04:03, 10 iyul 2021 tarixindəki versiya redaktə Gabbani (müzakirə \| töhfələr) Avtopatrullar, Təcrübəli istifadəçilər 3.524 redaktə →‎Latın qrafikalı əlifbaya keçid ← Əvvəlki redaktə		18:49, 19 iyul 2021 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Gabbani (müzakirə \| töhfələr) Avtopatrullar, Təcrübəli istifadəçilər 3.524 redaktə →‎Latın qrafikalı əlifbaya keçid Sonrakı redaktə →
Sətir 11: === Latın qrafikalı əlifbaya keçid === [[Fayl:Project of new Azerbaijani alphapet by Akhundov in Baku.jpg\|thumb\|left\|180px\|19-cu əsrin ortalarında [[Mirzə Fətəli Axundzadə]] tərəfindən tərtib olunan yeni əlifba layihəsi. [[Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi]] ([[Bakı]])]] Azərbaycan dilində yazının latın qrafikasına keçirilməsi üçün ilkin layihələr [[19-cu əsr]]in ortalarında meydana çıxdı. ~~Yeni əlifba üçün ilk~~Bu layihələrdən biri [[Mirzə Fətəli Axundzadə]] tərəfindən tərtib edilmişdi, amma bu layihə elə kağız üzərində də qaldı. Beləliklə, 1857-ci ildə Axundov ərəb əlifbasının islahatı ilə bağlı ilk layihəsini fars dilində yazdı, burada ərəb yazısının çatışmazlıqlarına işarə etdi və həll yollarını təklif etdi. 1863-cü ildə Axundov öz layihəsinə dəstək tapmaq məqsədilə [[İstanbul]]a səfər etdi. Lakin ~~Axundova~~Axundovun ~~verilən~~layihəsinin ~~təltiflərə~~bəyənilməsinə baxmayaraq, ~~layihəsi~~ "Əncüməni Daniş" Elmi Cəmiyyəti tərəfindən layihə rədd edildi. Cavabında Axundov “İslam əlifbasını tamamilə rədd etməyi, Avropa yazı sistemini qəbul etməyi və buna görə soldan sağa yazmağı” təklif etdi ... və s. Yeni bir layihə üzərində işləmə nəticəsində Axundov yeni bir əlifba tərtib etdi, əlifba Avropa sisteminə ~~əsaslanan~~əsaslanırdı və 42 ~~simvol~~hərf (32 samit və 10 sait) daxildir. Axundov yeni layihədə həm ərəb əlifbasında mövcud olan hərfləri qorudu, həm də əskik saitləri əlavə etdi. 20-ci əsrin əvvəllərində Latın əlifbasına keçid məsələsi Azərbaycan ziyalıları tərəfindən dəfələrlə gündəmə gətirildi. [[Cəlil Məmmədquluzadə]], [[Həsən bəy Zərdabi]], [[Nəriman Nərimanov]] və başqaları ərəb əlifbasının dəyişdirilməsini müdafiə etdilər [6] . 1919-cu ildə yeni əlifba hazırlamaq üçün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Təhsil Nazirliyinin nəzdində bir komissiya yaradıldı. [[Abdulla bəy Əfəndizadə]]nin təqdim etdiyi layihələrdən biri təsdiqlənərək çap olundu. Sətir 22: [[Fayl:Poem by Mehdi Huseynzade (Italia, 1944).jpeg\|thumb\|1944-cü ilin aprelində [[Mehdi Hüseynzadə]]nin latın qrafikalı əlifba yazdığı bir şeir]] 1926-cı ildən etibarən yeni əlifbanın təkmilləşdirilməsi ilə bağlı müzakirələr başlayır. 1926-cı ilin mayında Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri [[Səməd ağa Ağamalıoğlu]] latın qrafikasına keçidi Şərqdəki inqilabın mərkəzi məsələsi elan ~~etdi~~edir. Nəticədə, 1933-cü ildə bəzi hərflərin ~~üslubunu~~stilini və bəzilərinin fonetik ~~mənasını~~qarşılığını dəyişdirən yeni bir əlifba qəbul edildi. 1938-ci ildə latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasında daha bir dəqiqləşdirilmə edildi (N̡n hərfi ləğv edildi). 1938 əlifbası: Aa Bʙ Cc Çç Dd Ee Əə Ff Gg Ƣƣ Hh Ii [[Fayl:Latin capital letter I with bowl.svg\|x9px]][[Fayl:Latin small letter I with bowl.svg\|x6px]] Jj Kk Qq Ll Mm Nn Oo Ɵɵ Pp Rr Ss Şş Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ '(apostrof) Yeni əlifbanın tətbiqi kəndlilərin etirazına tuş gəldi. 