Vikipediya

İsa: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Müqəddəs}}
'''[[İsa]]''' ({{dil-he|יֵשׁוּעַ}}; {{DVTY}}) — [[Xristianlıq]]da [[Tanrı]]nın bədənli mücəssəməsi. Həmçinin [[Məsih]], [[Nazaret]]li, İnsan Oğlu, Xilaskar və s. adlanır. Xristianlığa görə İsa [[Beytləhm]]də doğulub. [[Qüds]]də çarmıxa çəkilib. [[Manixeizm|Manixeistlər]], [[Qnostisizm|qnostiklər]], [[İslam|müsəlmanlar]], [[Bəhailik|bəhailər]] və başqaları dinlərində İsa üçün önəmli yerlər tapdılar.<ref>{{cite encyclopedia|editor-last=Bockmuehl |editor-first= Markus N. A. |title=The quest for the real Jesus |first=Francis |last= Watson|year=2001|encyclopedia= Cambridge companion to Jesus|publisher= Cambridge University Press |url=https://books.google.com/books?id=vSehrtQpcYcC&pg=PA156#v=onepage&q&f=false |isbn=978-0-521-79678-1|pages=156–57}}</ref><ref>{{cite book|title=The historical Christ and the Jesus of faith|first= C. Stephen|last= Evans |year=1996|publisher= Oxford University Press| isbn= 978-0-19-152042-6 |page= v}}</ref><ref>{{cite book|title=The Blackwell Companion to Jesus|last= Delbert|first= Burkett|year= 2010| isbn= 978-1-4443-5175-0 |page= 1 |publisher=John Wiley & Sons}}</ref> [[Quran]] İsanın müsəlman olduğunu iddia edir.<ref>Ali-İmran 52</ref> Bəhai təlimləri İsanı "Tanrının təzahürü" hesab edir.<ref name="stockman">{{cite journal | title = Jesus Christ in the Bahá'í Writings | first = Robert | last = Stockman | journal = Bahá'í Studies Review | volume = 2 | issue = 1 | year = 1992 | url = http://bahai-library.com/stockman_jesus_bahai_writings}}</ref> Bəzi [[Hinduizm|hindular]] İsanı avatar və ya sadu hesab edirlər.<ref>{{cite web | url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/hinduism/beliefs/jesus_1.shtml | title=Jesus in Hinduism | publisher=BBC | date=March 24, 2009 |first=Shaunaka |last=Rishi Das}}</ref> Bəzi [[Buddizm|buddistlər]], o cümlədən [[XIV Dalay Lama]], İsanı həyatını insanların rifahına həsr edən bodhisattva hesab edir.<ref>{{cite web|last=Beverley|first= James A.|url= http://www.christianitytoday.com/ct/2001/june11/15.64.html?paging=off |title=Hollywood's Idol|publisher= Christianity Today| date=June 11, 2011}}</ref>▼
 
