Sifət (qrammatika): Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
→‎Sifətin dərəcələri: stil kitabçası pozuntuları aradan qaldırıldı
İstinad əlavə etdim
Sətir 1:
'''Sifət''' — əlamətiniəşyanın əlamət və keyfiyyətini bildirən əsas nitq hissəsi.<ref>Ş.Sadıq, E.Nəcəfov, A.Əsədov. Azərbaycan dili.Dərs vəsaiti. Bakı:Çaşıoğlu, 2009. - 272 s.</ref> Sifət ''necə?'' ''nə cür?'' ''hansı?'' suallarından birinə cavab verir.
 
Sifətlər əsasən əşyanın əlamətini, keyfiyyətini və rəngini təyin edir. Əlamət dedikdə, əşyanın zahiri görkəmi, keyfiyyət dedikdə isə onun daxili xüsusiyyəti nəzərdə tutulur. Əşyanın rəngi də onun əlamətlərindən biridir.
Sətir 28:
— lı4: maraq—lı (dərs), tərbiyə—li (uşaq), su—lu (xörək), ütü—lü (paltar) və s.
 
* — sız4sız<sup>4</sup>: dad—sız (meyvə), bilik—siz (tələbə), ot—suz (yer), güc—süz (uşaq) və s.
* — cıl": zarafat—cıl (oglan), iş—cil (adam), söhbət—cil (qonşu), qohum—cul (kişi), ölüm—cül (yara) və s.
* — dakı2dakı<sup>2</sup>: kitab—dakı (şəkillər), həyət—dəki (ağac) və s.
* — ı4ı<sup>4</sup>: badam—ı (göz), çərkəz—i (papaq), armud—u (stəkan), gümüş—ü (saç) və s. Sonu saitlə bitən sözlərdə bu şəkilçi —yı və —yi səklində islənir: xurma—yı (saç), qəhvə—yi (rəng) və s.
* — i (— vi): Yalnız ərəb və fars mənşəli sözlərə qoşulan bu alınma şəkilçi ahəng qanununa tabe olmur və bir cür yazılan tarix—i (hadisə), dövr—i (mətbuat), daxil—i (siyasət), dairə—vi (masa), ailə—vi (dostluq) və s.
* — kı, — ki, — kü: qabaq—kı (sıra), çoxdan—kı (əhvalat), axşam—kı (söhbət), dünən—ki (külək), bildir—ki (hadisə), bugun—kü (xəbər) və s. Misallardan göründüyü kimi, bu şəkilçi, əsasən, zərflərdən sifət düzəldir.
* — lıq4lıq<sup>4</sup>: ay—lıq (maaş), il—lik (plan), don—luq (parça), üz—lük (daş) və s.
 
Bu şəkilçilərdən —lı4 və —sız4 antonim şəkilçiləridir: yağ—lı —yağ—sız (ət), duz—Iu — duz—suz (xörək), ağıl—lı — ağıl—sız (insan) və s.
 
* — ı4ı<sup>4</sup>, — lıq4lıq<sup>4</sup>, — ı4ı<sup>4</sup> şəkilçiləri isə həm də isim düzəltdiyi üçün omonim şəkilçilərdir: Sultan—lıq —isim, ağıl—lı (uşaq) —sifət; yaxşı—lıq —isim, qurban—lıq (qoç) —sifət; yaz—ı —isim, palıd—ı (rəng) —sifət və s.
 
Qeyd: Sifət düzəldən —lı şəkilçisi qoşulduğu sözün son samitindən asılı olaraq [— rı4], [— nı4], [— dı4] şəklində tələffüz olunur. Məsələn: qarlı [qarrı], dadlı[dəddı], buludlu [hulutdu] və s.
Sətir 47:
* —ağan (—əyən): qaç—ağan (at), gül—əyən (uşaq) və s. Ağla—ğan (körpə) düizəltmə sifəti də bu şəkilçinin köməyi ilə düzəlmişdir. Burada fel kökü saitlə bitdiyi üçün şəkilçidəki birinci sait səs düşmüşdür.
* —qan (—kən): çalış—qan (şagird), dalaş—qan (uşaq), sürüs—kən (yer), döyüş—kən (asgər) və s. Deyingən (qoca) düzəltmə sifəti də bu şəkilçinin köməyi ilə düzləmişdir. Bu sözdə fel cingiltili samitlə bitdiyi üçün şəkilçinin ilk samiti də kar yox, cintilili samitdir.
* —gın4—gın<sup>4</sup> (—gin —ğun, —gün). Bu şəkilçi sonu cingiltili samitlə bitən fel köklərinə qoşulur: az—ğın (düşmən), dal—ğın (baxış), gər—gin (iş), əz—gin (sifət), sol—ğun (çiçək), yor—ğun (adam), süz—gün (baxış), duz—gün (cavab) və s.
* —qın4—qın<sup>4</sup> (—qın, —kin, —qun, —kün): Yuxarıdakı şəkilçinin variantı olan bu şəkilçi sonu kar samitlə bitən fel köklərinə qoşulur: sat—qın (adam), kəs—kin (söz), bit—kin (fıkir), coş—qun (dəniz), tut—qun (hava), küs—kün (baxış), öt—kün (söz) və s.
* —q4—q<sup>4</sup> (—q —k) aç—ıq (qapı), əz—ik (paltar), yan—ıq (çörək), uç—uq (ev), sök—ük (divar), soyu—q (su), çürü—k (meyvə), böyü—k (usaq) və s.
* —ıcı4—ıcı<sup>4</sup>: qır—ıcı (təyyarə), keç—ici (xəstəlik), qür—ucu (əllər), öldür—ücü (gülüs).
* —aq1—aq (—q, —k): qorx—aq (adam), ürk—ək (at), parla—q (saç), titrə—k (səs) və s.
* —unc, ünc: qorx—unc (hadisə), gül—ünc (iş) və s.
 
Sətir 81:
Sifətin cümlədə rolu və morfoloji təhlil qaydası
Sifətlər cümlədə ən çox təyin olur. Xəbərlik şəkilçisi qəbul etdikdə isə istər isimləşmiş sifətlər, istərsə də isimləşməmiş sifətlər cümlədə xəbər olur. Məsələn: Bu oğlan çox igiddir (adi sifət). O, keçən ay onlarla ermənini məhv edən igiddir (isimləşmiş sifət). İsimləşmiş digər sifətlər isə cümlədə, bir qayda olaraq, mübtəda və tamamlıq olur.
 
== Ədəbiyyat ==
Ş.Sadıq, E.Nəcəfov, A.Əsədov. Azərbaycan dili. Dərs vəsaiti. Bakı:Çaşıoğlu, 2009. — 272 s.
 
{{Nitq hissələri}}