02:44, 10 iyul 2021 tarixindəki versiya redaktə Gabbani (müzakirə \| töhfələr) Avtopatrullar, Təcrübəli istifadəçilər 3.524 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Teq: Vizual redaktor: Keçid etmə ← Əvvəlki redaktə		04:03, 10 iyul 2021 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Gabbani (müzakirə \| töhfələr) Avtopatrullar, Təcrübəli istifadəçilər 3.524 redaktə →‎Tarixi Sonrakı redaktə →
Sətir 9: [[Cənubi Azərbaycan]]da isə bu gün də azərbaycanlılar təkcə fars dilində təhsil aldıqlarına görə ərəb əlifbasını öyrənirlər. [[İran]]da Azərbaycan dilini latın alifbası ilə yazma, heç bir qanun keçmədən, bir curm kimi sayılır. [[İran azərbaycanlıları]] öz dillərində təhsil almadıqları üçün, yalnız Azərbaycan dilində danışıq ədəbiyyatı ilə tanışdırlar. === Latın qrafikalı əlifbaya keçid === Azərbaycan dilində yazı 1929-cu ilə kimi ərəb qrafikası ilə aparılmışdır. [[1922\|1929]]-1939-cu illərdə latın qrafikalı əlifba üzrə (1929-cu ilə kimi ərəb əlifbası ilə paralel olaraq), 1939–1991-ci illərdə kiril qrafikası üzrə, 1991-ci ildən başlayaraq yenidən latın əlifbası üzrə. [[Fayl:Project of new Azerbaijani alphapet by Akhundov in Baku.jpg\|thumb\|left\|180px\|19-cu əsrin ortalarında [[Mirzə Fətəli Axundzadə]] tərəfindən tərtib olunan yeni əlifba layihəsi. [[Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi]] ([[Bakı]])]] 1 avqust Azərbaycan Respublikasında Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günüdür<ref>[http://e-qanun.az/files/framework/data/2/f_2811.htm Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında]{{Dead link\|date=January 2021 \|bot=InternetArchiveBot }}</ref>. Azərbaycan dilində yazının latın qrafikasına keçirilməsi üçün ilkin layihələr [[19-cu əsr]]in ortalarında meydana çıxdı. Yeni əlifba üçün ilk layihələrdən biri [[Mirzə Fətəli Axundzadə]] tərəfindən tərtib edilmişdi, amma bu layihə elə kağız üzərində də qaldı. Beləliklə, 1857-ci ildə Axundov ərəb əlifbasının islahatı ilə bağlı ilk layihəsini fars dilində yazdı, burada ərəb yazısının çatışmazlıqlarına işarə etdi və həll yollarını təklif etdi. 1863-cü ildə Axundov öz layihəsinə dəstək tapmaq məqsədilə [[İstanbul]]a səfər etdi. Lakin Axundova verilən təltiflərə baxmayaraq, layihəsi "Əncüməni Daniş" Elmi Cəmiyyəti tərəfindən rədd edildi. Cavabında Axundov “İslam əlifbasını tamamilə rədd etməyi, Avropa yazı sistemini qəbul etməyi və buna görə soldan sağa yazmağı” təklif etdi ... və s. Yeni bir layihə üzərində işləmə nəticəsində Axundov yeni bir əlifba tərtib etdi Avropa sisteminə əsaslanan və 42 simvol (32 samit və 10 sait) daxildir. Axundov yeni layihədə həm ərəb əlifbasında mövcud olan hərfləri qorudu, həm də əskik saitləri əlavə etdi. 20-ci əsrin əvvəllərində Latın əlifbasına keçid məsələsi Azərbaycan ziyalıları tərəfindən dəfələrlə gündəmə gətirildi. [[Cəlil Məmmədquluzadə]], [[Həsən bəy Zərdabi]], [[Nəriman Nərimanov]] və başqaları ərəb əlifbasının dəyişdirilməsini müdafiə etdilər [6] . 