12:52, 16 yanvar 2021 tarixindəki versiya redaktə InternetArchiveBot (müzakirə \| töhfələr) Botlar 162.054 redaktə Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8 ← Əvvəlki redaktə		08:44, 12 iyun 2021 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Dr.Wiki54 (müzakirə \| töhfələr) Avtopatrullar, Təcrübəli istifadəçilər, Fayl addəyişdiriciləri, Səhifə addəyişdiriciləri 65.984 redaktə vikiləşdirmə Sonrakı redaktə →
Sətir 1: [[~~Şəkil~~Fayl:Şahsevənlər.jpeg\|300px\|thumb\|Şahsevənlər]] '''Şahsevən eli''' — [[Azərbaycanlılar]]ın etnoqrafik qruplarından biri.<ref>Большая советская энциклопедия. Третье издание. В 30 томах. Главный редактор: А. М. Прохоров. Том 1: А — Ангоб. Москва: Государственное научное издательство "Большая Советская Энциклопедия", 1969, стр. 278.{{oq\|ru\|Исторически сложились этнографические группы А., отличавшиеся некоторыми особенностями в хозяйстве, культуре и быту: айрумы, карапапахи, падары, шахсевены, карадагцы, афшары и др. ... Шахсевены живут главным образом в Иране, небольшая часть - на Ю. Азербайджанской ССР (Муганская степь). Главные занятия - скотоводство и земледелие. Их материальная и духовная культура имеет ряд специфических особенностей.}}</ref> == Elin tarixi == [[~~Şəkil~~Fayl:Shahsevan girls from a rich family.jpg\|300px\|thumb\|Şahsevənlər]] Sətir 17: [[Cənubi Azərbaycan]]ın Ərdəbil və Muğan vilayətlərində otuziki, Meşkin vilayətində qırx, Qaradağda onsəkkiz oymaq Şahsevən elinə bağlıdır. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında şahsevənlər haqqında bilgi var. Orda yazılır: Şasevənlər. [[Azərbaycanlılar]]ın etnoqrafik qrupu. [[I Şah Abbas]] (~~1587-1629~~1587–1629) [[Azərbaycan]]ın güclü tayfa başçılarının mərkəzi hakimiyyətə tabe olmamaq cəhdlərinin qarşısını almaq və mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmək məqsədi ilə bəzi tayfaları (avşar, qacar və başqaları) öz tərəfinə çəkərək şahsevən adlı xüsusi şah qvardiyası yaratdı. Səfəvilərin əsas hərbi qüvvəsinə çevrilən şahsevənlər sonralar Azərbaycanın siyasi həyatında mühüm rol oynamışdır. Onlarla tirə, tayfa və qoldan (dursunxocalılar, məstalıbəylilər, zərgərlilər, quzatlılar, inanlılar, rzabəylilər, poladlılar, talışmikayıllılar, novruzbəylilər və başqaları) ibarətdilər.<ref ~~name=""~~>ASE, X cild, Bakı, 1987, səh.478</ref>. Başqa mənbələrdə də şahsevənlər haqqında bilgilər var. Yeri gəldikcə həmin bilgilərdən istifadə edəciyik. Qaynaqlarda yazılır: "Шахсевены, шахсевенская конница. Тюркское племя, организованное шахом Аббасом I Великим (~~1587—1628~~1587–1628) из числа семи главных так называемых кызылбашских племён, поселённых Тимуром в XIV в. в Азербайджане. Делится на ардебильские и мешкинские племена; кочуют мешкинские племена, большинство же ардебильских племён осело на землю. Общее количество и тех и других до 76500 душ. Кочуют от Ардебильского района и от северных склонов горы Савалан (летом) на Муган, где проводят зиму". <ref>Л.