▲'''[[İsa]]''' ({{dil-he|יֵשׁוּעַ}}; {{DVTY}}) — [[Xristianlıq]]da [[Tanrı]]nın bədənli mücəssəməsi. Həmçinin [[Məsih]], [[Nazaret]]li, İnsan Oğlu, Xilaskar və s. adlanır. Xristianlığa görə İsa [[Beytləhm]]də doğulub. [[Qüds]]də çarmıxa çəkilib. [[Manixeizm|Manixeistlər]], [[Qnostisizm|qnostiklər]], [[İslam|müsəlmanlar]], [[Bəhailik|bəhailər]] və başqaları dinlərində İsa üçün önəmli yerlər tapdılar.<ref>{{cite encyclopedia|editor-last=Bockmuehl |editor-first= Markus N. A. |title=The quest for the real Jesus |first=Francis |last= Watson|year=2001|encyclopedia= Cambridge companion to Jesus|publisher= Cambridge University Press |url=https://books.google.com/books?id=vSehrtQpcYcC&pg=PA156#v=onepage&q&f=false |isbn=978-0-521-79678-1|pages=156–57}}</ref><ref>{{cite book|title=The historical Christ and the Jesus of faith|first= C. Stephen|last= Evans |year=1996|publisher= Oxford University Press| isbn= 978-0-19-152042-6 |page= v}}</ref><ref>{{cite book|title=The Blackwell Companion to Jesus|last= Delbert|first= Burkett|year= 2010| isbn= 978-1-4443-5175-0 |page= 1 |publisher=John Wiley & Sons}}</ref> [[Quran]] İsanın müsəlman olduğunu iddia edir.<ref>Ali-İmran 52</ref> Bəhai təlimləri İsanı "Tanrının təzahürü" hesab edir.<ref name="stockman">{{cite journal | title = Jesus Christ in the Bahá'í Writings | first = Robert | last = Stockman | journal = Bahá'í Studies Review | volume = 2 | issue = 1 | year = 1992 | url = http://bahai-library.com/stockman_jesus_bahai_writings}}</ref> Bəzi [[Hinduizm|hindular]] İsanı avatar və ya sadu hesab edirlər.<ref>{{cite web | url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/hinduism/beliefs/jesus_1.shtml | title=Jesus in Hinduism | publisher=BBC | date=March 24, 2009 |first=Shaunaka |last=Rishi Das}}</ref> Bəzi [[Buddizm|buddistlər]], o cümlədən [[XIV Dalay Lama]], İsanı həyatını insanların rifahına həsr edən bodhisattva hesab edir.<ref>{{cite web|last=Beverley|first= James A.|url= http://www.christianitytoday.com/ct/2001/june11/15.64.html?paging=off |title=Hollywood's Idol|publisher= Christianity Today| date=June 11, 2011}}</ref>
 
Adı [[tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısı|tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər]] və [[tarixdə 100 ən nüfuzlu şəxs]] siyahılarına daxil edilib.
 
