Çuval hadisəsi: Redaktələr arasındakı fərq

'''Çuval olayı''' və ya '''Çuval hadisəsi''' ({{Dil-en|The Hood event}}) - 4 iyul 2003-cü ildə ABŞ-ın 2003-cü il [[İraq]]ı işğal etdiyi dövrdə Şimali İraq ərazisində yerləşdirilən bir qrup [[Türkiyə Silahlı Qüvvələri|türk əskərinin]] əsrəsir götürülməsi, başına çuval keçirilməsi və [[ABŞ Silahlı Qüvvələri|ABŞ hərbiçiləri]] tərəfindən istintaq edilməsini əks etdirən hadisə. ABŞ əskərlərinin Süleymaniyədəki türk hərbi hissələrinə basqını nəticəsində, 15 kq partlayıcı maddə, snayper, qranad və hökumət binalarının yaxınlığındakı mövqelərin işarələndiyi Kərkük xəritəsini ələ keçirdi. Əskərlər [[Türkiyə]]nin ABŞ-a etiraz etməsindən sonra, 60 saat içərisində azadlığa buraxıldı. Kürd kəşfiyyət orqanlarının iddiasına görə, türk əskərləri Kərkükün yeni seçilən hakiminə qarşı sui-qəsd planı qurmuş və bununla da regionda stabilliyi pozaraq Türkiyə birləşmələrinin bura daxil olmasına zəmin yaratmaq istəmişdir.<ref>{{cite news|last1=Washington|first1=Michael Howard Suzanne Goldenberg in|title=US arrest of soldiers infuriates Turkey|url=https://www.theguardian.com/world/2003/jul/08/turkey.michaelhoward|access-date=13 December 2016|work=The Guardian|date=7 July 2003}}</ref>

| title= Regret over Turkish troops' arrest| date= 2003-07-15| work= [[BBC News]]| url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/3067319.stm}}</ref> Əlavə olaraq, [[ABŞ Müdafiə naziri]] [[Donald Ramsfeld]] [[Türkiyə Baş naziri]] [[Rəcəb Tayyib Ərdoğan]]a hadisə ilə bağlı kədərini bildirən məktub yazdı.<ref>[http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=abundance-of-rumsfeld-letters-in-turkish-press-2003-07-20 Abundance of 'Rumsfeld letters' in Turkish press] ''[[Hürriyet Daily News]]'', 7/20/2003</ref> Çuval hadisəsi [[Türkiyə–ABŞ münasibətləri|Türkiyə və ABŞ arasındakı diplomatik əlaqələri]] zədələdi və ABŞ-Türkiyə münasibətlərinin ən aşağı səviyyəsini göstərdi. Hadisəyə ABŞ medyasındamediasında çox az yer verilsə də, Türkiyədə bu hadisə böyük əks-səda yaratdı, bir çox insan bu hadisəni böyük təhqir kimi gördü və "Çuval olayı" olaraq adlandırdı.

[[Körfəz müharibəsi]]ndən sonra [[İraq Kürdüstanı]]nın muxtariyyət qazanması Türkiyənin narahatçılığını artırmışdı. 1996-cı ildə vətəndaş müharibəsi başladıqdan sonra Türkiyə iki əsas kürd fraksiyası arasında atəşkəsə nəzarət etmək üçün öz qoşunlarını göndərdi.<ref name="Economist 2003">{{cite news | title= A partnership at risk? | date=2003-07-10 | url = http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=1914570 | work =[[The Economist]] }}</ref> 1998-ci ildə Türkiyə Suriyanı PKK-nın lideri [[Abdullah Öcalan]]ı ölkədən qovması üçün öz hərbi gücündən istifadə edə bildi. Ancaq ABŞ səbəbindəsəbəbindən Türkiyə İraqın şimalında PKK-ya qarşı həlledici qələbə qazana bilmədi.

