Vikipediya

ABŞ-də vətəndaş müharibəsi: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Mətndə dəyişiklik edildi
Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Sətir 9:
|səbəbi = [[Avraam Linkoln]]un prezident seçilməsi
|vəziyyəti =
|nəticəsi = <br />[[Şəkil:Flag of the United States (Pantone).svg|border|25px]] [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] qalib qəldi, köləlik ləğv edildi. <br />[[Şəkil:CSA FLAG 4.3.1861-21.5.1861.svg|border|25px]] [[Amerika Konfederativ Ştatları|Konfederasiya]] dağıldı.
|ərazi =
|tərəf1 = [[Şəkil:Flag of the United States (Pantone).svg|border|65px]] <br /> [[ABŞ]]
|tərəf2 = [[Şəkil:CSA FLAG 4.3.1861-21.5.1861.svg|border|65px]] <br />[[Amerika Konfederativ Ştatları|Konfederasiya]]
|tərəf3 =
|tərəf4 =
|komandan1 = [[Şəkil:Flag of the United States (Pantone).svg|border|25px]] [[Avraam Linkoln]],<br /> [[Şəkil:Flag of the United States (Pantone).svg|border|25px]] [[Uliss Qrant]] <br /> [[Şəkil:Flag of the United States (Pantone).svg|border|25px]] [[Corc Makklelan]]
|komandan2 = [[Şəkil:CSA FLAG 4.3.1861-21.5.1861.svg|border|25px]] [[Cefferson Devis]],<br /> [[Şəkil:CSA FLAG 4.3.1861-21.5.1861.svg|border|25px]] [[Robert Li]] <br /> [[Şəkil:CSA FLAG 4.3.1861-21.5.1861.svg|border|25px]] [[Stonvol Cekson]]
|komandan3 =
|komandan4 =
Sətir 23:
|qüvvə3 =
|qüvvə4 =
|itkilər1 = [[Şəkil:Flag of the United States (Pantone).svg|border|25px]] 110.000 ölü <br />[[Şəkil:Flag of the United States (Pantone).svg|border|25px]] 360.000 Cəmi ölü s <br />[[Şəkil:Flag of the United States (Pantone).svg|border|25px]] 275.000 Yaralı və itkin sayı
|itkilər2 = [[Şəkil:CSA FLAG 4.3.1861-21.5.1861.svg|border|25px]] 93.000 Ölü <br /> [[Şəkil:CSA FLAG 4.3.1861-21.5.1861.svg|border|25px]] 260.000 Cəmi ölü <br /> [[Şəkil:CSA FLAG 4.3.1861-21.5.1861.svg|border|25px]] 137.000 Yaralı və itkin sayı
|itkilər3 =
|itkilər4 =
Sətir 31:
}}
 
'''ABŞ vətəndaş müharibəsi''' ([[1861]]-[[1865]]1861–1865) – Şimalla (İttifaqla) Cənub [[quldarlıq|quldar]] ştatları arasında vətəndaş müharibəsi. [[Avraam Linkoln]]un prezident seçilməsinə cavab olaraq quldarlar cənub ştatlarını İttifaqdan ayırmağı qərara aldılar və müharibəyə hazırlaşmağa başladılar. [[1861]]-ci ilin fevralında Montqomeri şəhərində Cənub ştatları [[Amerika Konfederativ Ştatları|Konfederasiya]] yaradıldı. Konfederasiya [[ABŞ]]-ın 34 ştatından 11-ni birləşdirdi. [[1861]]-ci il [[14 aprel|aprelin 14]]-də cənublular Fort-Samteri tutdu. Bununla da müharibə başlandı. [[1861]]-ci il [[21 iyul|iyulun 21]]-də Şimal ordusu (35 min) Manassas şəhərində, oktyabrda isə Bols-Blaff yaxınlığındakı döyüşlərdə məğlub edildi. İkinci dövründə ([[1863]]-[[1865]]1863–1865) Şimal ordusuna 190 min zənci əsgər daxil oldu. 250 min zənci arxa cəbhədə hərbi qulluğa cəlb edildi. [[1863]]-cü ilin iyulunda cənublular Gettisberq və [[Missisipi çayı]] vadisindəki döyüşlərdə məğlub oldular. [[1865]]-ci il aprelin 3-də Konfederasiyanın paytaxtı [[Riçmond]] şəhəri tutuldu. Həmin müharibədə tarixdə ilk dəfə zirehli gəmilərin döyüşü ([[1862]]-ci il martın 9-da) oldu. [[1867]]-ci il martın 2-də Cənubun Yenidənqurması haqqında birinci qanun verildi.
 
