Səhmdar cəmiyyəti: Redaktələr arasındakı fərq

[[ŞəkilFayl:Stora Kopparberg 1288.jpg|thumb|left|250px|''Tiskasjöberg, Kopparberget'' şirkətinin səhmlərinin səkkizdə bir hissəsinin Vesteroslu Yepiskop Piter tərəfindən əldə edilməsini nəzərdə tutan 1288-ci ilə aid məktub. Orijinalı Stokholmda Milli Arxivdə ({{Dil-sv|Riksarkivet}}) saxlanılır.]]

[[ŞəkilFayl:Vereenigde Oostindische Compagnie spiegelretourschip Amsterdam replica.jpg|200px|right|thumb|Hollandiya Ost-Hind Şirkətinə məxsus gəminin replikası. 1602-ci ildə əsası qoyulmuş həmin şirkət müasir kapitalizm baxımından səhmdar cəmiyyətlərinin qabaqcıl və ən ilkin nümunəsi hesab edilir.<ref>Morck, Randall; Yeung, Bernard: ''Agency Problems and the Fate of Capitalism''. (Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research, Working Paper No. 16490, Issued in October 2010)</ref><ref>Funnell, Warwick; Robertson, Jeffrey: ''Accounting by the First Public Company: The Pursuit of Supremacy''. (Routledge, 2013, {{ISBN|0415716179}})</ref> Şirkət bir çoxları tərəfindən dünyada ilk daimi təşkilati quruluşa malik olan məhdud məsuliyyətli şirkət kimi qəbul olunur.<ref>Steensgaard, Niels (1982), 'The Dutch East India Company as an Institutional Innovation,'; in Maurice Aymard (ed.), ''Dutch Capitalism and World Capitalism / Capitalisme hollandais et capitalisme mondial'' (Studies in Modern Capitalism / Études sur le capitalisme moderne), pp.&nbsp; 235–257</ref><ref>Hawley, James P.; Williams, Andrew T.: ''The Rise of Fiduciary Capitalism: How Institutional Investors Can Make Corporate America More Democratic''. (University of Pennsylvania Press, 2000, {{ISBN|9780812235630}}), p. 44</ref><ref>Niall Ferguson (2002). ''Empire: The Rise and Demise of the British World Order and the Lessons for Global Power'', p. 15.</ref><ref>Smith, B. Mark (2003). ''A History of the Global Stock Market: From Ancient Rome to Silicon Valley''. (University of Chicago Press, {{ISBN|9780226764047}}), p. 17</ref><ref>Von Nordenflycht, Andrew (2011), 'The Great Expropriation: Interpreting the Innovation of “Permanent"Permanent Capital”Capital" at the Dutch East India Company,'; in ''Origins of Shareholder Advocacy'', edited by Jonathan G.S. Koppell. (Palgrave Macmillan, 2011), pp.&nbsp; 89–98</ref><ref>Clarke, Thomas; Branson, Douglas (2012). ''The SAGE Handbook of Corporate Governance (Sage Handbooks)''. (SAGE Publications Ltd., {{ISBN|9781412929806}}), p. 431</ref><ref>Vasu, Rajkamal (November 19, 2017). [http://www.kellogg.northwestern.edu/faculty/vasu/A%20Theory%20of%20Permanent%20Capital.pdf?cb=72bd1880 The Transition to Locked-In Capital in the First Corporations: Venture Capital Financing in Early Modern Europe] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20180405214455/http://www.kellogg.northwestern.edu/faculty/vasu/A%20Theory%20of%20Permanent%20Capital.pdf?cb=72bd1880 |date=2018-04-05 }}. (Kellogg School of Management, Northwestern University)</ref> Başqa sözlə, Ost-Hind Şirkəti sabit kapitalı ilə qeydə alınmış ilk səhmdar cəmiyyətidir.]]

