Vikipediya

Sultan bəy Sultanov: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8
Sətir 1:
{{Mənbə azlığı}}
{{adaş|Sultan bəy}}
{{Şəxs
|adı = Sultan bəy Sultanov
|orijinal adı = Sultan bəy Əlipaşa bəy oğlu Muradov
|şəkil = Sultan bəy Sultanov.jpg
|şəklin ölçüsü =
|şəklin izahı =
|digər adı =
|doğum tarixi = 1871
|doğum yeri = [[Kürdhacı|Qasımuşağı]], Hacısamlı nahiyəsi, [[Zəngəzur qəzası]], [[Yelizavetpol quberniyası]], [[Qafqaz canişinliyi]], [[Rusiya imperiyası]]
|vəfat tarixi = 1955
|vəfat yeri = [[Qars]], [[Türkiyə]]
|vəfat səbəbi =
|dəfn yeri =
|vətəndaşlığı =
|milliyyəti =
|dini =
|ixtisası =
|təhsili =
|fəaliyyəti =
|fəaliyyət illəri =
|tanınır =
|mükafatları =
|imzası =
|imzanın ölçüsü =
|imzanın izahı =
|atası = [[Əlipaşa bəy Sultanov]]
|anası =
|həyat yoldaşı = Dilruba xanım
|uşağı = Ənvər bəy, Çingiz bəy, Yusifkamal bəy və Bəyim xanım
}}
'''Sultan bəy Sultanov''' (bəzivə mənbələrdə '''Sultan bəy Muradov''' adı ilə tanınır,ya '''Sultan bəy Əlipaşa bəy oğlu Muradov''' ({{DVTY}}) — [[Azərbaycan]] xalq qəhrəmanı.▼
 
▲'''Sultan bəy Sultanov''' (bəzi mənbələrdə '''Sultan bəy Muradov''' adı ilə tanınır, '''Sultan bəy Əlipaşa bəy oğlu Muradov''') — [[Azərbaycan]] xalq qəhrəmanı.
 
== Sultan bəyin soyu ==
Sultan bəy [[1871]]-ci ildə [[Zəngəzur qəzası]]nın Hacısamlı nahiyəsinin Qasımuşağı obasında (Hazırda [[Laçın rayonu]]nun [[Kürdhacı]] kəndində) doğulmuşdur. [[Əlipaşa bəy Sultanov|Paşa bəyin]] oğlu olub. Bəllidir ki, Sultan bəy bir zamanlar Muradov soyadını daşıyıb. Babası Xanmurad bəyin adından götürülən bu soyadı hazırda törəmələri daşıyırlar. Sultan bəy Xosrov bəy Sultanovun qardaşı olmuşdur.
 
== Fəaliyyəti ==
Sultan bəy doğma yurda, Qasımuşağı obasına qayıdıb əmək fəaliyyətinə başlayır. öncə maldarlıqla məşğul olur. Yerli və xarici cinsdən çoxlu inək alıb dağlar qoynunda, çəmənlərdə bəsləyir. Bu qarışıq cins sonralar "Hacısamlı" adlanır. Dədə-baba peşələri olan qoyunçuluğu daha da inkişaf etdirən Sultan bəy Yağ-pendir zavodu tikdirir.
 
Sultan bəy maldarlıqla yanaşı, meşəçiliklə də məşğul olmağa başlayır. Hacısamlı nahiyəsinin ərazisində olan meşələrdən taxta istehsal edib xarici bazarlarda satır. ünlü sovet dövlət xadimi Nəzər Heydərov "Zəngəzur dağlarında" adlı xatirəsində yazır: "Sultanovlar qiymətli Hacısamlı meşələrini muzdurlara qırdırıb xaricə, Fransaya göndərirdilər".
 
