Məhəmmədəli Hüseynzadə: Redaktələr arasındakı fərq

'''Axund Məhəmmədəli Hüseynzadə''' (1760-1852{{DVTY}}) — [[Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi|Qafqaz müsəlmanlarının]] ilk [[Şeyxülislam|şeyxülislamı]]. [[1823]]-cü ildə [[Cənubi Qafqaz|Zaqafqaziya]] şiələrinə dini başçılıq etmək üçün [[Rusiya İmperiyası|Rusiya imperiyası]] tərəfindən təsis edilən ilk şeyxülislam rütbəsinə təyin edilib. O, [[Azərbaycan]] [[Publisist|publisisti,]] rəssam və yazıçısı [[Əli bəy Hüseynzadə|Əli bəy Hüseynzadənin]]nin ana tərəfdən babasıdır. [[Şeyxülislam]] [[1852]]-ci ilə kimi [[Zaqafqaziya Ali Ruhani İdarəsi|Zaqafqaziya Ali Ruhani İdarəsinə]] rəhbərlik edib. Dini idarə o zaman [[Qafqaz|Qafqazın]] iqtisadi və siyasi mərkəzi olan [[Tiflis]] şəhərində yerləşirdi.

Məhəmmədəli Hüseynzadə [[1760]]-cı ildə [[Salyan]]da doğulmuşdur.<ref name=":0">[http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:TW-DCS_tN_UJ:www.qafqazislam.org/az/page/22-1-seyxulislam-axund-mahammadali-huseynzada+&cd=2&hl=en&ct=clnk&gl=tr&client=opera Şeyxülislam Axund Məhəmmədəli Hüseynzadə -— Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi rəsmi saytı (Google Cache)]

</ref> [[Salyan]] və [[Gəncə]] şəhərində ibtidai dini təhsil almış, [[1790]]-cı ildə İraqa getmiş, Bağdad Universitetinin ilahiyyat və tarix fakultələrini bitirmişdir. Təhsilini başa vurduqdan sonra [[1802]]-ci ildə Tiflisə gəlir və [[Şah Abbas məscidi (dəqiqləşdirmə)|Şah Abbas məscidi]]<nowiki/>nə axund təyin edilir. Uzun illər bu vəzifədə işləməklə təkcə [[Tiflis quberniyası|Tifilisdə]] deyil, [[Azərbaycan|Şərqi]] və [[Qərbi Azərbaycan]], [[Borçalı]], [[Dağıstan]] əyalətlərində nüfuz sahibinə çevrilir. Məhz bu nüfuzun və hörmətin sayəsində [[1823]]-cü ildə Qafqazın ilk Şeyxülislamı olur.

Müəyyən məsələlərdə hökumətə tabeçilikdən imtina etmiş [[axund]] və [[Molla|mollaları]] cəzalandırmaq onun üçün çox çətin və ağır idi. Rusiyanın [[Azərbaycan|Azərbaycanda]]da həyata keçirdiyi siyasət isə xalq kütlələrinin narazılığını artırmışdı, din xadimləri daha bu narazılığı yatırmaqda imperiyaya yardımçı olmaq istəmirdilər. [[Şəki|Nuxa]] [[Nuxa Qazısı|qazısı]] [[Əbdül Lətif Əfəndi]], [[Şuşa]] [[Qazı|qazısı]] [[Əbdil Qasım]] itaətsizliyin əsas təşkilatçılarına çevrilmişdilər. Mollalar vergilərin yığılmasında çar məmurlarına maneçilik törədir, xütbələrində [[Rusiya|Rusiyanı]] dinsizlikdə günahlandırırdılar.

[[Şeyxülislam|Şeyxülislamın]] üsyana və üsyançılara qarşı mübarizəsi [[Qafqaz canişinliyi|Qafqaz Canişini]] [[Knyaz Baryatınski|Knyaz Baryatınskinin]]nin qətiyyən təmin etmirdi. Hətta onunla Tiflisdə etdiyi söhbətlərdə verdiyi göstərişlər Şeyxülislamın etirazlarına səbəb olmuşdur. Bu etirazlar [[Sankt-Peterburq|Peterburqa]] çatdıqda, qəribə də olsa, Şeyxin fikirləri əsas götürülərək [[6 dekabr]] [[1846]]-cı ildə çar [[I Nikolay]] fərmanla [[Azərbaycan]] bəylərinin torpaq üzərində irsi mülkiyyət hüququnu tanıdı və mülkiyyət bölgüsü məsələlərinin rus qanunları ilə yanaşı, şəriət əsasında da həll edilməsinə icazə verdi. Bununla da şəriət məhkəmələrinin rolu genişləndi və Şeyxülislamın təsir imkanları da artdı.

Onun dövründə [[1834]]-cü ildə [[Yelizavetpol qəzası]]<nowiki/>nda yerləşən [[İmamzadə türbəsi (Gəncə)|İmamzadə məscidinə]] məxsus torpaq sahəsi lazımi sənədlərin olmaması bəhanəsi ilə müsadirə edilmiş, yalnız Şeyxülislamın əks-reaksiyasından sonra [[1844]]-cü ildə geri qaytarılmışdır.

[[1828]]-ci il [[Türkmənçay müqaviləsi]]<nowiki/>nə qədər şeyxülislam vəzifəsi bir qayda olaraq [[Tiflis məscidi|Tiflis məscidinin]]nin axunduna həvalə olunurdu və məmurlar onu başqa-başqa adlarla çağırırdılar. Axund Şeyxülislam Məhəmmədəli Hüseynzadəyə həm "''Tiflis tatar axundu''", həm "''Gürcüstanın Müsəlman ruhanilərinin rəhbəri''", həm də "''Qafqaz Şeyxülislamı''" kimi müraciət edirdilər.

1828-ci ildə [[Təbriz]] [[Müctəhid|müctəhidimüctəhid]]i [[Mir Fəttah Təbatəbai|Ağa Mir Fəttah Təbatəbai]] Qafqazın şiə məzhəbindən olan ruhanilərə başçı təyin olunandan sonra Şeyxülislam daha ağır təzyiqlərə məruz qaldı.

Şeyxülislam Məhəmmədəli Hüseynzadə [[Bağdad|Bağdadda]]da təhsil alsa da, [[Rus dili|rus dilinə]] və ədəbiyyatına dərindən bələd idi. [[Sankt-Peterburq|Peterburq]] və [[Moskva]] şəhərləində dəfələrlə səfər etmişdir. Hətta şeyx zamanında [[Moskva Cümə Məscidi|Moskvada Cümə məscidinin]] tikilməsi məsələsini də qaldırmişdı.

Şeyxülislam Məhəmmədəli Hüseynzadə [[1846]]-cı ildə istefa verdi və onun yerinə neçə illər bir yerdə işləmiş, müavini [[Fazil İrəvani|Axund Fazil İravani]] keçdi.

Şeyxülislam Məhəmmədəli Hüseynzadə [[1852]]-ci ildə vəfat etdi və [[Tiflis Müsəlman qəbristanlığı|Tiflisin Müsəlman qəbristanlığında]] dəfn edildi.<ref name=":0" />

== Kitabları ==