== Bibliyada İsa Məsih haqqında ==
:''Əsas məqalə'': [[{{əsas|İsa Xristianlıqda|İsa Xristianlıq]]}}
İsanın yerdəkı həyatı, ölümü, dirilməsi, [[merac]]ı əksərən Ilkin kanonik və apokrifik [[incil]]lər verlər. Onun doğulması [[Müqəddəs ruh]] vasitəsilə [[Məryəm|Bakirə Məryəmə]] qabaqcadan xəbər verilir. Məsih Padşahı kimi [[Davud]] sülaləsinin varisi olan İsa [[Beytləhm]]dəki tövlədə doğulur. İsanın formal atası [[Yusif]]dir. [[Mələk]]lər və möcüzəli ulduzla istiqamətləndirilmiş çobanlar və münəccimlər İsanı salamlamaq üçün gəlirlər. Qırxıncı gündə İsanı Allahı qəbul edən Simeon qarşılayır. İsa [[Dağüstü vəz]]i söyləyir və on iki həvari seçir. İsanın möcüzələri arasında xəstələrə şəfa verməsi, korların gözlərini açması, ölüləri diriltməsi, suyu şəraba döndərməsi, su üstündə gəzməsi, tufanı ram etməsi, beş min adamın beş və ya yeddi çörəklə doydurması, adamdan cinlərin qovulması və s.kimi möcüzələri vardır. [[Pasxa]] bayramından qabaq dişi eşşəyə minmiş İsa təntənə ilə [[Yerusəlim]]ə gəlmiş, məbəddən alverçilər və qurban heyvanları satan ticarətçiləri qovmuşdur. Onun həvarisi Yəhuda onu 30 gümüş pula satır. Bundan sonra İsa on iki [[həvari]] ilə [[Sonuncu şam yeməyi|sirli Pasxa şamını]] təşkil edir və Özünün ələ veriləcəyini qabaqcadan xəbər verir. Həvarilərə Öz bədənini və qanını təmsil edən çörək və şərabla [[yevxaristiya]] mərasimini təsis edir. Sonra [[Yəhuda İskariot]]la istiqamətləndirilmiş silahlı dəstə gəlir. İsanı öpərkən Onu otuz gümüş pula satmış Yəhuda dəstəyə məqsədi göstərir. Petrus və ya Peter silahlı müqavimət göstərməyə çalışır və qılıncla qulun qulağını kəsir. Onu dayandırmış İsa qulu sağaldır, lakin İsanı tuturlar. Sinedrionda İsa öz Məsih titulunu təsdiq edir və [[Ponti Pilat]]a gətirirlər. Pilat İsadan Özünü yəhudilərin padşahı sayıb-saymadığını soruşur və İsa bunu təsdiqləyir. Pilat İsanı azad etməyi təklif edir, lakin izdiham onun əvəzində qatil [[Barabba]]nı görmək istəyir. Buna görə İsa əvvəlcə şallaqlama, sonra [[İsanın çarmıxa çəkilməsi|çarmıxa çəkilməyə]] məhkum edilir və Öz çarmıxını edam yerinə ([[Qolqofa]]ya) qədər aparır. Çarmıxın ağırlığına dözməmiş İsaya naməlum Kirineyalı Şimon kömək edir. Çarmıxa çəkilmiş İsanın əziyyətləri təqribən altı saat davam edir. Onun ölümü [[günəş tutulması]], Yerusəlimdəki məbəddə pərdənin cırılması və zəlzələ ilə nəticələnir. İsa öldükdən sonra Onun şagirdləri yas tuturlar. Lakin üçüncü gündə O dirilir və bir çox möminlərə görünür. [[Həvari Pavel]] bu haqda belə yazmışdır:▼
:
:
▲İsanın yerdəkı həyatı, ölümü, dirilməsi, [[merac]]ı əksərən Ilkin kanonik və apokrifik [[incil]]lər verlər. Onun doğulması [[Müqəddəs ruh]] vasitəsilə [[Məryəm|Bakirə Məryəmə]] qabaqcadan xəbər verilir. Məsih Padşahı kimi [[Davud]] sülaləsinin varisi olan İsa [[Beytləhm]]dəki tövlədə doğulur. İsanın formal atası [[Yusif]]dir. [[Mələk]]lər və möcüzəli ulduzla istiqamətləndirilmiş çobanlar və münəccimlər İsanı salamlamaq üçün gəlirlər. Qırxıncı gündə İsanı Allahı qəbul edən Simeon qarşılayır. İsa [[Dağüstü vəz]]i söyləyir və on iki həvari seçir. İsanın möcüzələri arasında xəstələrə şəfa verməsi, korların gözlərini açması, ölüləri diriltməsi, suyu şəraba döndərməsi, su üstündə gəzməsi, tufanı ram etməsi, beş min adamın beş və ya yeddi çörəklə doydurması, adamdan cinlərin qovulması və s.kimi möcüzələri vardır. [[Pasxa]] bayramından qabaq dişi eşşəyə minmiş İsa təntənə ilə [[Yerusəlim]]ə gəlmiş, məbəddən alverçilər və qurban heyvanları satan ticarətçiləri qovmuşdur. Onun həvarisi Yəhuda onu 30 gümüş pula satır. Bundan sonra İsa on iki [[həvari]] ilə [[Sonuncu şam yeməyi|sirli Pasxa şamını]] təşkil edir və Özünün ələ veriləcəyini qabaqcadan xəbər verir. Həvarilərə Öz bədənini və qanını təmsil edən çörək və şərabla [[yevxaristiya]] mərasimini təsis edir. Sonra [[Yəhuda İskariot]]la istiqamətləndirilmiş silahlı dəstə gəlir. İsanı öpərkən Onu otuz gümüş pula satmış Yəhuda dəstəyə məqsədi göstərir. Petrus və ya Peter silahlı müqavimət göstərməyə çalışır və qılıncla qulun qulağını kəsir. Onu dayandırmış İsa qulu sağaldır, lakin İsanı tuturlar. Sinedrionda İsa öz Məsih titulunu təsdiq edir və [[Ponti Pilat]]a gətirirlər. Pilat İsadan Özünü yəhudilərin padşahı sayıb-saymadığını soruşur və İsa bunu təsdiqləyir. Pilat İsanı azad etməyi təklif edir, lakin izdiham onun əvəzində qatil [[Barabba]]nı görmək istəyir. Buna görə İsa əvvəlcə şallaqlama, sonra [[İsanın çarmıxa çəkilməsi|çarmıxa çəkilməyə]] məhkum edilir və Öz çarmıxını edam yerinə ([[Qolqofa]]ya) qədər aparır. Çarmıxın ağırlığına dözməmiş İsaya naməlum Kirineyalı Şimon kömək edir. Çarmıxa çəkilmiş İsanın əziyyətləri təqribən altı saat davam edir. Onun ölümü [[günəş tutulması]], Yerusəlimdəki məbəddə pərdənin cırılması və zəlzələ ilə nəticələnir. İsa öldükdən sonra Onun şagirdləri yas tuturlar. Lakin üçüncü gündə O dirilir və bir çox möminlərə görünür. [[Həvari Pavel]] bu haqda belə yazmışdır:
"Özümün də qəbul etdiyim bu ən əhəmiyyətli təlimi sizə çatdırdım: Müqəddəs Yazılara uyğun olaraq, Məsih günahlarımız üçün öldü,
dəfn olundu və Müqəddəs Yazılara uyğun olaraq, üçüncü gün dirildi. O əvvəl Kefaya, sonra On İki şagirdə göründü. Bundan sonra beş yüzdən çox bacı-qardaşa eyni anda göründü…"<ref>Əhdi-Cədid, 1 Korinflilərə Məktub 15:3-63–6</ref>
 