1919-cu ildə yeni əlifba hazırlamaq üçün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Təhsil Nazirliyinin nəzdində bir komissiya yaradıldı. [[Abdulla bəy Əfəndizadə]]nin təqdim etdiyi layihələrdən biri təsdiqlənərək çap olundu. Latın qrafikalı yeni müstəqil əlifbaya keçməyin zəruriliyini elmi faktlarla əsaslandıran ilk alim [[Afad Qurbanov]] olmuşdur. 1 avqust 1990-cı il tarixində onun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Əlifba Komissiyası yaradılmış və əlifba mütəxəssisi kimi bilik və bacarığı nəzərə alınaraq o, komissiyanın sədri təyin edilmişdir. Məhz Azərbaycan Əlifba Komissiyasının tərtib etdiyi yeni əlifba 1992-ci ildə təsdiq edilmiş və tətbiq edilməyə başlanılmışdır. Əfəndizadənin əlifba layihəsi: a ä b c ç d e ë f g h i j k l m n n̈ o ö p q ƣ r s t u v w x y z ƶ '(apostrof)<ref>Ёbdyllah bëj Ёfёndi Zadë. Son̈ Tyrq elifbasw. Baqu, 1919</ref> Vətəndaş müharibəsi bu layihənin həyata keçirilməsinə mane oldu. [[Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası]] elan olunduqdan sonra Azərbaycan yazılarının latınlaşdırılması məsələsi yenidən aktuallaşdı. Uzun müzakirələrdən sonra 1922-ci ildə yeni əlifba təsdiqləndi və 1925-ci ildə ərəb əlifbası ilə paralel olaraq rəsmi istifadəyə verildi. 1922 əlifbası: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Əə Ff Gg Ƣƣ Hh Ii [[Fayl:Latin capital letter I with descender.svg\|bottom\|x12px]][[Fayl:Latin small letter I with descender.svg\|bottom\|x10px]] Jj Kk Ll Mm Nn Ŋŋ Oo Ɵɵ Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ [[Fayl:Latin capital letter Ze.svg\|6px]][[Fayl:Latin small letter Ze.svg\|5px]] '(apostrof)<ref>Агазаде, Ф. Очерк по истории развития движения нового алфавита. Казань, 1928</ref> [[Fayl:Poem by Mehdi Huseynzade (Italia, 1944).jpeg\|thumb\|1944-cü ilin aprelində [[Mehdi Hüseynzadə]]nin latın qrafikalı əlifba yazdığı bir şeir]] 1926-cı ildən etibarən yeni əlifbanın təkmilləşdirilməsi ilə bağlı müzakirələr başlayır. 1926-cı ilin mayında Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri [[Səməd ağa Ağamalıoğlu]] latın qrafikasına keçidi Şərqdəki inqilabın mərkəzi məsələsi elan etdi [9] . Nəticədə, 1933-cü ildə bəzi hərflərin üslubunu və bəzilərinin fonetik mənasını dəyişdirən yeni bir əlifba qəbul edildi. 1938-ci ildə latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasında daha bir dəqiqləşdirilmə edildi (N̡n hərfi ləğv edildi). 1938 əlifbası: Aa Bʙ Cc Çç Dd Ee Əə Ff Gg Ƣƣ Hh Ii [[Fayl:Latin capital letter I with bowl.svg\|x9px]][[Fayl:Latin small letter I with bowl.svg\|x6px]] Jj Kk Qq Ll Mm Nn Oo Ɵɵ Pp Rr Ss Şş Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ '(apostrof) Bowl.svg ilə Latın böyük hərfi IBowl.svg ilə Latın kiçik hərf I Yeni əlifbanın tətbiqi kəndlilərin etirazına tuş gəldi. 1928-1929-cu illərdə və yenidən 1931-1932-ci illərdə bütün Azərbaycanda kəndlərə yeni əlifba əsasında oxumaq və yazmağı öyrənmək üçün gələn müəllimlərə, komsomolçulara və qadınlar şöbəsinin fəallarına qarşı kəndlilər tərəfindən zorakılıq halları mövcud idi. == Azərbaycan dilində əlifba dəyişikləri və qarşılıqları ==

Azərbaycan əlifbası: Redaktələr arasındakı fərq