Hidrogen: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k 94.20.97.83 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Babək Akifoğlu tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. Teq: Geri qaytarma |
|||
Sətir 24:
| qaynama temperaturu f = −423.17
}}
[[
'''Hidrogen''' ('''H''') – ([[Yunanca]]: ὑδρογόνο ( İdrogono = su hazırlayan, su edən ); [[Dmitri Mendeleyev|D.İ. Mendeleyevin]] [[Kimyəvi elementlərin dövri cədvəli|dövri cədvəl sistemində]] 1-ci elementdir. Nisbi şəraitdə rəngsiz, qoxusuz, qeyri-metal, dadsız, asan yanan, havadan 14.5 dəfə yüngül, suda pis həll olan və H<sub>2</sub> molekullarından ibarət qazdır. 1.00794 q/mol-a bərabər olan atom kütləsi ilə bütün elementlər arasında ən yüngül elementdir.
== Tarixi ==
<br
== Hidrogen elementlərin dövri sistemində ==
Hidrogen kimyəvi elementlərin dövri sisteminin həm IA, həm də VIIA əsas yarımqrupunda yerləşir. [[Silisium]] və [[Bor]]dan başqa digər qeyri metallarla +1 oksidləşmə dərəcəsi göstərdiyi üçün IA, Metallar, silisium və borla birləşmələrdə isə
== Hidrogenin mövcudluğu ==
Bioelement orqanizmlərin qurulmasında və onların həyat fəaliyyətinin təmin olunmasında iştirak edən üzvi birləşmələrin (vitaminlər, hormonlar, fermentlər, aminturşular, zülallar, yağlar, karbohidratlar) struktur vahididir. Yer səthində su və hava da daxil olmaqla hidrogenin payına 1% kütlə düşür.
Sətir 38 ⟶ 40:
Bitkinin kütləsinin 6,3 %-i hidrogendən ibarətdir.
Bitkilərin
Su bitkilərin kökləri tərəfindən (başlıca olaraq kök telləri sahəsində) udulur, mərkəzi silindrin damarlarına daxil olur və sonra oduncağın – bitkilərin keçirici damarları ilə hərəkət edir. Su axını ilə onda həll olmuş qida maddələri də nəql olunur. Yarpaq səthinə çatan suyun az bir hissəsi yarpaq hüceyrələrinin böyüməsində və metobolizmində iştirak edir, çox hissəsi isə (90%-ə qədəri) buxarlanma və quttasiya zamanı atmosferə ayrılır. Quttasiya yarpaqların kənarlarında və çıxıntılarında yerləşən su axarları – qitatonlardan bitkilərdə su çox olduqda kök təzyiqinin təsiri ilə maye damcılarının tökülməsidir. Müəyyən qədər su bitkinin özü tərəfindən nəfəsalma prosesində əmələ gələ bilər. Keçirici sistemin damarlarını dolduran su vahid hidrostatik sistemdir. Molekulları böyük ilişmə qüvvəsinə malik olan su 10 metrdən yuxarı qalxır. Suyun bitkilərdə hərəkət sürəti xarici faktorlardan (temperatur və havanın nəmliyi, şüalanma, torpağın nəmliyi və duzluluğu və s.), həmçinin bitkinin özünün xüsusiyyətlərindən (yarpaq səthinin ölçülərindən, kök sisteminin uzunluğundan) asılıdır. İynəyarpaqlılarda o, 0,5-dən 1 sm/saata qədər, enli yarpaqlılarda isə saatda 40 sm və daha çox olur. Sutka ərzində bu sürət dəyişir və gündüz daha böyük olur.
Sətir 50 ⟶ 52:
2H<sub>2</sub> + O<sub>2</sub> → 2H<sub>2</sub>O + Q
Meduzaların bədəninin
Su onda həll olan mineral maddələrlə su-duz mübadiləsinə
Elektrolitlərin sorulması bağırsaqlarda, şirin suda yaşayan heyvanlarda, həmçinin dəri örtüyündə və ya ağız boşluğunda və ifrazat dəliyində baş verir, duzların qana daxil olmasını təmin edir. Qan və ya limfa ilə o, orqanizmin hüceyrələrinə daşınır. Tərkibinə görə hüceyrə daxili və hüceyrə xarici mayelər kəskin fərqlənirlər. Hüceyrələrin daxilində K+, Mg2+ və fosfatlar, hüceyrə xarici mayedə isə Na+, Ca2+, Cl- üstünlük təşkil edir. İon asimmetriyası plazmatik membranın fəaliyyəti və bir çox ionların hüceyrənin kimyəvi komponentləri ilə əlaqələnməsi hesabına təmin olunur.
Sətir 58 ⟶ 60:
Hüceyrə daxilində də ionlar qeyri-bərabər paylanmışdır: nüvədə Na+ sitoplazmada olduğundan çox, Ca2+ isə mitoxondridlərdə çox olur.
Məlumat üçün bildirək ki, aclıqdan insan öz kütləsinin 50%-ni itirərsə sağ qala bilər. Susuzlaşma nəticəsində insan bədənindəki suyun
Bəzi heyvanlar bir neçə həftə susuz yaşaya bilirlər. Belə ki, onlar maddələr mübadiləsi prosesində metobolik su əmələ gətirirlər. Məsələn, dəvələrdə su piylərin oksidləşməsi prosesində əmələ gəlir. Metobolik oksidləşmə zamanı 100 qram piydən 107 ml su əmələ gəlir.
