Ədirnə hadisələri (1703): Redaktələr arasındakı fərq

'''Ədirnə hadisələri''' (''[[Türkcə|]]''Türkcə'']]: ''Edirne Vak‘ası'') — [[1703]]-cü ildə [[Şeyxülislam]] [[Seyid Feyzullah Əfəndi|Feyzullah Əfəndi]]<nowiki/>nin ölümü, [[II Mustafa]]<nowiki/>nın [[taxt]]<nowiki/>dan endirilməsi və [[III Əhməd]]<nowiki/>in [[cülus]]<nowiki/>u ilə nəticələnən ayaqlanma. [[İstanbul]]<nowiki/>dan hərəkət edən inqilabi ordunun [[Ədirnə]]<nowiki/>dəki [[II Mustafa]]<nowiki/>nı [[taxt]]<nowiki/>dan endirməsi ilə nəticələnən bu hadisə [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı tarixi]]<nowiki/>ndə ''Ədirnə hadisələri'' adlanır. Ancaq hadisələrin baş qəhrəmanı hesab olunan [[Seyid Feyzullah Əfəndi|Feyzullah Əfəndi]] səbəbi ilə bu hadisələr ''Feyzullah Əfəndi hadisələri'' də adlanır.

[[ŞəkilFayl:II. Mustafa.jpg|thumb|'''Ədirnə hadisələri''' sonunda [[taxt]]<nowiki/>dan endirilən [[II Mustafa]]]]

[[Vyana]] mühasirəsindəki məğlubiyyətin ardından [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlılar]]ın düşdüyü [[Siyasət|siyasi]], [[İqtisadiyyat|iqtisadi]] və [[Sosiologiya|sosial]] çalxantıların da təsiriylə meydana gələn bu hadisənin əsas səbəbi, dövrün [[padşah]]ı [[II Mustafa]] üzərində olduqca güclü təsiri olan [[Şeyxülislam]] [[Seyid Feyzullah Əfəndi]]<nowiki/>nin dövlət işlərinə olan müdaxiləsi olmuşdur. Xüsusilə dövlət strukturundakı yüksək mövqelərə öz adamlarını gətirən [[Seyid Feyzullah Əfəndi|Feyzullah Əfəndi]]<nowiki/>nin əleyhdarları getdikcə artmaqda idi. Bu müxalif qrupun başında isə illərdir [[Sədrəzəm|sədarət]] növbəsini gözləyən ikinci [[vəzir]] [[Kürəkən Həsən Paşa]] ilə Zöhrablı Əhməd Paşa, Qaçaq Həsən Paşa və yeniçəri ağası Çalıq Əhməd ağa dayanırdı. Üsyann arxa planında isə həmişəki kimi üləma zümrəsi yer alırdı. Buna səbəb isə [[İstanbul]] [[Qazı|qazılqazı]]ığılığı ilə [[Rumeli]] və [[Anadolu]] [[Qazı|başqazı]]<nowiki/>lığı vəzifələrinin [[şeyxülislam]]ın oğlanları tərəfindən zəbt olunması və bu səbəbdən vəzifə təyinatlarının gecikdirilməsi idi. [[Seyid Feyzullah Əfəndi|Feyzullah Əfəndi]]<nowiki/>nin [[Qızlar ağası|Darüssəadə ağalığı]], silahdarlıq, [[Ədirnə Sarayı|Ədirnə saray]] ağası kimi önəmli vəzifələrə də öz adamlarını yerləşdirməsi [[saray]] daxilində də ona qarşı fikirləri alovlandırmışdı.

