Sifət (qrammatika): Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
→Sifətin dərəcələri: stil kitabçası pozuntuları aradan qaldırıldı |
İstinad əlavə etdim |
||
Sətir 1:
'''Sifət''' —
Sifətlər əsasən əşyanın əlamətini, keyfiyyətini və rəngini təyin edir. Əlamət dedikdə, əşyanın zahiri görkəmi, keyfiyyət dedikdə isə onun daxili xüsusiyyəti nəzərdə tutulur. Əşyanın rəngi də onun əlamətlərindən biridir.
Sətir 28:
— lı4: maraq—lı (dərs), tərbiyə—li (uşaq), su—lu (xörək), ütü—lü (paltar) və s.
* —
* — cıl": zarafat—cıl (oglan), iş—cil (adam), söhbət—cil (qonşu), qohum—cul (kişi), ölüm—cül (yara) və s.
* —
* —
* — i (— vi): Yalnız ərəb və fars mənşəli sözlərə qoşulan bu alınma şəkilçi ahəng qanununa tabe olmur və bir cür yazılan tarix—i (hadisə), dövr—i (mətbuat), daxil—i (siyasət), dairə—vi (masa), ailə—vi (dostluq) və s.
* — kı, — ki, — kü: qabaq—kı (sıra), çoxdan—kı (əhvalat), axşam—kı (söhbət), dünən—ki (külək), bildir—ki (hadisə), bugun—kü (xəbər) və s. Misallardan göründüyü kimi, bu şəkilçi, əsasən, zərflərdən sifət düzəldir.
* —
Bu şəkilçilərdən —lı4 və —sız4 antonim şəkilçiləridir: yağ—lı —yağ—sız (ət), duz—Iu — duz—suz (xörək), ağıl—lı — ağıl—sız (insan) və s.
* —
Qeyd: Sifət düzəldən —lı şəkilçisi qoşulduğu sözün son samitindən asılı olaraq [— rı4], [— nı4], [— dı4] şəklində tələffüz olunur. Məsələn: qarlı [qarrı], dadlı[dəddı], buludlu [hulutdu] və s.
Sətir 47:
* —ağan (—əyən): qaç—ağan (at), gül—əyən (uşaq) və s. Ağla—ğan (körpə) düizəltmə sifəti də bu şəkilçinin köməyi ilə düzəlmişdir. Burada fel kökü saitlə bitdiyi üçün şəkilçidəki birinci sait səs düşmüşdür.
* —qan (—kən): çalış—qan (şagird), dalaş—qan (uşaq), sürüs—kən (yer), döyüş—kən (asgər) və s. Deyingən (qoca) düzəltmə sifəti də bu şəkilçinin köməyi ilə düzləmişdir. Bu sözdə fel cingiltili samitlə bitdiyi üçün şəkilçinin ilk samiti də kar yox, cintilili samitdir.
*
*
*
*
*
* —unc, ünc: qorx—unc (hadisə), gül—ünc (iş) və s.
Sətir 81:
Sifətin cümlədə rolu və morfoloji təhlil qaydası
Sifətlər cümlədə ən çox təyin olur. Xəbərlik şəkilçisi qəbul etdikdə isə istər isimləşmiş sifətlər, istərsə də isimləşməmiş sifətlər cümlədə xəbər olur. Məsələn: Bu oğlan çox igiddir (adi sifət). O, keçən ay onlarla ermənini məhv edən igiddir (isimləşmiş sifət). İsimləşmiş digər sifətlər isə cümlədə, bir qayda olaraq, mübtəda və tamamlıq olur.
{{Nitq hissələri}}
|