|
}}
'''Başmaqçızadə Əli Əfəndi''' (d. [[1639]] — ö. [[12 fevral]] [[1712]]) — Osmanlı [[dövlət xadimi]], [[müdərris]], [[qazı]] və [[şeyxülislam]]. Oğlu [[Başmaqçızadə Abdullah Əfəndi|Abdullah Əfəndi]] və kürəkəni [[Əbuishaqzadə İshaq Əfəndi|İshaq Əfəndi]] [[I Mahmud|Sultan Mahmud]] səltənətində [[şeyxülislam]]<nowiki/>lığa gətirilmişdir.
== Həyatı ==
[[1639]]-cu ildə dünyaya gəlmişdir. Atası Mehmed Əfəndi [[1682]]-ci ildə [[Üsküdar]] [[qazı]]<nowiki/>sı ikən vəfat etmişdir. Öncələri [[Əbdürrəhim Əfəndi]]<nowiki/>dən dərslər almış, onun [[şeyxülislam]] olmasının ardından isə ilk dini təhsilini başa vurmuşdur. Din təhsilini bitirdikdən sonra [[1657]]-ci ildə [[müdərris]]<nowiki/>liyə başladı. [[1667]]-ci ildə Həmid Əfəndi, [[1673]]-cü ildə Bali Əfəndi, [[1674]]-cü ildə Ümmüvələdzadə, [[1675]]-ci ildə Heydər Paşa, [[1680]]-ci ildə Qoca Murad Paşa, [[1681]]-ci ilin [[iyul]]<nowiki/>unda Mahmud Paşa, [[1683]]-cü ilin [[oktyabr]]ında [[Yavuz Sultan Səlim]], [[1686]]-cı ilin [[aprel]]<nowiki/>ində [[Süleymaniyyə məscidi|Süleymaniyyə mədrəsələri]]<nowiki/>nə təyin edildi. Ardından [[qazı]]<nowiki/>lığa keçdi və ilk dəfə [[1687]]-ci ildə [[Qüds]]<nowiki/>də vəzifələndirildi. [[1688]]-ci ilin [[may]]ında bu vəzifədən alındı və 2 il sonra [[Ədirnə]] [[qazı]]<nowiki/>lığına göndərildi. Həmin il nakibüləşraflığa ([[Peyğəmbər]] soyundan olan [[seyid]]<nowiki/>lərin problemləri ilə məşğul olan şəxs) yüksəldi. [[1691]]-ci ildə isə [[Anadolu]] [[Qazı|başqazılığı]]<nowiki/>na gətirildi.<ref>http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=340186</ref>
Mənbələrə görə, [[II Əhməd]]<nowiki/>in [[taxt]]<nowiki/>a çıxarılmasına qarşı çıxan qrupa daxil idi. Buna görə də [[22 iyun]] [[1691]] tarixində baş tutan [[II Əhməd]] [[cülus]]<nowiki/>unda nakibüləşraf olaraq yeni [[sultan]]<nowiki/>a xeyir-dua edərkən [[II Əhməd]] tərəfindən olduqca sərt şəkildə danlanmışdır.<ref>Silâhdar, Târih, II, 573</ref> Buna baxmayaraq vəzifədən alınmamış, [[1692]]-ci ildə nakibüləşraflıqla yanaşı [[Rumeli]] [[Qazı|başqazılığı]]<nowiki/>na gətirildi. Ancaq bir il sonra bu vəzifəsindən alındı və öncə [[Bursa]]<nowiki/>ya, daha sonra isə [[1694]]-cü ilin [[dekabr]]ında [[Qahirə]]<nowiki/>yə sürgün edildi.<ref>Defterdar Sarı Mehmed Paşa, s. 465</ref> Bunda [[sədrəzəm]] [[Sürməli Əli Paşa]]<nowiki/>nın böyük rolu olmuşdur. Qısa bir müddət [[Qahirə]]<nowiki/>də qalan Əli Əfəndi [[II Mustafa]]<nowiki/>nın [[taxt]]<nowiki/>a çıxması ilə bağışlandı və [[1695]]-ci ilin [[may]]ında [[İstanbul]]<nowiki/>a döndü. 4 il boyunca vəzifələrdən uzaq tutulan Əli Əfəndi [[1699]]-cu ildə [[Əyyub Sultan məscidi]]<nowiki/>nə [[qazı]], [[1700]]-cü ildə isə ikinci dəfə [[Rumeli]] [[Qazı|başqazılığı]]<nowiki/>na təyin olundu.