1928-1929-cu illərdə və yenidən 1931-1932-ci illərdə bütün Azərbaycanda kəndlərə yeni əlifba əsasında oxumaq və yazmağı ~~öyrənmək~~öyrətmək üçün gələn müəllimlərə, komsomolçulara və qadınlar şöbəsinin fəallarına qarşı kəndlilər tərəfindən zorakılıq halları mövcud idi. === Kirilləşdirmə === 1939-cu ilin mayında Azərbaycan əlifbasının kiril qrafikasına keçirilməsi ilə bağlı müzakirələr başladı. Bir çox fərqli layihə irəli sürüldü və dərc olundu. İlk layihə belə idi: Аа, Бб, Вв, Гг, Ƣƣ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ққ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Ўў, Фф, Хх, Һһ, Чч, Ҷҷ, Шш, Ыы, ’ (apostrof)<ref>{{Cite web \|url=http://leb.nlr.ru/edoc/329771/%D0%AD%D0%B4%D1%8D%D0%B1%D0%B8jj%D0%B0%D1%82-%D0%B3%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D1%82%D0%B8-%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0 \|title=Әdәвijjat ƣәzeti 23.05.1939 \|accessdate=2020-05-01 \|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130616201748/http://leb.nlr.ru/edoc/329771/%D0%AD%D0%B4%D1%8D%D0%B1%D0%B8jj%D0%B0%D1%82-%D0%B3%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D1%82%D0%B8-%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0 \|archivedate=2013-06-16 \|deadlink=yes }}</ref>. 1939-cu ilin avqustunda təklif olunan başqa bir layihə: Аа, Бб, Вв, Гг, Gg, Һһ, Ƣƣ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Јј, Кк, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Чч, Шш, Ыы, ’ (apostrof)<ref>{{Cite web \|url=http://leb.nlr.ru/edoc/329771/%D0%AD%D0%B4%D1%8D%D0%B1%D0%B8jj%D0%B0%D1%82-%D0%B3%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D1%82%D0%B8-%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0 \|title=Әdәвijjat ƣәzeti 22.08.1939 \|accessdate=2020-05-01 \|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130616201748/http://leb.nlr.ru/edoc/329771/%D0%AD%D0%B4%D1%8D%D0%B1%D0%B8jj%D0%B0%D1%82-%D0%B3%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D1%82%D0%B8-%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0 \|archivedate=2013-06-16 \|deadlink=yes }}</ref>. Nəticədə, 15 noyabr 1939-cu ildə [[Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Soveti]] yanında əlifba komissiyası tərəfindən hazırlanmış yeni bir kiril qrafikalı əlifba layihəsi rəsmi olaraq təsdiq edildi. 1939-cu ilin rəsmi təsdiqli əlifbası: Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Цц, Чч, Ҹҹ, Шш, Ыы, Ээ, Юю, Яя, ’ (apostrof) 1947-ci ildə [[Rus dili]]ndən alınma sözlərdə istifadə olunan Цц hərfi əlifbadan çıxarıldı. 1958-ci ildə Ээ, Юю, Яя hərfləri də əlifbadan çıxarıldı və Йй hərfi Јј ilə əvəzləndi. Bu əlifba rəsmi olaraq 2001-ci ilədək etibarlı idi. Dağıstanda yaşayan azərbaycanlılar məktəblərdə Azərbaycan dili dərslərində latın qrafikasından istifadə olunmasına baxmayaraq, kiril əsaslı əlifbadan istifadə etməyə davam edirlər. Azərbaycan dilində nəşr olunan [[Dərbənd (qəzet)\|Dərbənd qəzeti]] materialları əsasən kiril qrafikasında yayımlayır, amma bəzi məqalələr latın qrafikasında çap olunur. Azərbaycan kiril əlifbasının fərqləndirici xüsusiyyəti digər dillərin əlifbalarında mövcud olmayan Ҝ və Ҹ hərflərinin daxil olması idi. == Azərbaycan dilində əlifba dəyişikləri və qarşılıqları ==

Azərbaycan əlifbası: Redaktələr arasındakı fərq