Ф.Тигранов. Из общественно-экономических отношений в Персии. СПб., 1909, стр. ~~105—127~~105–127, ~~132—144~~132–144;</ref> <ref>Kihan, Jughrafiya, II, r. 112; Советская этнография, 1933, № 3;—4, стр. ~~88—118~~88–118.</ref> == Oymaqları == [[~~Şəkil~~Fayl:Şahsevən eli.jpg\|thumb\|right\|350\|]] Bir məlumata görə, Yünsür paşa Şahqulu paşa oğlu adlı bir el başçısı Anadoludan, [[Osmanlı]] dövlətindən eldöndülük edərək Qızılbaşlar məmləkətinə sığınmışdı. Özü ilə oğul-övladlarını, qohum-əqrabalarını da gətirmişdi. Onları [[Muğan]] düzündə yerləşdirmişdilər. Yünsür paşanın Allahqulu paşa adlı qardaşı, Sarıxan bəy, Bidalı bəy, Qoca bəy adlı nəvələri ilə məiyyəti Qurd bəyin də Polad bəy, Dəmir bəy, Quzat bəy adlı xidmətçiləri vardı. Sarıxan bəydən Bədr xan və sarıxanbəylilər törəmişlər. Bidali bəydən məstalıbəyli, qaraqasımlı, alıbabalı, novruzalıbəyli oymaqları yaranmışdır. Qoca bəydən [[Qocabəylilər]] əmələ gəlmişdir. Qurd bəydən isə göstərilən kimi poladlı, dəmirçili, quzatlı tayfaları meydana çıxıb<ref>Cahangir Zeynaloğlu, Azərbaycan tarixi, Bakı,1992, səh.~~67-68~~67–68.</ref>. Bir versiyaya görə, Yünsür paşanın Qoca bəy, Bəndalı bəy, Polad bəy, Dəmir bəy, Sarıxan bəy, Novruzəli bəy adlı oğulları vardı. Novruzəlibəyli tayfasından olan [[2008]]-ci ildə 98 yaşlı Hüseynxan bəy Nəcəfqulu xan oğluna görə, Qoca bəy, Novruzalı bəy, Sarıxan bəy, Dəmir bəy, Bəndalı bəy, Polad bəy qardaşdırlar. Qoca bəyin törəməsi muradlı, udulu, xəlifəlidir. Bəndalı bəyin uruğu alıbabalılar, bəybağlılar, xələflilərdir. Polad bəydən şıxlı, abıbəyli, quzatlı, yurdçu, dursunxocalı, təklə, yekəli qolları yaranıb. Dəmir bəyin törəməsi dəmirçili, [[İnanlı oymağı\|inanlı]], hacıxocalı, ərəblidir. Sarıxanbəyin comalağı sarıxanbəylilər, əcirli, milli-xəlifəli, balabəyli, bəydili, homunlu, zərgər oymaqlarıdır. Novruzəli bəyin nəvələri isə novruzəlibəylilər, geyikli və pireyvatlılardılar. Sonrakı dönəmdə isə [[Şahsevən]] elinə qalış, sarvanlar, cilovdarlı, talışmikayıllı, qəhrəmanbəyli, muğanlı-heydər, rzabəyli, cahanxanımlı, bəybağlı və gamışçı oymaqları qoşulublar. Başqa bir versiyaya görə, [[inanlı oymağı]]nın qolları: pireyvatlı, kəlaş, korabbaslı, [[Geyikli oymağı\|geyikli]], yurtçu, dursunxocalıdır. [[Bəydili]] oymağının qolları isə əcirli, hacıxocalı, yeddioymaq, ərəbli, çaxırlı, qubadlıdır. Biz XVIII yüzil mənbələrini araşdırarkən [[Korabbaslı oymağı]]nın Yaycı elindən törəndiyinə dair bilgi tapdıq. <ref>Ərdəbil əyalətinin müfəssəl dəftəri, Istanbul Başbakanlıq Arşivi.