[[Qafan]] mis mədənləri, [[Bərgüşad çayı]]nın axarı boyu inkişaf etmiş kənd təsərrüfatı, Çalbayır maldarlıq mülkləri Sultanbəylər ailəsinə məxsus idi. İndiki Laçın rayonunun [[Kürdhacı]] kəndində yaşayan Sultan bəy maldarlıq sahəsində xüsusi ad çıxarmışdır. Çalbayırda yaşayan el-obasının qayğısına qalaraq, birinci növbədə, xalqın ağır güzəranını yaxşılaşdırmağı üstün tutmuşdur. Onun Çalbayır yaylaqlarında on minlərlə davarı, qaramalı saxlanırdı. Kürdhacıda tikdirdiyi yağ-pendir zavodu nəhəng qurğular sistemini xatırladırdı. Hacısamlı, [[Şəlvə]], Kürdhacı meşələrinin qırmızı palıdını konyak istehsal edən zavodlara daşıtdıran Fransa tacirləri Sultan bəyin yağ-pendir zavodunun məhsullarının da əsas müştəriləri idilər. İstehsal olunmuş yağ, pendir böyük motallara, dəmir və ağac çələklərə doldurulub buzlu zirzəmilərdə, soyuq kahalarda saxlanırdı. Məhsulları uzaq yerlərə daşımaq üçün bəyliyin xeyli atı, öküzü, kəl arabaları, dəvə karvanları vardı. Dinc əməklə məşğul olan Sultan bəyin ailəsinin də var-dövlətinin mühafizə etmək üçün çox da böyük olmayan süvari dəstəsi vardı.
Sətir 45 ⟶ 22:
Sultan bəyin milli qəhrəmana çevrilməsi 1905-ci il erməni-müsəlman hadisələri ilə bağlıdır. Müsəlman dəstələrdən birinə Sultan bəyin atası Əlipaşa bəy başçılıq edirdi, onun isə ən yaxın yardımçısı böyük oğlu Sultan bəy idi.
 
Sultan bəyin fəaliyyətinin ikinci hissəsi 1918-ci il olayları ilə bağlıdır. [[1918]]-ci ildən başlayan erməni-müsəlman müharibəsində Sultan bəyin başçılıq etdiyi silahlı milis dəstələrinin bölgədəki müsəlman kəndlərinin mühafizə olunmasında mütəsna xidmətləri olmuş, [[Zabux]] dərəsində mühasirəyə alının Andranıkın dəstəsinin əsas hissəsi məhv edilmiş, [[Qaragöl (Laçın)|Qaragöl]] ətrafında toplanan çoxsaylı erməni silahlıları məğlub edilmiş və onlardan 600 nəfər əsir alınmış, [[İran]]a keçmək istəyən yüzlərlə erməni silahlısı [[Araz çayı]] yaxınlığında Sahil əməliyyatı ilə məhv edilmiş, [[Zəngəzur]]da onlarla kənd erməni silahlılarından təmizlənmişdir.
 
[[1920]]-ci ildən sonra Azərbaycanda Sovet imperiyası öz hakimiyyətini qurdu. Bu vaxtdan etibarən Azərbaycan bəyləri öz vətənlərində qaçaq vəziyyətində yaşamağa başladılar. Onlar elə arxalanır, onları el saxlayırdı.
 
Sultan bəy Sovet Hakimiyyətindən qaçaq vəziyyətdə Kürdhacı kəndində "Gorgahat"ın (çox sıx meşəlik) meşəsində, bir yarğana pənah gətirmiş, yarğanda gizlənirmiş. BirErmənilərin günhiylələri onunlailə qarşılaşarkənbolşeviklər onuSultan tanımayanbəyə vəyeni sonradansui-qəsd tanıyıbhazırlayırdılar. üzürxahlıqYaranmış vəziyyətin mürəkkəbliyini dərk edən həmkəndlisinəSultan bəy Azərbaycan İnqilab Komitəsinə müraciət edir. Buradan ümidverici cavab almadığına görə Sultan bəy [[Iran]] şahına üz tutur. Şah İranda [[Rusiya]]nın erməni cəsuslarının çox və qüvvətli olmasına baxmayaraq Sultan bəyin müraciətini qəbul edir. Sultan bəy qardaşları [[Xosrov bəy Sultanov|Xosrov bəy]] və [[İskəndər bəy Sultanov|İskəndər bəy]] ilə düşmənlərdən qoruduğu vətəndən xaricə aşağıdakımühacirət bayatınıetməli söyləyir:olur.
 
SovetSultan imperyasınınbəy göndərdiyivətəndən, xüsusidoğma cəsuslaryurddan, İranda[[Qasımuşağı]] atobasından oynadıbayrılarkən meydan[[Kürdhacı]] kəndinin ərazisində ən uca sulayırzirvə, tez-tez"Qarapalçıq" qətlləradlanan törədirdilərdağın zirvəsinə qalxır. GöndərilmişSovet imperyasının göndərdiyi xüsusi cəsuslar Sultan bəyin qardaşı İskəndər bəyi öldürdükdən sonra vəziyyətin pis olduğunu görən İran Şahı təhlükəsiz həyat şəraitini təmin edə bilmədiyi üçün Sultan bəyə [[Türkiyə]] dövlətinə müraciət etməyi məsləhət görür. Sultan bəy Türkiyə dövlətinə müraciət etdikdə Türk dövləti [[1923]]-cü ildə hər iki qardaşı – Sultan bəy ilə Xosrov bəyi rəsmi keçidlə qarşılayıb Qars vilayətinin Köçqoy kəndində mülk və malikənə verərək təhlükəsiz həyat şəraiti ilə təmin edir.▼
<poem>
Mən aşiqəm yarqana,
Yar sözünü yar qana.
Dünyaya sığmaz başım,
Sığınıbdır yarğana.
</poem>
 
