I Orxan: Redaktələr arasındakı fərq

'''I Orxan, Orxan Bəy''' və ya '''Orxan Qazi''' ({{Dil-ota|اورخان بك}}, {{Dil-tr|Orhan Gazi, I Orhan, Orhan Bey}}; {{DVTY}}) — [[Osmanlı İmperiyası]]nın ikinci sultanı. [[Osmanlı İmperiyası]]nın qurucusu [[I Osman]]ın və Malxun Xatunun oğlu. [[I Osman]]ın vəfat etməsindən sonra Orxan 1326-cü ildə bəyliyə sahib olmuşdur. I Orxan hakimiyyətə gələn zaman dövlətin əraziləri 16.000  km² təşkil edirdi. I Orxan hakimiyyəti ərzində imperiyanın ərazilərini 95.000  km² qədər genişləndirə bilmişdi.

Doğum tarixi 1281-ci il olaraq göstərilsə də, bu tarixi 1274, 1279, 1287 olaraq da göstərən mənbələr də mövcuddur.<ref name="Sakaoğlu, Necdet 1999">Sakaoğlu, Necdet, "Orhan" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapi Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.386–389 ISBN 975–08975-08-00710</ref> Osmanoğullarının ən uzunömürlüsü hesab olunan Orxan bəyin uşaqlığı və gəncliyi haqqında məlumat yoxdur. Necə boya başa çatdığı, necə təhsil aldığı, hətta təhsilli olub-olmaması bilinmir. Osmanlı tarixində adı ilk dəfə 1298-ci ildə Nilufər xatunla(Yarhisar hakiminin qızı Holofira) evlənməsi haqqında məlumatda keçib. 1300-cu ildə Körpühisarın fəthində iştirak etmişdir və Qaracahisar ona ucbəyliyi kimi verilmişdir. Osman bəy oğluna əmir-i kəbir(bəylərbəyi) rütbəsi verərək onu kiçik bəylik ordusunun komandanı etmişdir və bundan sonra Orxan bəy atasının yürüşlərində iştirak etmişdir.<ref name="Sakaoğlu, Necdet 1999"/>

Aşıkpaşazadə, Oruc bəy və Nəsri kimi ilk Osmanlı tarixçilərinin ənənəvi qəbul olunan deyişinə görə bəyliyin önəmli adamları, Osman bəyin övladları Osman bəyin ölümündən sonra yığıncaq təşkil eləmişdir. Bu yığıncaqda Orxan bəy qardaşı Əlaəddin bəyin rəhbərlik etməsini istəmişdir, lakin Əlaəddin bəy bunu qəbul etməmişdir və qardaşı Orxan bəyi taxta layiq gördüyünü ifadə etmişdir. Beləcə Orxan bəy taxta keçmişdir.<ref>Sakaoğlu, Necdet (1999), Bu Mülkün Sultanları;, İstanbul:Oğlak Yayınları ISBN 975–329975-329-2996 . səhifə 33</ref>

1326-ci ildən hədəf yenidən illərdir ki, mühasirə altında olan və bölgənin ən böyük şəhəri sayılan [[Bursa]]ya çevrilmişdir. İlk öncə Orxaneli(o dövrdə Atarnos) qalası tutularaq dağıdılmışdır. Sonra Bursa qalasını mühasirəyə almaq məqsədi ilə Pınarbaşında qərərgah qurulmuşdur. Buna baxmayaraq İslamı qəbul edərək Osmanlı tərəfinə keçmiş Mihal Qazinin diplomatik siyasəti nəticəsində qala döyüşsüz alınmışdır. Bir mənbədə Bursa şəhərinin tutulması kimi 6 aprel 1326-cı il tarixi göstərilmişdir. Buna baxmayaraq bu dövrə aid Bursa şəhərində zərb olunan axçalar daha öncəki tarixləri göstərir. Əsasən Osmanlı tarixçiləri Bursa fəth olunandan sonra şəhərin dövlətin paytaxtı olduğunu qeyd edirlər.<ref>Buna baxmayaraq dövrün tarixçisi Aşıkpaşazadə Bursanın Bəy sancağı olaraq təşkilatlanıb oğlu Murad bəyə verildiyini yazır. Derviş Ahmed Aşıki (haz. Cemil Çiftçi), (2008) Aşık Paşazade Tarihi, İstanbul:Mostar Yayinlari ISBN 978–605978-605-101–018-2.</ref>