</ref> Bu kimi qaynaqlar sübut edir ki, yuxarıda göstərilən bölgülər şərtidir, dəqiq deyildir, doğru məxəzlərə söykənməyib. == İran Milli Ensklopediyası == Şahsevən (Šāhsevan), İranın şimal-qərbinin müxtəlif bölgələrində, xüsusən də Şərqi Azərbaycanın Muğan və Ərdəbil bölgələrində və Zəncan və Qəzvin arasındakı Ḵaraqan və Ḵamsa bölgələrində bir sıra qəbilə qruplarının adı. Sonuncu qrupların əksəriyyəti Səfəvilər dövründə Şahsevən əcdadlarının yerləşdiyi [[Muğan düzü\|Muğana]] (bax DAŠT-e MOḠĀN) gəlmişdir. Şahsevən, ənənəvi olaraq, dəniz səviyyəsinə yaxın qış otlaqları ilə Savalan və qonşu silsilələr, Ərdəbil, Meşkin bölgələrində, ~~100-200~~100–200 km cənubda yaz məhəllələri arasında qış otlaqları arasında köç edərək köçəri bir çoban həyat tərzi sürdü. və Sarab. Köçərilər bu bölgədə əhalinin azlığını təşkil edirdi, halbuki Tatt olaraq tanıdıqları yerləşmiş çoxluq kimi, şiə müsəlmanları idi və türkcə danışırdılar. Bəxtiyari və Zagros'un Qaşqayilərindən fərqli olaraq Şahsevən, əlçatan və çox sıx olduğu bir sərhəd bölgəsində yaşayırdı. Orta əsrlərdə geniş şəkildə suvarılan münbit Muğan çölü, Nadir Şah Əfşar (1736-cı ildə) və Ağa Məhəmməd ŞahKhan Qacar (1796-cı ildə) tacqoyma üçün seçdikləri yer idi. Zəngin əkin sahələri ilə əhatə olunmuş Şahsevən yay otlaqları, tarixən əhəmiyyətli bir ziyarətgah şəhəri və ticarət mərkəzi olan Ərdəbil ilə keçmiş hökmdarların paytaxtı Təbriz arasında yerləşmişdir. Bölgədən gətirilən taxıl, meyvə, yun və ət uzun müddətdir geniş satışa çıxarılmışdır. Qonşu Gilan və Şirvan vilayətlərində istehsal olunan xam ipək, Şahsevən ərazisindən və ya yaxınlığından keçən beynəlxalq ticarətdə önəmli yer tuturdu. Bu mənbələrə nəzarət fəth üçün böyük bir motivasiya idi: XVI əsrdən bəri Fars, Osmanlı və Rus və Sovet qüvvələri hər dəfə bir neçə dəfə Şahsevən ərazilərinə iddia edir və ya işğal edirdilər. Belə bir yerdə Şahsevən hökumətlər ilə münasibətləri Zaqros qəbilələrindən fərqli bir yol tutdu. Sətir 57: Mənşəyi və tarixi. XVIII əsrin əvvəllərindən bəri Şahsevən tarixi kifayət qədər yaxşı sənədləşdirilmişdir, lakin mənşəyi qaranlıq qalır. Türk kimliyi və mədəniyyəti aralarında böyük dərəcədə üstünlük təşkil edir, baxmayaraq ki, bir neçə komponent qəbilələrin əcdadları Kürd və ya başqa mənşəlidir. Sərhəd bölgələrindən və tarixlərindən başqa, İranın digər köçəri qəbilə qruplarından mədəniyyətlərinə və sosial və iqtisadi təşkilatlarına görə fərqli cəhətləri ilə fərqlənirlər. Ən fərqli çadır-daxma, yarımkürə, keçə örtüklü alaçıqdır. Bu yaşayış və digər mədəni xüsusiyyətlər e.ə. 11-ci əsrdə Cənubi-Qərbi Asiyanı işğal edən Orta Asiyanın Göy türk tayfalarına aid edilə bilər. Şahsevən, ~~XVI-XVIII~~XVI–XVIII əsrlər arasında bir müddət bir konfederasiyada bir araya gələn qəbilə qruplarının toplusu idi. Şahsevən termininin əksər müzakirələri orijinal mənasını Səfəvi padşahlarına həddən artıq şəxsi sədaqət və dini sədaqət kimi göstərir. 