== Apokfirik incillərdə İsa haqqında ==
Bibliyaya daxil olmuş dörd [[İncil|Müjdədən]] fərqli olaraq, apokrifik incillərə İsanın uşaqlığı haqqında mözücələrlə dolu rəvayətlər daxildir. Bir misal kimi, eramızın II əsrində yazılmış “Foma"Foma İncili”İncili" İsa Məsihin uşaqlığından bəhs edir, Məsihi hər addımbaşı möcüzələr göstərən təkəbbürlü və sərt bir uşaq kimi təsvir edir. Şənbə günü gildən quş düzəldir və sonra insanların etirazları qarşısında əl çalır və o saat bunlar əsl quşlara dönüb uçmağa başlayır.<ref>Bax: Мировая духовная культура. Христианство. Церковь. Лекции и беседы. — М.: Фонд имени Александра Меня, 1995. 671 с. Тир 10 000. 2-е изд.: 1997. http://krotov.info/library/13_m/myen/00049.html</ref>
 
Apokrifik incillərdə İsanın ölümü haqqında yazılanlar da Bibliyadakı hekayədən fərqlənir. Eramızın II əsrinə aid olan Basilid incilində İsanın ölümü xəbərinin həqiqətə uyğun olmaması iddia edilirdi. Vasilidə görə, İsanın çarmıxda olması yalnız müəyyən adamların gözünə görsənmişdir və xəyaldan başqa bir şey deyildir. Əslində isə o edam edilməmişdir, onun yerinə başqa bir adam edam olunmuşdur.<ref>Bax: Протоиерей Иоанн Мейендорф. Введение в Святоотеческое Богословие. Глава 2. Борьба с гностицизмом. Святитель Ириней Леонский. http://klikovo.ru/db/msg/882 {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20140729105328/http://klikovo.ru/db/msg/882 |date=2014-07-29 }}</ref> Bu cür fikirin əks olunduğu [[II əsr]]ə aid olan "Böyük Sifin ikinci risaləsi" adlı apokrifik İncil [[Misir]]də tapılmışdır. Başqa apokrifik incillərdə İsa adi insani həyat tərzi aparan bir peyğəmbər kimi təsvir olunur. Onun hətta bir qadınla evlənməsi haqqında işarəlarə də rast gəlmək olar.<ref>[http://alizadeh.narod.ru/kitablar/Xristianliq/1.1.html XRİSTİANLIĞIN YARANMASI, MƏNBƏLƏRİ VƏ İNKİŞAF MƏRHƏLƏLƏRİ] I Fəsil, İlk Xristianlığın qısa tarixi icmalı</ref>
Sətir 37 ⟶ 34:
 