Orxan bəyin Bizansa yardım etməyi üsyan nəticəsində taxta keçən VI Yannislə qurulan yaxın əlaqələrlə başlamışdır. 1344-cü ildə Bizans imperatoru çətin vəziyyətə düşdü. Belə ki, Selanik hakimi vəziyyətə nəzarəti itirmiş və Zealot olaraq bilinən bir qrup idarəni ələ keçirtmişdir. Serb kralı IV Stepan Bizansın əleyhinə getmiş və bütün Makedoniyanı zəbt etmək üçün Serez qalasını mühasirəyə almışdır. Onun Anadoluda müttəfiqi olan Aydınoğlu Umur bəyin qurduğu donanma Papanın müttəfiqlərinin donanmasına İzmirdə məğlub olmuşdur və İzmir Papanın müttəfiqləri tərəfindən işğal olunmuşdur. Saruhan bəyliyi kömək göndərə bilərdi, amma bu köməyin həm Selanik, həm də Serb kralı qarşısında yetərsiz olduğu məlum idi. Bu səbəbdən 1345-ci ildə VI Yannis Orxan bəylə yaxın münasibətlər qurmaq üçün danışıqlara başlamışdır. İmperator həm də tarixçi idi və bu danışıqlara o öz kitabında bir bölmə ayırmışdı. Onun yazdığına görə özü türkcə öyrənmişdi, iki hökmdar bir-biri ilə yaxın əlaqələr qurmuşdu. Orxan bəylə şəxsən görüşdükdə o, üç qızını da Orxan bəylə tanış etmişdir. İkinci qızı olan Feodora Orxan bəylə evlənmək üçün razılaşmışdır. 1346-cı ildə Orxan bəyi və adamlarını toyun keçirildiyi Silivriyə 30 gəmilik Bizans donanması gətirmişdir. Üç gün davam edən mərasimin ardından yenidən onları geriyə aparmışlar. Növbəti il Orxan bəy yeni həyat yoldaşı Feodora ilə Üsküdarda imperatorla görüşmüşdür.<ref name="Norwich, John Julius 1995">Norwich, John Julius (1995) Byzantium: the Decline and Fall (Bizans: Gerileme ve Çöküş), Penguin:Londra. ISBN 0–6790-679-41650–1 (İngiliscə). səhifə 302</ref>

Orxan Qazi son illərini hakimiyyəti oğlu Murada tapşıraraq Bursada keçirtmişdir. Ölüm səbəbi və ili mövzusu tarixçilər arasında mübahisəlidir. Dövrün tarixçisi olan Aşıkpaşazadə Orxan bəyin Süleyman bəylə eyni ildə vəfat etdiyini yazmışdır.<ref>Derviş Ahmed Aşıki (haz. Cemil Çiftçi), (2008) Aşık Paşazade Tarihi, İstanbul:Mostar Yayinlari ISBN 978–605978-605-101–018-2.</ref> Bəzi tarixçilər isə 1360-cı ildə 79 yaşında olarkən vəfat etdiyini yazmışdır. 1362-ci ildə vəfat etdiyini yazan tarixçilər də vardır.<ref>Sakaoğlu, Necdet (1999), Bu mülkün sultanları, İstanbul: Oğlak yayınları ISBN 975–329975-329-299–6, səhifə 52–62</ref>

ŞəkilFayl:SultanorhanI.png|Orxan Qazi.

ŞəkilFayl:Tughra Orhan I.jpg|Orxan Qazinin istifadə etdiyi ilk tuğra(imza)

ŞəkilFayl:Orhan I area map.png|Orxan Qazinin hakimiyyəti illərində ölkənin torpaqlarının genişlənməsi.

ŞəkilFayl:Türbe of Orhan Gazi, Bursa.jpg|Orxan Qazinin Bursadakı türbəsi

{{Vərəsəlik qutusu|titul=[[ŞəkilFayl:Osmanli-nisani.svg|50px]] <br> [[Osmanlı İmperiyası]] (دولت عالیه عثمانی) [[Sultan]]ı|illər=[[1324]]-[[1361]]|ilə=|sələf=[[I Osman]]|xələf=[[I Murad]]}}