Hadisənin baş verdiyi regiondan məsul olan, ABŞ briqada komandiri, polkovnik Bill Meyvill türkləri etnik-türk silahlı birləşməsi olan [[İraq Türkman Cəbhəsi]]ylə (İTC) əlaqəli olmaqda günahlandırdı. Ancaq, ABŞ qüvvələri türkləri həbs etmək üçün çox da səy göstərmədi, onları yalnız bir gün həbsdə saxladı və qida, təhlükəsizlik və rahatlıqla təmin etdi və daha sonra onları İraq-Türkiyə sərhəddinə geri qaytardı.<ref name=Time/> Növbəti aylarda Türkiyə İraqın şimalına PKK hərbi hissələrini axtarmaq üçün kiçik silahlı qruplar göndərməyə davadavam etdi. ''[[The Economist]]''-ə görə, Türkiyə PKK-ya qarşı İTC-ni silahlandırmağa başlamışdı.<ref name="Economist 2003"/>

2003-cü ilin 4 iyulunda [[ABŞ Ordusu]]nun 173-cü Hava Briqadasının əskərləri [[Süleymaniyyə]]dəki təhlükəsiz yerlərə hücumlara başladı. Elə görünürdü ki, təhlükəsiz yerdə Kərkük vilayətinin kürd hakiminə qarşı sui-qəsd planı hazırlayan şəxslərin olmasına aid kəşfiyyat məlumatı əməliyyatı başlatmışdı. Təhlükəsiz yerdə polkovnik və iki mayor daxil olmaqla, İraq Türkman Cəbhəsi və Türkiyə Xüsusi Təyinatlı qüvvələrinin üzvləri yerləşmişdi, hansı ki, onlar dərhal həbs edilmişdilər.<ref>{{cite news | first=Jeffrey | last=Donovan | title=U.S./Turkey: Ties Hit New Low After Raid On Turkish Forces | date=2003-07-07 | publisher=GlobalSecurity.org | url =http://www.globalsecurity.org/military/library/news/2003/07/mil-030707-rfel-145944.htm | work =[[Radio Free Europe]]/[[Radio Liberty]] | access-date = 2007-10-13 }}</ref> Türkiyə mənbələri mayon tərəfindən idarə olunan on bir əskərə istinad edirdi.<ref>{{cite news|first=Faruk |last=Zabcı |title=Çuval davası |date=2003-10-24 |url=http://www.hurriyetim.com.tr/haber/0,,nvid~327392,00.asp |work=[[Hürriyet]] |access-date=2007-10-13 |language=tr |archive-url=https://web.archive.org/web/20050329195601/http://www.hurriyetim.com.tr/haber/0%2C%2Cnvid~327392%2C00.asp |archive-date=March 29, 2005 |url-status=dead }}</ref> Hücum zamanı sayı məlumat olmayan digər şəxslər də saxlanılsa da, onlardan on üç nəfəri daha sonra sərbəst buraxıldı.<ref name=CNN>{{cite news| title=U.S. releases Turkish troops | date=2003-07-06 | url =http://www.cnn.com/2003/WORLD/meast/07/06/turkey.us/index.html | work =[[CNN]] | access-date = 2007-10-13}}</ref> Bunlardan və intensiv diplomatik aktivlikdən sonra sərbəst buraxılan türk əskərlərindən başqa, sevgilisi və ondoqquzon aylıdoqquz aylıq övladını ərazidə axtaran Britaniya vətəndaşı Mişel Todd da saxlanılmışdı.<ref>{{cite news | title=Briton held by US troops in Iraq | date=2003-07-22 | url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/north_yorkshire/3087135.stm | work =[[BBC News]]| access-date = 2007-10-13}}</ref>

Türkiyə dərhal məsələyə reaksiya göstərərək kəskin addımlar atdı: Türkiyə hava ərazisini ABŞ hərbi uçuşlarına bağladı, [[İncirlik Hərbi Hava Bazası]]nın cənubunu istifadəyə dayandı və İraqın şimalına daha çox qoşun göndərməyə başladı.<ref>{{cite news | title=Turkish fury at US Iraq 'arrests' | date=2003-07-05 | url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/3048090.stm | work = [[BBC News]] | access-date = 2007-10-13}}</ref> Türkiyə hərbi nümayəndə heyəti və diplomatik rəsmilər şənbə günü dərhal məsələni amerikalılarla müzakirə etmək üçün Süleymaniyəyə yola düşdü, ancaq türklərin deməsinə görə, ABŞ komandilərinin çoxusu [[Müstəqillik günü (ABŞ)|Müstəqillik Gününü]] qeyd edirdi.<ref>{{cite news | title=Turks protest soldiers' detentions | date=2003-07-06 | url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/3049590.stm | work =[[BBC News]]| access-date = 2007-10-13}}</ref> Türkiyənin Baş naziri [[Rəcəb Tayyib Ərdoğan]]ın [[ABŞ vitse-prezidenti]] [[Dik Çeyni]]yə, o cümlədən [[Türkiyə Xarici İşlər Naziri]] [[Abdullah Gül]]ün [[ABŞ dövlət katibi]] [[Kolin Pauell]]ə etirazını bildirməsindən sonra türk əskərləri altmış saatlıq əsrliyinəsirliyin ardından sərbəst buraxıldı.<ref name=CNN/>