[[ŞəkilFayl:VOC aandeel 9 september 1606.jpg|200px|right|thumb|Hollandiya Ost-Hind Şirkətinin [[Enkheyzen]] şəhərindəki nümayəndəliyi tərəfindən 9 sentyabr 1606-cı ildə hazırlanmış ən qədim səhm şəhadətnamələrindən biri.<ref>{{cite web|url=https://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/investing/shares/7995143/Dutch-student-finds-worlds-oldest-share-certificate.html |author=Dunkley, Jamie |title=Dutch student finds world's oldest share certificate |publisher=Telegraph.co.uk |date=11 Sep 2010 |accessdate=1 November 2017 }}</ref>]]

[[ŞəkilFayl:MG 056-De Beurs van Hendrick de Keyser.jpg|thumb|right|200px| Dünyada ilk rəsmi birja olan [[Amsterdam fond birjası]]nın məhkəmə həyəti. Hollandiya Ost-Hind Şirkətinin 17-ci əsr biznes modeli müasir dövr səhmdar cəmiyyətlərinin, xüsusilə də publik şirkətlərin formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynayıb.]]

İlk səhmdar cəmiyyətləri haqqında qeydlərə Çində -— [[Sun imperiyası]]nın dövründə (960–1279) rast gəlinir. Təxminən 1250-ci ildə [[Fransa]]nın [[Tuluza]] şəhərində Bazakl Dəyirmançılıq Şirkətinin (''Société des Moulins du Bazacle'') 96 səhmi şirkətin sahib olduğu dəyirmanların gəlirliliyi həddində satışa çıxarılmışdı, bu da şirkəti tarixdə həmin növdən olan ilk şirkət hesab etməyə imkan verir.<ref>[https://www.euronext.com/listings/nyse-paris "History of Paris stock exchanges"]</ref><ref>{{Cite web |title="Shareholder Lawsuit" |url=http://www.sebastienpouget.com/wp-content/uploads/sites/218/2015/07/shareholderLawsuit.pdf |access-date=2018-10-19 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305102603/http://www.sebastienpouget.com/wp-content/uploads/sites/218/2015/07/shareholderLawsuit.pdf |url-status=dead }}</ref> 1288-ci ilin əvvəllərində [[İsveç]] şirkəti Stora şirkətin səkkizdə bir hissəsini (daha dəqiq [[mis]] ehtiyatları ilə zəngin olan ərazilərlə bağlı) əhatə edən səhmlərin transferini sənədləşdirmişdir.

...korporasiya…korporasiya mücərrəddir. O, özlüyündə mövcud deyil. Onun fəaliyyəti və idarə edilməsi korporasiyanın iradəsinin icrasında həqiqətən də istiqamətverici rol oynayan şəxsdə axtarılmalıdır. — ''Lennard's Carrying Co Ltd v Asiatic Petroleum Co Ltd'' [1915] AC 705