=== Bəhai dinində ===
Bəhai təlimləri İsanı Allahın Məzhəri kimi — [[Bəhailik|Bəhai dinindəki]] peyğəmbərlik konsepsiyası<ref>[http://bahai-library.com/stockman_jesus_bahai_writings Stockman, Robert (1992). "Jesus Christ in the Bahá'í Writings". Bahá'í Studies Review. 2 (1).]</ref> ilə, Allah və insanlar arasındakı vasitəçi, elçi kimi, Allahın keyfiyyət və sifətlərinin təcəllisi kimi təsvir edir (bax: [[Allah (Bəhailikdə)|Bəhai dinində Allah anlayışı]]).<ref>[http://bahai-library.com/cole_concept_manifestation Cole, Juan (1982). "The Concept of Manifestation in the Bahá'í Writings". Bahá'í Studies. 9: 1-381–38.]</ref> Bəhai konsepsiyası insan və ilahiliyin bənzər keyfiyyət və sifətlərlə bəzəndiyini vurğulayır,<ref>[http://bahai-library.com/cole_concept_manifestation Cole, Juan (1982). "The Concept of Manifestation in the Bahá'í Writings". Bahá'í Studies. 9: 1-381–38.]</ref> belə ki, bu Xristianlıqdakı "təcəssüm" konsepsiyası ilə oxşarlıq təşkil edir.<ref>[http://bahai-library.com/stockman_jesus_bahai_writings Stockman, Robert (1992). "Jesus Christ in the Bahá'í Writings". Bahá'í Studies Review. 2 (1).]</ref> Bəhai inancı, İsanın "Allahın Oğlu" olması ifadəsini qəbul edir<ref>Smith, Peter (2000). "peace". A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oneworld Publications. p. 214.</ref>, lakin bunun İsanın gəldiyi dövrdə mövcud regionda istifadə olunan simvolika olduğunu düşünür. Belə ki, Fələstin, Misir, Yunanıstan, bütün Aralıq dənizi boyunca yazılarda (məsələn, Misir mətnləri, Tövrat, Platonun "Dövlət" əsəri və s.) bu metafor müqəddəs şəxslər haqqında istifadə olunmuşdur. İsa Allahın fiziki törəməsi kimi yox, Ondan tərbiyə almış "Oğul" kimi qəbul edilir. Bəhailər düşünür ki, İsa Allahın sifətlərinin təzahür etdiyi mükəmməl güzgü kimidir, lakin onlar Allahın Ruhunun öz uca məqamını tərk edərək hər hansısa insanın bədəninə yerləşməsi ideyasını qəbul etmirlər. Çünki onlar inanırlar ki, Allah hər yeri əhatə edəndir və hər şeyin fövqündədir.<ref>[http://bahai-library.com/stockman_jesus_bahai_writings Stockman, Robert (1992). "Jesus Christ in the Bahá'í Writings". Bahá'í Studies Review. 2 (1).]</ref>
 
Bəhai dininin banisi [[Bəhaullah]] yazır ki, bir halda ki, Allahın bütün Məzhərləri eyni keyfiyyətlərin və sifətlərin daşıyıcısıdırlar, onların hər birini daha əvvəl gəlmiş Məzhərlərin "ruhani qayıdışı" hesab etmək olar, həmçinin hər yeni gələn Allah məzhəri yeni dini təlim gətirir, hansı ki, əvvəlkiləri əvəzləyir. Bu Bəhai dinindəki "proqressiv vəhy" konsepsiyasıdır.<ref>[http://bahai-library.com/cole_concept_manifestation Cole, Juan (1982). "The Concept of Manifestation in the Bahá'í Writings". Bahá'í Studies. 9: 1-381–38.]</ref> Bəhailər inanır ki, Allahın planı bu proses vasitəsilə, insanlığın inkişafı ilə ahəng içində irəliləyir. Allahın Məzhərləri çox xüsusi bir missiyanı həyata keçirmək və əvvəlki prosesi tamamlamaq üçün gəlirlər. Belə ki, bəhailər inanırlar ki, [[Bəhaullah]] İsa Məsihin vəd olunmuş qayıdışıdır.<ref>[https://books.google.az/books?id=z7zdDFTzNr0C&pg=PA128&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Smith, Peter (2008). An Introduction to the Baha'i Faith. Cambridge University Press. p. 128.]</ref> Bəhai təlimləri İsanın İncildəki bir çox təlimini təsdiq edir.
 
== Həmçinin bax ==
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/İsa"