Çuval hadisəsi ABŞ-ın müdaxiləsinə razı olan Qərbdən daha çox Türkiyədə əks səda doğurdu.<ref>{{Cite document | last= Bakshi | first= Amar C | date= 2007-11-12 | title= How Turkey Sees America | work= PostGlobal | series= How the World sees America | publisher= [[Newsweek]]/[[Washington Post]]| url= http://newsweek.washingtonpost.com/postglobal/america/2007/11/how_turkey_sees_america_perceptions.html | access-date= 2007-11-12 }}</ref> Hadisə Yaxın Şərqdən kənarda çox qabardılmasa da, Türkiyədəki qəzetlər hücumu kəskin şəkildə qınadı və ABŞ hərbiçilərinə "Rambolar" və "Eybəcər AmerialılarAmerikalılar" kimi ləqəblər qoşdu.<ref name=Guardian>{{cite news | first=Michael | last=Howard |author2=Goldenberg, Suzanne | title=US arrest of soldiers infuriates Turkey | date=2003-07-08 | work=[[The Guardian]] | url=https://www.theguardian.com/international/story/0,,993615,00.html |access-date=2007-10-11 | location=London}}</ref> Hadisənin son günündə [[Türkiyə Respublikası Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahı]]nın rəisi [[Hilmi Özkök]] çuval hadisəsini ABŞ və Türkiyə arasındakı münasibətlərdə "etimad böhranı" yaratdığını bildirdi.<ref name=Guardian />

Hadisə periodik olaraq Türkiyə medyasındamediasında əsas xəbər başlıqlarını zəbt etdi. [[Hüriyyət (qəzet)|''Hürriyet'']] kimi əsas qəzetlər hadisənin tərəfləri arasındakı yeni bəyannamələri yaymağa və hadisənin detallarını ifşa etməyə davam etdi.<ref name="Hürriyet coverage">{{cite news | title=Çuval olayında komutan doğru yaptı | date=2007-10-03 |work=[[Hürriyet]]| url=http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=7410688 |access-date=2007-10-11|language=tr}}</ref> Sonuncu dəfə [[Ergenekon]] işinin əsas şahidi [[Tuncay Güney]] çuval hadisəsini [[Tariq Əziz]]in arxivlərindəki Ergenekon şəbəkəsinin İraq ilə əlaqələrinə cavab olduğuunu iddia etdi.<ref>{{cite news

Kərkük və Mosuldakı müxtəlif bələdiyyə və hökumət binaları 2003-ün 10 və 11 aprel tarixlərində kürd birləşmələri tərəfindən yandırıldı.<ref>{{cite news | title=ABD'den tapu güvencesi | date=2003-04-12 | url =http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=139805 | work = [[CNN Türk]] | access-date = 2012-06-23}}</ref> Türkiyənin günlük qəzetləri Peşmərgə və ABŞ Ordusu tərəfindən tutulan Türkiyə Xüsusi Təyinatlı əskərlərinin sənədlərin şəkillərini çəkdiyini və oijinalorijinal kadrların silinmədənsilinməzdən əvvəl Türkiyəyə göndərildiyini bildirdi. Qəzet, həmçinin, ABŞ ordusunun da o kadrları axtardığını, ancaq onları tapa bilmədiyini yazırdı.<ref>{{cite news | title=Yağmalanan tapu bilgileri Türkiye'de | date=2010-11-25 | url =http://www.takvim.com.tr/Siyaset/2010/11/25/yagmalanan_tapu_bilgileri_turkiyede | work = [[Takvim Gazetesi]] | access-date = 2012-06-23}}</ref> Ancaq, Türkiyə İctimai Əlaqələr Nazirliyinin bəyanatına görə, nazirlik Osmanlı dövründən qalan tarixi sənədləri saxlamış və ora heç bir əməliyyat daxil edilməmişdi.<ref>{{cite news | title=Musul ve Kerkük'ün tapu bilgisi Ankara'da | date=2010-11-26 | url =http://www.cnnturk.com/2010/turkiye/11/26/musul.ve.kerkukun.tapu.bilgisi.ankarada/597603.0/index.html | work = [[CNN Türk]] | access-date = 2012-06-23}}</ref>