== Tarixi ==
Sətir 38:
Şimalda maşın istehsalının inkişafı, Cənubda isə aqrar sahənin inkişafı bu iki ərazi arasında qarşılıqlı əlaqələri zəruri edirdi. Cənubun yeni texnologiyalara, Şimalın isə hazır tütün, pambıq kimi məhsullara ehtiyacı olurdu. Lakin quruluşlar arasında olan fərq münasibətlərdə öz sözünü ciddi şəkildə deyirdi. Qaçan qullara azadlığın verilməsi, yeni tutulan ərazilərdə hansı quruluşun yaranacağı kimi təzadlar vətəndaş müharibəsinin başlamasına səbəb oldu. Müharibə zamanı 620 minə qədər insan həlak olmuşdu.
 
Vətəndaş müharibəsi zamanı ABŞda iki cəbhə: Şimalda- İttifaq, Cənubda isə Konfederasiya yaranmışdı. Linkolnun əsas niyyəti hər bir vəchlə İttifaqı qoruyub saxlamaq idi. O, ikili quruluşun tamamilə əleyhinə idi və hesab edirdi ki, Birləşmiş Ştatlar ya tamamilə kapitalimzə keçməli, ya da, quldar dövləti olmalı idi. Müharibənin gedişi göstərdi ki, quldarlığın ləğv edilməməsi “İttifaq”ın"İttifaq"ın dağılmasına gətirəcək. 1862ci ildən başlayaraq Linkoln zəncilərə azadlığın verilməsi barədə hazırlıqlara başlamışdı. Nəticədə 1865ci ildə ABŞ konsitutsiyasına XIII düzəliş edilməklə quldarlıq rəsmən ləğv olundu və vətəndaş müharibəsi Şimalın qələbəsi ilə başa çatdı.
 
4 il davam edən vətəndaş müharibəsi 9 aprel 1865ci ildə Konfederasiyanın kapitulyasiyası ilə başa çatdı. Cənub zəncilərin ABŞ cəmiyyətinə inteqrasiyasına hazırlaşmalı idi. Müharibənin başa çatmasından 5 gün sonra-14 aprel 1865ci il tarixində Ford teatrının səhnəsində qoyulan “Mənim"Mənim amerikalı əmioğlum" tamaşası zamanı cənub tərəfdarı olan aktyor Con Uilks But prezident lojasına daxil olaraq onun başına tapancadan güllə açmışdı. Güllə atandan sonra Butt səhnəyə çıxaraq latınca “Sic"Sic semper tyrannis!”" (tərcümədə: “Tiranların"Tiranların taleyi belədir”belədir"- cənub ştatı olan Vircinyanın şüarı) kəlməsini səsləndirmişdi. Səhəri gün, saat 7:22də Avraam Linkoln öldürüldü.
 
Buttu Vircinya ştatında 26 aprel tarixində anbarda gizlənərkən tapmışdılar. Anbara dərhal od vurulmuş Butt silahlı şəkildə oradan çıxmışdı. Anbardan çıxan zaman onu boynundan ölümcül yaralamışdılar. Con Buttun son sözləri belə olmuşdu: “Anama"Anama deyin ki, mən vətənim üçün mübarizə apararaq həlak oldum.”"<ref>[http://marifia.com/az-opennews/602.html VƏTƏNDAŞ MÜHARIBƏSI VƏ AVRAAM LINKOLNUN ÖLDÜRÜLMƏSI]</ref>
 
== Tərəflərin müqayisəsi ==
{{ABŞ tarixi}}
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;"
|- bgcolor="#B0C4DE" align="center"
! !! [[ABŞ]] !! [[Amerika Konfederativ Ştatları|Konfederasiya]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/ABŞ-də_vətəndaş_müharibəsi"