AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi: Redaktələr arasındakı fərq

'''Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi''' — [[Azərbaycan Respublikası]]nda zəlzələlərin tədqiqatı və öyrənilməsi ilə məşğul olan əsas təşkilatdır. Mərkəzdə seysmoloji, geofiziki, geokimyəvi və geodinamik kompleks tədqiqatlar aparılır.

 

RSXM-in seysmoloji tədqiqatları peyk rabitəsi ilə işləyən seysmik stansiyalar şəbəkəsi vasitəsi ilə aparılır. Bu seysmik stansiyalar şəbəkəsi ABŞ-ın "Kinemetriks" şirkətinin istehsalıdır. Mərkəzdə seysmoloji, geofiziki, geokimyəvi və geodinamik kompleks tədqiqatlar aparılır.

Hazırda Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin respublika ərazisində 64 seysmik stansiyası var. Quruda daha beş seysmik stansiyanın qurulması nəzərdə tutulur. Bununla yanaşı, Mərkəz tərəfindən respublika ərazisində 24 GPS stansiya quraşdırılmışdır. Azərbaycanın Saatlı rayonundakı dərinliyi 8324 metr olan quyu üzərində yerləşdirilmiş GPS stansiya öz unikallığı ilə seçilir. RSXM-in respublika ərazisində həmçinin geofiziki və geokimyəvi stansiyaları da fəaliyyət göstərir. MDB məkanında ilk dəfə olaraq Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda 3 ədəd dənizdibi seysmik stansiyanın qurulması nəzərdə tutulur ki, həmin stansiyaların qurulması nəticəsində həm dənizin dibində gedən yeraltı tektonik proseslər, həm də bu proseslərin neft yataqlarına, neft hasilatına göstərdiyi təsirlərlə bağlı daha mükəmməl tədqiqatlar aparılmasına imkan yaranacaq.

[[İkinci Qarabağ müharibəsi]]nədək [[Ağdam]] və [[Füzuli]] rayonlarının Azərbaycanın nəzarətində olan hissəsində yeni seysmik stansiyalar quraşdırılıb.

 

[[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]] nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin yaranmasının müxtəlif tarixi mərhələləri olmuşdur. Azərbaycanda ilk dəfə instrumental müşahidələrə XX əsrin əvvəllərində başlanılmışdır.

 

SSRİ dövründə uzun müddət Azərbaycanda müstəqil seysmoloji xidmətin fəaliyyətinə icazə verilməsə də, 1979-cu ildə [[Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti]]nin qərarına və Milli Elmlər Akademiyasının sərəncamına əsasən AMEA Geologiya İnstitutunda "Geofizika" Elmi Mərkəzində Təcrübi-Metodiki Geofizika partiyası yaradılmışdır. 1980-ci ildə isə bunun əsasında Təcrübi-Metodik Geofizika Ekspedisiyası təşkil edilmişdir. Ekspedisiyaya AMEA-nın müxbir üzvü, geologiya-minerologiya elmlər doktoru Arif Həsənov rəhbərlik etmişdir.

 

 

2008-ci ildən Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinə AMEA-nın müxbir üzvü, əməkdar elm xadimi, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor [[Qurban Yetirmişli|Qurban Cəlal oğlu Yetirmişli]] rəhbərlik edir.

[[Fayl:Qurban Cəlal oğlu Yetirmişli.jpg|thumb|[[Qurban Yetirmişli]], 2008-ci ildən RSXM-in Baş direktorudur.]]

 

 

 

 

 

 

 

RSXM-də elmi tədqiqatlar aşağıdakı istiqamətləri əhatə edir:

 

* Geodinamiki tədqiqatlar (GPS).

 

Respublika ərazisinin seysmikliyinin, zəlzələlərin kinematik və dinamik parametrlərinin öyrənilməsi ilə məşğul olur.Seysmoloji tədqiqatlar 35 telemetrik seysmik stansiyalardan ibarət müşahidə şəbəkəsi əsasında respublika ərazisinin seysmik rejimi, zəlzələ episentrlərinin paylanması qanunauyğunluğu, ocaq zonalarındakı seysmik proseslərin dinamikası tədqiq edilir, dərinlik qırılmalarının aktiv hissələri müəyyənləşdirilir və bu sahələrdə mümkün maksimal güclü zəlzələlərin intensivliyi qiymətləndirilir. Güclü zəlzələ ocaqlarının mexanizmi öyrənilir, böyük şəhərlərin seysmik riski qiymətləndirilir, iri tikinti obyekt sahələrinin seysmikliyi tədqiq edilir.