O əsnada [[Sultan]] [[II Mustafa]]<nowiki/>nın [[Ədirnə]] və yaxınlığında [[Ovçuluq|ov]]<nowiki/>a çıxması və uzun müddətdir ki, dövlət idarəsinin [[Ədirnə]]<nowiki/>yə köçürülməsi [[İqtisadiyyat|iqtisadi]] çalxantının da təsiriylə [[İstanbul]] əhalisi də narazı qrupa qatıldı. [[Padşah]]<nowiki/>a qarşı ilk çevriliş cəhdi [[1702]]-ci ildə [[Sədrəzəm]] [[Körpülü Hacı Hüseyn Paşa|Hüseyn Paşa]]<nowiki/>nın da qohumu olan [[miraxur]] Əli bəy tərəfindən həyata keçirildi. Məqsəd [[padşah]]ın doğma qardaşı [[III Əhməd|Şahzadə Əhməd]]<nowiki/>i [[taxt]]<nowiki/>a çıxarmaq olsa da, çevriliş baş tutmadı və Əli bəy öldürüldü. Bu hadisənin ardından ağır xəstəliyə tutulan [[Körpülü Hacı Hüseyn Paşa|Hüseyn Paşa]] vəzifəsindən alındı. [[Seyid Feyzullah Əfəndi|Feyzullah Əfəndi]]<nowiki/>nin tövsiyəsilə [[Sədrəzəm|sədarət]]ə gətirilən [[Daldaban Mustafa Paşa]] [[şeyxülislam]]<nowiki/>a qarşı olan mənfi fikirləri azaltmağa çalışsa da, ömrü vəfa etmədi. ([[Yanvar]] [[1703]]) Eyni şəkildə [[şeyxülislam]]ın tövsiyəsilə [[Sədrəzəm|sədarət]]ə gətirilən [[Rami Mehmed Paşa]]<nowiki/>nın da ilk hədəfi məhz [[Seyid Feyzullah Əfəndi|Feyzullah Əfəndi]] oldu. Hazırladığı plana görə tərtib olunan ayaqlanma sadəcə [[şeyxülislam]] və ətrafındakılara qarşı yönəlməli idi. Ancaq yüksələn üsyan alovu [[Ədirnə]]<nowiki/>dəki iqtidarı və [[padşah]]ı da hədəf aldı. [[Sədrəzəm]] [[Rami Mehmed Paşa]] və [[Kürəkən Həsən Paşa]]<nowiki/>nın hazırladıqları plana görə, əvvəlcə [[Cəbəcilər|cəbəcibaşı]] [[Boşnaklar|Boşnaq]] İbrahim ağanın təhriki ilə hərəkətə keçən [[cəbəcilər]] gecikmiş [[Ülufə divanı|ülufəl]]ərini tələb edərək ayaqlandılar. ([[17 iyul]] [[1703]]) Qısa müddət ərzində [[yeniçərilər]]<nowiki/>in, [[Seyid|seyidlərseyid]]<nowiki/>inlərin və [[mədrəsə]] tələbələrinin də qatılmasıyla böyük bir üsyana çevrilən ayaqlanma daha sonra [[tacir]]<nowiki/>lərin də iştirakı və [[Ağaqapısı]]<nowiki/>ndakı məhbusların buraxılması ilə bütün [[İstanbul]]<nowiki/>a yayıldı. Bu əsnada üsyanı yatırmaq istəyən [[Sekbanlar|Sekbanbaşı]] Murtuz ağa öldürülmüş, [[Seyid Feyzullah Əfəndi|Feyzullah Əfəndi]] və oğlanlarının, həmçinin bəzi dövlət adamlarının da evləri yağmalandı. [[Bostancılar|Bostancıbaşı]] Mehmed ağanın müqavimət yerinə üsyana qatılması isə ayaqlanmanın [[saray]]<nowiki/>a da sıçramasına yol açdı.

Yüksək dərəcəli dövlət vəzifələrinə yeni təyinatlar edib, [[Sədrəzəm|sədarət]]ə [[Nişançı Əhməd Paşa]]<nowiki/>nı, [[şeyxülislam]]<nowiki/>lığa isə [[İmam Mehmed Əfəndi]]<nowiki/>ni gətirən üsyançılar istəklərini üləmadan ibarət bir heyətlə [[Ədirnə]]<nowiki/>yə bildirmək istəsələr də, bu heyət [[Seyid Feyzullah Əfəndi|Feyzullah Əfəndi]]<nowiki/>nin əmriylə həbs olundu. Başlanğıcda heç nədən xəbəri olmayan [[II Mustafa]], sonradan [[Bostancılar|bostancıbaşı]]<nowiki/>nın göndərdiyi gizli məktubla hər şeyi öyrəndi. Üsyançıların göndəridiyi heyətin həbs olunmasına hirslənən [[II Mustafa]] öncə [[şeyxülislam]] və oğlanlarını vəzifədən alaraq [[Ərzurum]]<nowiki/>a sürgün etdi. Daha sonra isə [[İstanbul]]<nowiki/>dakı əleyhdarları ilə razılığa gəlməyə çalışdı.