|Ortaqlıqdan və hüquqi şəxsin yeganə iştirakçısı olmaqdan fərqli olaraq, müasir biznes korporasiyasının səhmdarlarının korporasiyanın borcları və öhdəliklərinə görə məhdud məsuliyyəti var.<ref>A leading case in common law is ''Salomon v. Salomon & Co.'' [1897] AC 22.</ref> Odur ki, onların zərərləri korporasiyaya yatırdıqları ödənişlərdən, eləcə də səhmlərə görə ödənişdən artıq ola bilməz.<ref>{{cite book |last=Hock |first=Dee |title=One from Many: VISA and the Rise of Chaordic Organization|url=https://archive.org/details/onefrommanyvisar00hock_205 |page=[https://archive.org/details/onefrommanyvisar00hock_205/page/n164 140] |quote=... they have become a superb instrument for the capitalization of gain and the socialization of cost. |year=2005 |publisher=Berrett-Koehler Publishers |isbn=1-57675-332-8}}</ref> Məsələnin iqtisadi cəhətdən əsaslandırılması belədir ki, bu hal şirkətin kreditorlarının belə əməliyyatda maraqlı tərəf kimi çıxış etməsini aradan qaldırmaqla korporasiyanın səhmləri ilə anonim ticarət edilməsi imkanlarını təmin edir. Məhdud məsuliyyət olmasa idi, ehtimal ki, kreditor ən azı satıcı kimi ödəniş qabiliyyətli olmayan alıcıya səhmin satılmasına icazə verməzdi. Bundan başqa, məhdud məsuliyyət korporasiyalara bir çox səhmdarından vəsait birləşdirərək öz müəssisələri üçün böyük məbləğdə maliyyə vəsaitlərini artırmağa imkan verir. Məhdud məsuliyyət, səhmdarın bir şirkətdə itirə biləcəyi məbləği azaldır. Bu isə potensial səhmdarların cəlb edilməsinə imkan yaradır və beləliklə, istəkli səhmdarların sayını və investisiyaların ehtimal olunan həcmini artırır. Bununla belə, bəzi yurisdiksiyalarda səhmdarların məsuliyyətinin qeyri-məhdud olduğu korporasiya növlərinin də mövcudluğuna icazə verilir, məsələn, Kanadanın iki vilayətində ''qeyri-məhdud məsuliyyətli korporasiya'' ({{Dil-en|unlimited liability corporation}}) və Böyük Britaniyada ''qeyri-məhdud şirkət'' ({{Dil-en|unlimited company}})buna nümunədir.

|Müvəqqəti mövcudluq

|Bir digər üstünlük ondan ibarətdir ki, korporasiyanın aktivləri və strukturu səhmdarlar və istiqraz sahiblərinin mövcudluğundan asılı olmayaraq davam edə bilər. Bu isə stabilliyə və kapitalın yığılmasına səbəb olur, hansı ki, bu daha böyük və uzunmüddətli layihələrə investisiya qoymağa imkan verir; əksi olsa idi, bu, səhmdarların ayrılması ilə korporativ aktivlərin ləğvinə səbəb olardı. Bu qayda [[orta əsrlər]]də -— kilsəyə (korporasiyaya) bağışlanmış torpağın, torpaq sahibinin ölməsi nəticəsində lordun iddia edə biləcəyi feodal ödənişlərinə əsas vermədiyi zamanlarda da əhəmiyyət kəsb edirdi: Bax [[Mortmeyn Qanunu]]. (Lakin hüquqi şəxsin mövcudluğu dövlət qurumu tərəfindən də ləğv edilə bilər. Bu, nadir hallarda, məsələn, şirkət qanunvericiliyi pozduqda, illik hesabatları təqdim etmədikdə baş verir.)

Əksər yurisdiksiyalarda səhmdarları məhdud məsuliyyətdən yararlanan korporasiyaların illik [[maliyyə hesabatları]] və başqa məlumatları dərc etdirməsi tələb olunur. Bu, həmin korporasiya ilə biznes əlaqəsi yaratmaq istəyən kreditorlara həmin korporasiyanın ödəmə qabiliyyətliliyini qiymətləndirməyə imkan verir, eləcə də, kreditorların, ödəmə qabiliyyətliliyi ilə əlaqədar sonradan səhmdarlara qarşı iddia qaldırmasına mane olur.<ref>[https://books.google.com/books?id=RulK-zdA-HwC Hicks, A. and Goo, S.H. (2008) ''Cases and Materials on Company Law'' Oxford University Press] Chapter 4</ref> Səhmdarlar, bununla, məhdud məsuliyyətin əvəzində məlumatların gizliliyini açıqlayaraq "itki"yə məruz qalırlar. Bu tələb, ümumən, Avropada tətbiq olunur, lakin ümumi hüquq dövlətlərində tətbiq edilmir (publik korporasiyalar istisnadır -— burada investorların müdafiəsi üçün maliyyə açıqlaması tələb olunur).