən etibarsız reaktorlarından biridir. Stansiyanın tikilməsi zamanı SSRİ alimləri onun Ağrı dağı tektonik zonasında yerləşəcəyi üçün buna qarşı çıxmışlar. AES-in birinci enerji bloku 1976-cı ildə, ikincisi isə 1980-ci ildə istifadəyə verilib. 1983-cü ildə AES-in 3-cü və 4-cü enerji bloklarının tikintisinə başlanılsa da, 1986-cı ildə [[Çernobıl faciəsi|Çernobıl AES-də baş verən qəza]]dan sonra bu proses dayandırılıb.
1988-ci ildə [[Spitak zəlzələsi|Spitakdakı zəlzələ]] ilə əlaqədar AES-in fəaliyyəti 1989-cu il yanvarın 15-də dayandırılmışdı. İstifadəsi dayandırılana qədər stansiyada 48446 milyon kVt-saat elektrik enerjisi istehsal edilib. AES dayandırıldıqdan sonra 1 nömrəli blokda buxar generatorlarının korpuslarında 2 yerdə diametri 1 metr olan kəsik tədqiqat aparmaq üçün götürüldü. Bunun nəticəsində 1 nömrəli blok istifadəyə yararsız hala düşdü. Buxar generatorlarını bərpa etmək mümkün deyil və əvəzlənməsi çox bahalıdır. AES bloklarının avadanlığı qismən komplektləşdirilmiş və satılmışdır.<ref>[https://www.seogan.ru/armyanskaya-aes.html Ermənistan AES]</ref> Ermənistan üzləşdiyi ciddi böhranla əlaqədar 1993-cü ildə AES-in fəaliyyətini bərpa etmək barədə qərar qəbul edib və 1995-ci ildə 2-ci enerji bloku işə salınıb.
*2018-ci ildə-1,862 milyard kvt-saat
*2019-cu ildə-1,330 milyard kvt-saat
*2021-dan 3,0-30–3,3 milyard kVt-saat (plan)<ref name="ria">[https://ria.ru/20180515/1520545625.html Movses Vardanyan: Ermənistan AES 2018-ci ilin sonuna qədər tam gücü ilə işləyəcək]</ref>
== Zəlzələyə dayanıqlığı ==
Zavod 8 bal gücündə zəlzələnin baş verə biləcəyi bölgəyə yaxın, Şərqi Anadolu sınma xətti üzərindəki aktiv seysmik zonada yerləşir. AES-in ətrafında 5 tektonik qırılma xətti mövcuddur ki, onlardan da biri stansiyadan cəmi 500 metr aralıda yerləşir. Lakin, o yalnız 7 bal gücündə zəlzələlərə müqavimət göstərə bilmə gücündə quraşdırılıb.<ref>[https://books.google.az/books?id=e4FTAAAAMAAJ&redir_esc=y Experience Gained from Fires in Nuclear Power Plants]</ref><ref>[https://books.google.az/books?id=_EM2byc_OocC&pg=PA140&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Nuclear Risk in Central Asia (edited by Brit Salbu, Lindis Skipperud)]</ref> Təhlükəsizlik baxımından, mənfi cəhətlərdən biri kimi qəza zamanı yüksək dağlıq ərazidə yerləşən və qorunma qalxanına malik olmayan stansiyanın 2-ci reaktorunun soyudulması ilə bağlı problem də qeyd edilir. 2004-ci ildə [[Avropa İttifaqı]] “Metsamor”"Metsamor" nüvə stansiyasının “bütün"bütün bölgə üçün təhlükə”təhlükə" törətdiyini ifadə edərək Ermənistana AES-in bağlanılması üçün 200 milyon avro kredit verməyi təklif etsə də, Ermənistan hökuməti bu miqdarı yetərsiz görmüş və fantastik bir məbləğ – 1 milyard avro tələb etmişdi. Bu məbləğ Avropa İttifaqı rəhbərliyi tərəfindən qəbul edilməmişdi, buna cavab olaraq Ermənistan da Metsamoru bağlamayacağını elan etmişdi.<ref>[http://a-r.az/az/article/11119 Metsamor Atom Elektrik Stansiyası: Regionun “saatlı"saatlı bomba”sıbomba"sı]</ref>
== Gələcək planlar ==
Metsamor AES-in ilkin istismar müddəti dizayna əsasən 2016-cı ildə başa çatmışdır. 2011-ci ildə stansiyada yoxlama aparan Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin ekspertləri stansiyanın istismar müddətindən daha artıq müddətə istifadəsinin mümkün olduğu qənaətinə gəliblər.<ref>[https://jamestown.org/program/armenia-passes-international-nuclear-safety-test/ Armenia Passes International Nuclear Safety Test]</ref> Bununla əlaqədar Ermənistan höküməti stansiyanın ikinci blokunun təmir vasitəsilə istismar müddətini 10 il daha, [[2026]]-cı ilə qədər uzatmaq qərarına gəldi. Metsamor AES-in təmirinin maliyyələşdirməsi barədə razılaşma Ermənistan və [[Rusiya]] arasında 2014-cü ildə imzalanıb. Ermənistan Rusiya hökumətindən alınmış maliyyə ilə Metsamor AES-də yenilənmə işləri həyata keçirir və Rusiyadan alınmış bu maliyyəyə 15 illik müddətə verilən 270 milyon dollar kredit və 30 milyon dollar qrant daxildir. Ermənistanın baş naziri [[Nikol Paşinyan]] bildirib ki, maliyyə müddətinin daha bir il -— 2020-ci ilə qədər uzadılması haqqında Rusiya hökuməti ilə danışıqlar aparılır.