[[ŞəkilFayl:Sultan Ahmed III.jpg|left|thumb|'''Ədirnə hadisələri''' sonunda [[taxt]]<nowiki/>a çıxan [[III Əhməd]]]]

[[Yeniçərilər]], [[cəbəcilər]], [[bostancılar]] və əhalidən ibarət 60 minlik üsyançı dəstə [[Ədirnə]]<nowiki/>yə doğru irəliləməyə başladı. [[II Mustafa]] isə [[Ədirnə]]<nowiki/>də bir tərəfdən müdafiə tədbirləri alır, bir tərəfdən də yeni hökumət təşkil edirdi. [[İstanbul]]<nowiki/>dan yola çıxanlar [[Silivri]]<nowiki/>yə çatanda [[II Mustafa]]<nowiki/>nın kiçik qardaşı [[III Əhməd|Şahzadə Əhməd]]<nowiki/>i [[taxt]]<nowiki/>a keçirmək istədiklərini bildirdilər. Buna görə də [[II Mustafa]] [[Ədirnə]]<nowiki/>dəki birlikləri Həsən Paşa idarəsində Çorluya göndərdi. Ancaq Həsən Paşa [[İstanbul]]<nowiki/>dan gələn dəstələrlə mübarizə aparmaqdan çəkindi. [[Sərdar-ı əkrəm|Sərdar]] təyin olunan [[Sədrəzəm]] [[Rami Mehmed Paşa]] isə [[Ədirnə]] ətrafında müdafiə tədbirləri görürdü. Daha sonra əsgəri həvəsləndirmək üçün [[II Mustafa]] da [[sədrəzəm]]<nowiki/>in yanına getdi. Beləliklə, [[Osmanlı ordusu]] [[İstanbul]] və [[Ədirnə]] qüvvələri olaraq iki hissəyə ayrıldı. Ancaq qısa müddət sonra [[Ədirnə]] qüvvələrinin də [[İstanbul]]<nowiki/>dan gələn üsyançılara qoşulması ilə bu vəziyyət sona çatdı. [[II Mustafa]] qardaşı [[III Əhməd|Şahzadə Əhməd]]<nowiki/>in lehinə [[taxt]]<nowiki/>dan çəkildi. Bunun ardından başda [[Sədrəzəm]] [[Rami Mehmed Paşa]] olmaqla, digər hökumət adamları da qaçaraq gizləndilər.

Bu əsnada qaçmağa çalışan [[Seyid Feyzullah Əfəndi|Feyzullah Əfəndi]] indiki [[Bolqarıstan]] sərhəddində ələ keçirilərək yarı-çılpaq şəkildə [[Ədirnə]]<nowiki/>yə gətirildi. Təhqir edilərək [[işgəncə]] edildi və öldürüldü. Oğlu Fətullah Əfəndi də [[İstanbul]]<nowiki/>da qətlə yetirildi. Digər övladları və qohumları bir müddət [[Yeddiqüllə zindanları]]<nowiki/>nda saxlanıldı, ardından [[Kipr (ada)|Kipr adası]]<nowiki/>na sürgün edildilər.

Bu hadisədən sonra [[Ədirnə]]<nowiki/>də [[taxt]]<nowiki/>a çıxan [[III Əhməd]] [[İstanbul]]<nowiki/>a dönmüş və bundan sonra heç bir [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı padşahı]] [[İstanbul]]<nowiki/>u tərk edərək uzun müddətli [[Ədirnə]]<nowiki/>də yaşamamışdır. Yeni [[padşah]]ın ilk illərində üsyançılar söz sahibi olsalar da, daha sonra müqavimətləri qırıldı.

[[Kateqoriya: Üsyanlar]]