Sətir 65 ⟶ 67:
== Təbiətdə tapılması ==
Hidrogen təbiətdə geniş yayılmış elementlərdəndir. Yer qabığında ([[atmosfer]], [[biosfer]] və [[hidrosfer]]də) olan elementlərin ümumi kütləsinin ~0,88%-i hidrogenin payına düşür. Suyun kütləsinin ~11,1%-ni hidrogen təşkil edir. Bütün üzvi birləşmələrin tərkibində hidrogen elementi var. Hidrogen kainatda ən çox yayılmış elementdir. Günəş və digər ulduzlar əsasən hidrogendən elementindən ibarətdir.
== Xassələri ==
Adi şəraitdə hidrogen rəngsiz, dadsız və iysiz qazdır. Maye hidrogen rəngsiz, bərk hidrogen isə qaraoxşar kütlədir.Hidrogen mayelərdə çox zəif həll olur. Məsələn, 1l suda (20<sup>o</sup>C və 1 atm.təzyiqdə) cəmi 0,0182mq hidrogen həll olur. O spirtlərdə, efirlərdəı, benzolda, xloroformda və s-də həmçinin, pis həll olur. Bir sıra metallar yüksək temperaturda hidrogeni yaxşı həll edir. temperaturun artması ilə hidrogenin metallarda həll olması dahada artır. hidrogen molekulu yüksək davamlılığa və kiçik polyarlaşma qabiliyyətinə malikdir. Bundan başqa hidrogen üçün kiçik ölçü və kiçik kütlə, lakin böyük mütəhərriklik xarakterikdir. Bütün bunların nəticəsində hidrogen çox aşağı ərimə (-257,3<sup>o</sup>C) və qaynama (-252,8<sup>0</sup>C) temperaturuna malikdir. Bu cəhətdə o birinciliyi yalnız heliuma verir. Hidrogenin istiliyi keçirmə qabiliyyəti bütün qazlara nisbətən üstündür. Onun istilik keçirməsi havadan 7 dəfə artıqdır. Bu onun xüsusi istilik tutumunun yüksək olmasından irəli gəlir. Qazlar qarışığında və ya kiçik məsamələri keçməkdə hidrogenin diffuziya sürəti də bütün qazlara nisbətən üstündür. Bu isə onun yüngüllüyü ilə əlaqədardır.
=== Yanma xassələri ===
Hidrogen adi şəraitdə kimyəvi cəhətdən aktiv deyil. 1
* 2H<sub>2</sub> + O<sub>2</sub> → 2H<sub>2</sub>O
İki həcm hidrogen və bir həcm oksigen qazları qarışığı '''guruldayıcı qaz''' adlanır.
== Birləşmələri ==
Hidrogen molekulu davamlı olduğundan, nisbətən az aktivdir və adi şəraitdə yalnız flüor ilə qarşılıqlı təsirə girir. Digər elementlər ilə yalnız qızdırıldıqda reaksiyaya daxil olur. Atom quruluşuna görə hidrogen bütün elementlərin ən sadəsi olmasına baxmayaraq, daha çox müxtəlif birləşmələr əmələ gətirən elementlərdən biridir. Hidrogenin "təsirsiz" qazlar müstəsna olmaqla, bütün elementlər ilə birləşmələri məlumdur. Hidrogen, həmçinin , təbii birləşmələri zəngin olan elementlərdən biridir. O planetimizdə gil, daş kömür, neft kimi çox geniş yayılmış maddələrin tərkibinə daxildir. Hidrogen həmçinin canlı aləmi təşkil edən müxtəlif üzvi birləşmələrin əsas tərkib hissələrindən biridir.
== İzotopları ==
Hidrogen elementinin üç izotopu var: '''<sup>1</sup>H''','''<sup>2</sup>H''' və '''<sup>3</sup>H'''. Bunlardan əlavə yüksək qeyri-sabit nüvəli izotoplar ('''<sup>4</sup>H''' və '''<sup>7</sup>H''') da vardır. Amma onlar Təbiətdə mövcut olmayıb, yalnız labaratoriyalarda alınmışdır.
* '''<sup>1</sup>H'''
* '''<sup>2</sup>H''' (və ya '''<sup>2</sup>D''')
* '''<sup>3</sup>H''' (və ya '''<sup>3</sup>T''')
== Alınması ==
=== Sənayedə ===
Sətir 98 ⟶ 103:
=== Laboratoriyada ===
:: <math>\mathsf{Zn + H_2SO_4 \rightarrow ZnSO_4 + H_2\uparrow}</math>
Sətir 113 ⟶ 117:
== Mənbə ==
* Z.Qarayev "Qeyri-üzvi kimya", Maarif, 1975.
* Кузьменко Н. Е., Еремин В. В., Попков В. А. Начала химии. Современный курс для поступающих в вузы: Учебное пособие для вузов. — М.: Издательство
* Учебный справочник школьника. Учебное издание. — М.: Дрофа, 2001.
* Дигонский С. В., Тен В. В. Неизвестный водород. — СПб: Наука, 2006. ISBN 5-02-025114-3
|