[[Fayl:Zəlzələlərin tədqiqatı bürosu.jpg|thumb|Zəlzələlərin tədqiqatı bürosu]]

2017-ci ildə Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzində ABŞ-ın E.Lourens adına Livermor Milli Laboratoriyasında və ABŞ-ın Missuri Elm və Texnologiya Universitetində fəaliyyət göstərən "Beynəlxalq seysmotomoqrafiya" laboratoriyası yaradılmışdır.

 

RSXM-in Geofiziki tədqiqatlar idarəsi tərəfindən geofiziki sahələrdəki seysmoanomal effektlərin təzahürü strukturları və xüsusiyyətlərinin kompleks tədqiqi işləri aparılır. Geofiziki və geokimyəvi stansiyalar şəbəkəsi vasitəsilə geomaqnit sahəsi gərginliyinin, ağırlıq qüvvəsi və qravitasiya potensialının ikinci tərtib törəməsinin variasiyaları araşdırılır.

 

#Geofiziki stansiyalar (6 stansiya).

 

"Geokimya" bölməsində tədqiqatlar 3 istiqamətdən ibarətdir: a) eksperimental — stasionar və çöl SFGD (flüidlərin seysmogeokimyəvi və seysmohidrogeoloji monitorinqi); b) nəzəri işlər (seysmoproqnoz sahəsində); c) ilboyu aparılan məlumatların interpretasiyası üçün yeni proqram təminatının işlənib hazırlanması.

 

Geodinamik tədqiqatlar kosmosdan Yerin məsafədən zondlanması nəticəsində Yer qabığının quruluşu və geodinamik vəziyyətinin öyrənilməsinin elmi və metodoloji əsasını təşkil edir.

 

Eksperimental məlumat əldə etmək üçün ən effektiv yol — geodinamik test əsasında Yerə yaxın səthi təbəqələrin hərtərəfli geomexaniki proseslərini öyrənməkdir. Bunun üçün məkan məlumatlarını əldə etmək üçün təkrar müşahidə aparılır.

 

 

RSXM-də geodinamik tədqiqatlara 2012-ci ildə başlanılmışdır.

Hazırda respublika ərazisində 24 GPS (Trimble) stansiyası quraşdırılmışdır. Bir GPS stansiya isə dünyada ilk dəfə olaraq Azərbaycan ərazisində Saatlı rayonunda qazılmış və dərinliyi 8324 metr olan quyu üzərində quraşdırılmışdır.

 

{{columns-list|3|

* Zərdab seysmik stansiyası<ref>[https://www.seismology.az/az/stations/24#.YIEaduv7SM8 Zərdab seysmik stansiyası]</ref>

}}

 

RSXM tərəfindən respublika ərazisində baş verən zəlzələlər, zəlzələ zamanı davranış qaydalarına dair maarifləndirmə tədbirləri aparılır. Qeyd edək ki, Azərbaycan ərazisi seysmik baxımdan aktiv zonada yerləşdiyinə görə bu tədbirlərin aparılmasına zərurət vardır. İki ildən bəri RSXM tərəfindən Bakı şəhəri və respublikanın ayrı-ayrı rayonlarında yerləşən orta məktəblərdə, eləcə də tikinti şirkətlərində RSXM əməkdaşları tərəfindən belə maarifləndirmə tədbirləri həyata keçirilir.

 

[[Fayl:Jurnal.jpg|thumb|"Seismoprognosis observations in the territory of Azerbaijan" ("Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələri")]]

RSXM-in elmi nəşri olan "Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələri" elmi jurnalının növbəti sayı çapdan çıxıb. İngilis dilində nəşr olunan jurnalda tanınmış amerikalı seysmoloq alimlərin və yerli alimlərin elmi məqalələri toplanmışdır. Məqalələrdə Azərbaycan ərazisində aparılan kompleks seysmoloji tədqiqatların nəticələrinə dair analiz və təhlillər öz əksini tapmışdır. Jurnalın baş redaktoru RSXM-in baş direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Qurban Yetirmişlidir.

 

{{İstinad siyahısı}}

 

* [[Medvedyev-Şponhoyer-Karnik şkalası|Zəlzələlərin təsnifatı]]

* [[Qurban Yetirmişli]]

* [[Vüsalə Rafiqqızı]]

 

*http://www.seismology.az

*http://seismology.az/journal/