[[Ədirnə hadisələri (1703)|Ədirnə hadisələri]] əsnasında [[23 iyul]] [[1703]] tarixində üsyançılar tərəfindən [[şeyxülislam]] seçilsə də, məsələnin sonunu yaxşı görmədiyi üçün Əli Əfəndi bu təklifi qəbul etmədi. Ancaq üsyançılar [[Ədirnə]]<nowiki/>dəki [[II Mustafa]]<nowiki/>ya artıq qərarlarını bildirmişdilər. Beləliklə, [[31 iyul]] [[1703]] tarixində istəksiz də olsa Əli Əfəndi [[şeyxülislam]] seçildi. Ancaq üsyanın əsas məqsədinin [[II Mustafa]]<nowiki/>nı [[taxt]]<nowiki/>dan endirilməsi olduğu bilinəndə gözdən düşən [[sultan]] bu qərarını ləğv etdi. Ancaq [[III Əhməd]]<nowiki/>in hakimiyyəti gücləndikdən sonra Əli Əfəndi ikinci dəfə [[şeyxülislam]] təyin olundu. ([[26 yanvar]] [[1704]])<ref>http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=340185</ref>
Əli Əfəndinin ikinci [[şeyxülislam]]<nowiki/>lıq dönəmi siyasi cəhətdən olduqca gərgin keçdi. Xüsusilə [[Sədrəzəm]] [[Çorlulu Kürəkən Əli Paşa|Çorlulu Əli Paşa]] onu özünə rəqib gördüyü üçün, [[padşah]]ın üzərindəki təsirindən çəkinirdi. Özündən öncəki 3 [[sədrəzəm]]<nowiki/>in vəzifədən alınmasında mühüm rol oynayan Əli Əfəndidən tez-tez [[padşah]]<nowiki/>a şikayətlənirdi. Ancaq bu qarşıdurmada Əli Əfəndi məğlub oldu və Çorlulu Əli Paşanın da təsiriylə vəzifədən alındı. Buna baxmayaraq hələ də [[padşah]] nəznində etibarını itirməyən Əli Əfəndi öncə [[Ədirnəqapı]] yaxınlığında, daha sonra isə [[Rumeli Hasarı|Rumeli hasarı]] yaxınlığındakı köşkündə yaşamağa başladı. Ancaq [[paytaxt]]<nowiki/>da qalması bəzilərini narahat etdi və [[1707]]-ci ilin [[aprel]]<nowiki/>ində bütün ailəsi ilə birlikdə [[Sinop]]<nowiki/>a sürgün edildi. Daha sonra [[Çorlulu Kürəkən Əli Paşa|Çorlulu Əli Paşa]]<nowiki/>nın [[Sədrəzəm|sədarət]] dönəmində [[paytaxt]]<nowiki/>a geri dönməsinə icazə verildi. Artıq əvvəlki gücünün olmadığını anlayan [[Çorlulu Kürəkən Əli Paşa|Əli Paşa]] da sabiq [[şeyxülislam]]<nowiki/>a hədiyyələr göndərərək üzr istədi.
Bu hadisələrdən təqribən 1 ay sonra - [[16 iyul]] [[1710]] tarixində [[Əbəzadə Abdullah Əfəndi]]<nowiki/>nin yerinə üçüncü dəfə [[şeyxülislam]]<nowiki/>lığa gətirildi. Bu dəfə ölümünə qədər bu vəzifədə qalan Əli Əfəndi məhz bu illərdə köhnə düşməni olan [[Çorlulu Kürəkən Əli Paşa|Çorlulu Əli Paşa]] haqqında ölüm hökmü verdi. [[Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1710-1713)|Prut müharibəsi]] onun [[şeyxülislam]]<nowiki/>lığı illərində baş tutdu.<ref>Silâhdar, Nusretnâme, I, 266</ref> [[12 fevral]] [[1712]] tarixində vəzifədə ikən vəfat etmiş, [[Namaz|cənazə namazı]] [[Fateh məscidi (İstanbul)|Fateh məscidi]]<nowiki/>ndə qılındı.
== İstinadlar ==
|