<ref>{{Cite web |title=Paşinyan AES haqqında: “Maliyyə müddətinin 2020-ci ilə qədər uzadılması haqqında Rusiya ilə danışıqlar aparılır” |url=https://ordu.az/az/news/156244/pasinyan-aes-haqqinda--maliyye-muddetinin-2020-ci-ile-qeder-uzadilmasi-haqqinda-rusiya-ile-danisiqlar-aparilir |access-date=2019-12-08 |archive-date=2019-12-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191208121246/https://ordu.az/az/news/156244/pasinyan-aes-haqqinda--maliyye-muddetinin-2020-ci-ile-qeder-uzadilmasi-haqqinda-rusiya-ile-danisiqlar-aparilir |url-status=dead }}</ref> Lakin Ermənistan təmir müddətinin uzadılması üçün əlavə kreditdən imtina edərək bunu daxili resurslar hesabına maliyyələşdirmək qərarına gəldi.<ref>[https://news.am/rus/news/584569.html Paşinyan Ermənistanın Rusiya kreditindən imtina etməsinin səbəblərini izah etməyə çalışıb]</ref> Rusiyanın “"[[Rosatom]]”" şirkətinin idaretməsi altında olan “Rosatom"Rosatom Servis”Servis" şirkəti atom stansiyasının əsaslı təmirini həyata keçirən baş podratçı şirkətdir. Təmir əsasında 2018-ci ildə başlayan AES-dəki təmirdə generatorlu turbinləri dəyişdirilir. Növbəti il ərzində reaktorun metal divarlarını bərkitmək planlanır. Ermənistan tərəfindən kreditin ödənilməsinə isə AES-in təmiri başa çatdıqdan sonra, 2021-ci ildə başlanılması nəzərdə tutulur. Təmirdən sonra AES bir neçə yüz milyon kvt/saat daha artıq enerji istehsal edəcək. Stansiyanın maksimum istehsal gücü 3.3 milyon kilovatt/saata qədər artırılacaq. Bu əlavə istehsal hesabına kreditin ödənilməsi planlaşdırılır. Təmir nəticəsində Metsamor AES-in istismar müddəti 2026-cı ilədək artırılacaq.<ref>{{Cite web |title=“Metsamor” AES-in təmiri uzadılır: Ermənistan Rusiyaya kreditlərin ödənilməsini təxirə salacaq |url=https://ordu.az/az/news/152318/metsamor-aes-in-temiri-uzadilir--ermenistan-rusiyaya-kreditlerin-odenilmesini-texire-salacaq |access-date=2019-12-08 |archive-date=2019-12-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191208134153/https://ordu.az/az/news/152318/metsamor-aes-in-temiri-uzadilir--ermenistan-rusiyaya-kreditlerin-odenilmesini-texire-salacaq |url-status=dead }}</ref> Metsamor stansiyasının təmiri üçün kredit məbləğinin təxminən 15%-i [[radioaktiv tullantılar]] və işlənmiş nüvə yanacağı saxlanması sistemlərinin təmirinə sərf edilib.
Beynəlxalq mütəxəssislərin rəyi əsasında stansiyanın istismar müddəti iki dəfə artırılıb. Mütəxəssislər reaktorun 2036-cı ilə qədər problemsiz işləyə biləcəyinə əmin edirlər. Ancaq bu son tarixdir.<ref>[https://ordu.az/az/news/188383/region-ucun-yeni-metsamor-tehlukesi--pasinyan-moskvadan-siyasi-destek-qarsiliginda-parisin-maraqlarini-guzeste-getdi- Region üçün yeni “Metsamor”"Metsamor" təhlükəsi: Paşinyan Moskvadan siyasi dəstək qarşılığında Parisin maraqlarını güzəştə getdi]</ref> Ermənistan Ərazi İdarəetməsi və Alt Strukturlar naziri [[Suren Papikyan]] təmir işləri başa çatdıqdan sonra Metsamordakı enerji blokunun ömrünün 2026-cı ilə qədər uzadılacağını, lakin onun 2036-cı ilə qədər də istismar edilə biləcəyini bildirib.<ref>{{Cite web |title=Ermənistanda yeni atom elektrik stansiyasının tikilməsi nəzərdə tutulub? |url=https://ordu.az/az/news/158478/ermenistanda-yeni-atom-elektrik-stansiyasinin-tikilmesi-nezerde-tutulub- |access-date=2019-12-11 |archive-date=2019-12-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211214701/https://ordu.az/az/news/158478/ermenistanda-yeni-atom-elektrik-stansiyasinin-tikilmesi-nezerde-tutulub- |url-status=dead }}</ref> Ermənistan hökuməti dövriyyəyə qoyduğu “2040"2040-cı ilə qədər Ermənistan Respublikasının enerji sektoru inkişafının strateji proqramı”ndaproqramı"nda 2026-ci ildən sonra da yeni tikiliyə qədər Metsamor Atom Elektrik Stansiyasını istismar etməyə davam etmək niyyətində olduğunu göstərib.<ref>{{Cite web |title=Ermənistandakı AES əbədi istismar ediləcək |url=https://ordu.az/az/news/158311 |access-date=2019-12-08 |archive-date=2019-12-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191208123943/https://ordu.az/az/news/158311 |url-status=dead }}</ref>
== Qəzalar ==
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
<references />
[[Kateqoriya:Ermənistanda elektrik stansiyaları]]
| 