20-ci əsrə qədər Şahsevən mənşəyinin üç fərqli versiyasını əldə etdi. Ən məşhur olanı, Səfəvi hökmdarlarının hərbi və qəbilə siyasətinin bir hissəsi olaraq meydana gələn yeni bir qəbilə olduqlarıdır. Bu, Ser John Malcolm-un Persiya Tarixindəki (London, 1815, I, s. 556) bir hissəyə əsaslanır ki, I Şah Abbasın (~~1587-1629~~1587–1629) Şahsevən adı altında özünə məxsus bir qarışıq qəbilə yaratması. , bir əsr əvvəl Səfəvilər sülaləsini tapması üçün əcdadı Şah İsmayilə kömək etmiş üsyançı qızılbaş başçılarının təlatümünə qarşı durmaq üçün. Vladimir Minorsky, EI1'deki "Shāh-sewan" adlı məqaləsində, "bilinən faktlar Malcolm'un hekayəsini bir qədər çətinləşdirdiyini" və çağdaş Səfəvi salnamələrindəki istinadların "müntəzəm olaraq təşkil edilən bir tayfanın daima Şah tərəfindən qurulduğunu" dəlil etmədiyini qeyd etdi. Şah-sevan adı altında bbbās. ”" Malcolm-un hesabının sonrakı oxunuşlarında Şahsevən şəxsi bir milis, bir kral qvardiyası kimi görünür və XVII əsrin ortalarında Şahsevən adlı hərbi korpusun mövcudluğuna dair bəzi dəlillər mövcuddur. Minorski, 19-cu əsrdə təmasda olduqları Moḡān Şahsevəninin ənənələrini qeyd edən bir neçə rus məmurunun yazılarına diqqət çəkdi. Malcolmun hekayəsindən fərqlənən, lakin bunlarla ziddiyyət təşkil etməyən bu ənənələr təfərrüatlı şəkildə dəyişir, lakin Şahsevən əcdadlarının bir Yünsür Paşanın rəhbərlik etdiyi Anadoludan gəldiyini qəbul edirlər. Şahsevən qəbilələrini Yünsür Paşadan gələn ən böyük başçılar (elbey / ilbegi) tərəfindən idarə edildiyi və əsasən beyzadä (beg-zada; orijinal mühacirlərin nəsilləri) ilə adi (hampa və ya rayät / raʿiyat) arasında bölündüyü kimi təqdim edirlər. Onlar Ərdəbil və Moḡan'dakı orijinal otlaq krallıq otağına və müdirlərin çağdaş kral təyinatına istinad edirlər. Güman ki, rəislərdən qaynaqlanan bu əfsanələr həm adi insanlar üzərində səlahiyyətlərini, həm də bütün köçəri ardıcılları üçün ən vacib mənbəyi olan otlaqlara nəzarəti qanuniləşdirir. Bu yazıçı 1960-cı illərdə oxşar əfsanələri keçmiş dirsək nəsillərindən eşitmişdi. == Tayfalar == * Bəybağılar Güney Azərbaycanda yaşayan Şahsevən tayfalarından biridir.Maldarlıq,qismən də əkinçilik və toxuculuqla məşğul olaraq cecim,palaz,gəbə toxuyublar. * Qocabəylilər Şahsevən tayfalarından biri. Soyları Anadolunun Türkmən oğuz elinə dayanır. Osmanlı paşalarından Yünsür Paşanın oğlu Qocabəyin nəslindən gəlirlər. [[Güney Azərbaycan]]da əsasən [[Ərdəbil]]də yaşayırlar. Tarixən maldarlıq, dulusçiliq, toxuculuq, qismən də əkinçiliklə məşğuı olublar. Cəngavər bir qəbilə olduqları üçün Qacar şahları zamanı orduda yer alırdılar. Əksəriyyəti şiə müsəlman olub ancaq aralarında ələvilik və Bəhailik dininə inanan kəndlər və ailələrdə var. == Elin tanınmış nümayəndələri == [[~~Şəkil~~Fayl:Şahsevən xanları.jpg\|Şahsevən xanları, soldan birici:[[Hacı Fərəc xan Geyikli]]]] == İstinadlar == {{İstinad siyahısı}} == Mənbə == * Ənvər Çingizoğlu. Şahsevən eli. "Soy" dərgisi, № 4 (12), Bakı: 2008.

Şahsevən eli: Redaktələr arasındakı fərq