Sultan bəy [[1942]]-ci ildə Qars ətrafında, Köçkoy kəndində vəfat etmiş və orada dəfn olunmuşdur.<ref>[https://www.cumhuriyetarsivi.com/secure/sign/buy_page.xhtml?news=3279353&no=3 |Azerbaycan Karababağ eşrafından kardeşim Sultan Bey vefat etmişdir" -— Dr. Azerbaycanlı Hüsrev Sultanlı]{{Dead link|date=June 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>▼
Ermənilərin hiylələri ilə bolşeviklər Sultan bəyə yeni sui-qəsd hazırlayırdılar. Yaranmış vəziyyətin mürəkkəbliyini dərk edən Sultan bəy Azərbaycan İnqilab Komitəsinə müraciət edir. Buradan ümidverici cavab almadığına görə Sultan bəy [[Iran]] şahına üz tutur. Şah İranda [[Rusiya]]nın erməni cəsuslarının çox və qüvvətli olmasına baxmayaraq Sultan bəyin müraciətini qəbul edir. Sultan bəy qardaşları [[Xosrov bəy Sultanov|Xosrov bəy]] və [[İskəndər bəy Sultanov|İskəndər bəy]] ilə düşmənlərdən qoruduğu vətəndən xaricə mühacirət etməli olur.
 
Sultan bəy vətəndən, doğma yurddan, [[Qasımuşağı]] obasından ayrılarkən [[Kürdhacı]] kəndinin ərazisində ən uca zirvə, "Qarapalçıq" adlanan dağın zirvəsinə qalxır. Oradan Qırxqız yaylaqlarını, dağları son dəfə seyr edir və bir neçə bayatı çağırır:
 
<poem>
Mən aşiq qəm qalağı,
Dağların qəm qalağı.
Dağlardan uca könlüm,
Olubdur qəm qalağı.
 
Mən aşiq dolan gözüm,
Dol gözüm,dolan gözüm.
Gedərsən qayıtmazsan,
Vətəni dolan gözüm.
</poem>
 
▲Sovet imperyasının göndərdiyi xüsusi cəsuslar İranda at oynadıb meydan sulayır, tez-tez qətllər törədirdilər. Göndərilmiş xüsusi cəsuslar Sultan bəyin qardaşı İskəndər bəyi öldürdükdən sonra vəziyyətin pis olduğunu görən İran Şahı təhlükəsiz həyat şəraitini təmin edə bilmədiyi üçün Sultan bəyə [[Türkiyə]] dövlətinə müraciət etməyi məsləhət görür. Sultan bəy Türkiyə dövlətinə müraciət etdikdə Türk dövləti [[1923]]-cü ildə hər iki qardaşı – Sultan bəy ilə Xosrov bəyi rəsmi keçidlə qarşılayıb Qars vilayətinin Köçqoy kəndində mülk və malikənə verərək təhlükəsiz həyat şəraiti ilə təmin edir.
 
▲Sultan bəy [[1942]]-ci ildə Qars ətrafında, Köçkoy kəndində vəfat etmiş və orada dəfn olunmuşdur.<ref>[https://www.cumhuriyetarsivi.com/secure/sign/buy_page.xhtml?news=3279353&no=3 |Azerbaycan Karababağ eşrafından kardeşim Sultan Bey vefat etmişdir" - Dr. Azerbaycanlı Hüsrev Sultanlı]{{Dead link|date=June 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>
 
== Ailəsi ==
Sultan bəy [[Teymur bəy Həsənbəyov]]un qızı Dilruba xanımla dünya evinə girmişdi. Ənvər bəy, Çingiz bəy, Yusifkamal bəy adlı oğulları və Bəyim xanım adlı qızı vardı.
 
Sultan bəyin arvadı, üç oğulu və bir qız övladı isə Sovet hökuməti tərəfindən Qazaxıstan çöllərinə sürgün edilmişdir. [[1956]]-cı ilə qədər sürgündə qaldıqdan sonra yenidən Azərbaycana gəlmişlər.
 
== Mühacirətdə ==
 
Sultan bəyin mühacirət həyatı haqqında az məlumat var.
 
Nəvəsi [[Elburus Muradov]]un dedıyıni görə Adil Laçın (Adil Laçının ulu babası ilə Elburus Muradovun ulu babası doğmaca qardaşdır) adlı şəxsin köməyi ilə o babasının Qars vilayətinin Koçqoy kəndində hələ XIX yüzildən laçınlıların məskunlaşdığını öyrənib. Sultan bəyin Ərzurumda, Konyada dəfn olunması haqda versiyalar mövcuddur. Elbrus Muradov Qars ilinin Koçqoy kəndinə gedərək yerli əhalinin yardımı ilə Sultan bəyin məzarını aşkar etmişdir.
Nəvəsi [[Elburus Muradov]]un söhbətləri:
<blockquote>
- Babamın qəbrini axtarmaq üçün uzun illər çalışdım. Dost və qardaş Türkiyəyə gedən hər tanışımdan soraqlamağı xahiş etdim. Gələnlərdən soruşdum. Gördüm deyən olmadı. Nəhayət, internet araçılığı ilə axtarışlarımı davam etdirdim. Qars vilayətinin Koçqoy kəndində hələ XIX yüzildən laçınlıların məskunlaşdığını öyrəndim. Adil Laçın adlı bir nəfərlə yazışıb, telefon nömrəsini öyrəndim. Zəngləşib vədələşdik ki, mən [[Türkiyə]]yə gəlim. [[15 may]] [[2006]]-cı ildə [[Türkiyə]]yə uçdum. Adil bəy məni Esenboğa hava limanında qarşıladı. Səhər saat 6-da [[Qars]]a tərəf yola çıxdıq. Maşınla bir neçə saat yol qət etdik. Yolboyu həyacanlıydım. Görəsən, doğurdanmı babamın qəbri odadır, yoxsa başqa variantlar kimi bu da özünü doğrultmayacaq?!
 
Sultan bəyin [[Ərzurum]]da, [[Konya]]da dəfn olunması haqda versiyalar mövcuddur.
 
Nəhayət, Koçqoy kəndinə yetişdik. Molla çağırıldı. Kənd əhalsinin seçmə ağsaqqalları ilə qəbiristanlığa getdik. Qəbiristanlıqda sadə bir qəbri göstərib "Sultan bəyin məzarıdır" söylədilər. Tutuldum. İnanmamağa əsasım yox idi. Amma qəlbimdə şübhələr vardı. Ağsaqqallar babamı olduğu kimi təsvir edib şübhəmi dağıtdılar.
 
Qəribədir ki, Koçqoy kəndində yaşayan adamların çoxu bizim soyun insanlarına bənzəyirdilər. Mən hətta öz oxşarımı da orda tapdım.
 
Bakıya qayıdandan sonra məndə olan nəsil şəcərəmizi yoxladım ki, Adil bəyin ulu babası ilə mənim ulu babam doğmaca qardaşdırlar.
</blockquote>
 
== El gözü güzgüdür ==
 
Zəngəzur mahalında xalq arasında vaxtı ilə səslənən: "Paşa bəy ədaləti ilə, Sultan bəy cəsarəti ilə hər daim yaşamış və yaşayacaqdır" kəlamı bu gün də xalq arasında olduqca tez-tez işlənir. Azərbaycanı qoruyacaq vahid xalq ordusu olmadığı halda Sultan bəy cəsarəti ilə Türkiyədə və Azərbaycanda çoxlu sayda cinayətlər törətmiş, Türk ordusunun sirlərini ingilis kəşfiyyatına satmaq üstündə qulağı kəsilmiş erməni quldur dəstələrinin rəhbəri [[Andranik Ozanyan]]ı tarixin yaddaşından silmişdir.
 
== İstinadlar ==▼
<references/>
 
== Mənbə ==
* [[Ənvər Çingizoğlu]], Bir şəcərənin şaxı, "Soy" dərgisi, 1 (1), 2003, səh.41-4441–44.
* [[Ənvər Çingizoğlu]], Sultanlıq soydan gəlir, Bakı, "Mütərcim", 2012, 216 s.
 
== Xarici keçidlər ==
* {{cite web |url=http://www.virtualkarabakh.az/read.php?lang=1&menu=17&id=31#.VD0JhFefB1I |title=Qarabağın görkəmli şəxsiyyətləri:Sultan bəy Sultanov (1871-1955) |author= |date=2013 |work="Virtual Qarabağ" İKT Mərkəzinin rəsmi portalı |publisher=virtualkarabakh.az |accessdate=2014-10-14 |language=az |archive-date=2017-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171222220216/http://www.virtualkarabakh.az/read.php?lang=1&menu=17&id=31#.VD0JhFefB1I |url-status=dead }}
 
▲=== İstinadlar ===
{{İstinad siyahısı}}
 
== Həmçinin bax ==
* [[Sultanovlar (Kürdhacı)|Sultanovlar]]
* [[Xosrov bəy Sultanov]]
* [[Rüstəm bəy Sultanov]]
* [[Zəngəzur qartalı (film, 2012)]]
 
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Sultan_bəy_Sultanov"